Árbók VFÍ - 01.06.1992, Blaðsíða 285

Strandflóð við Suðvesturland 283
um, sem liggja samsíða strandlínunni, eins og tilfellið er meðfram nær endilangri suðurströnd-
inni frá Þorlákshöfn austur að Djúpavogi. Þessi tegund garða er mjög algeng á ströndum hér-
lendis. Hins vegar eru kerfi af mörgum samsíða görðum, sem myndast þar sem ströndin er í
stöðugum vexti og efnisframboð er mikið. Þessi garðakerfi geta myndast við tvenns konar
skilyrði. Annars vegar þar sem ströndin er að rísa og nýtt efni sem berst að hleðst upp framan
við yngsta garðinn. Öldukerfin ná ekki lengur að skola nýaðkomnu efni upp á garðinn sem er
til staðar og búa því til nýjan garð utan við hinn fyrri. Hins vegar geta kerfin myndast á strönd
þar sem efnisframboð er mjög mikið en lóðréttra hreyfinga gætir ekki. Ströndin er þá að vaxa
fram og hleðst aðkomuefnið utan á ströndina í garð eftir garð. Þessi gerð strandgarða er fremur
fáséð hér á Iandi, en er þó til. í ensku er einnig til hugtakið berm sem notað er um surna garða
á setströndum og má kalla þá tegund afbrigði innan beach ridge hópsins.
í Austur-Skaftafellssýslu þar sem svona garðar, af einfaldari gerðinni, eru mjög víða og
setja sterkan svip á alla ströndina, hefur verið almæli að tala um fjörukamb í þessari merkingu.
I seðlasafni Orðabókar Háskólans eru til níu dæmi um orðið. Reyndar er í tveim tilvikanna
notuð orðmyndin fjörukampur. Af þessum seðlum sést að orðið hefur verið notað víða um
landið, þó það virðist algengast í Skaftafellssýslum, sem ekki þarf að koma á óvart ef hugað er
að gerð strandarinnar þar. í safninu er það í einu tilviki notað af jarðfræðingi, Guðmundi Kjart-
anssyni (1945) þó hann sé þar ekki að fjalla um strandgarð, heldur að lýsa þurrlendisgarði upp
við Heklu. Einn seðillinn vísar til garðsins í Flóa við ós Ölfusár. Trausti Einarsson (1966) hef-
ur notað orðið sjávarkampur í þessu samhengi og Guðmundur Kjartansson (1943) orðmyndina
sjávarkambur, báðir án þess að skilgreina nákvæmlega við hvað þeir eiga. Þetta virðist vera
allalgengt orð. í seðlasafninu eru 15 dæmi um það og koma báðar orðmyndirnar, kambur og
kampur, fyrir þó kampur sé mun algengari.
Hér verður orðið fjörukambur notað um þetta fyrirbæri, náttúrulega strandgarða úr lausum
setum, beach ridge í strandjarðfræðinni. Þar sem þetta fyrirbæri kemur einnig fyrir við stöðu-
vötn er eðlilegra að velja orðið fjörukamb fremur en sjávarkamb. Hina óstöðugu nrinni garða
framan í fjörukambinum, sem á ensku eru nefndir swash ridge, mætti kalla flóðkamba á ís-
lensku, þar sem þeir verða í raun til á hverju nýju flóði, ef öldu gætir. Fjörukamba má greina í
malarkamba og sandkamba á grundvelli kornastærðar og munu þeir vera algengastir, en einnig
má ræða um stórgrýtiskamba og fleira, eftir því sem við á.
Inn fyrir fjörukamba gætir áhrifa af stórviðrum og flóðum að jafnaði ekki, ef náttúrufar
svæðisins er í jafnvægi. Einungis stórtlóð, sem falla undir svonefnda 50-ára, 100-ára eða 200-
ára atburði, hafa möguleika á að hafa einhver áhrif innfyrir þá, ef jafnvægi er ríkjandi á milli
veðurfarslegra, haffræðilegra og jarðfræðilegra þátta í náttúrufarinu. Slíkir sjaldgæfir atburðir
eru undantekningar og falla allvel að þeirri skilgreiningu sem jarðfræðin gefur á hugtakinu
náttúruhamfarir.
Ef llóða gætir inn fyrir fjörukamb aftur og aftur, eins og tilfellið er t.d. í Flóa, þá er eitthvert
ójafnvægi á náttúrufari strandsvæðisins og það er að þróast úr einu ástandi í annað. Slík tíð
flóð, eins og tilfellið er við Suðvesturland, falla ekki undir skilgreiningu jarðfræðinnar á nátt-
úruhamförum. Þau nokkast sem eðlilegir atburðir í náttúrufarslegri þróun.
Það er sem sagt eðlilegt að draga þá ályktun af hinum tíðu flóðum við Suðvesturland, að þar
sé ríkjandi náttúrufarslegt ójafnvægi á ströndinni. Fjörukamburinn megnar ekki að verja landið
innan við kambinn og yfir hann næðir aftur og aftur. Við það rofnar hann og skemmist á köfl-
um en byggist jafnframt að nokkru leyti upp annars staðar. Hann er óstöðugur.