Árbók VFÍ - 01.06.1992, Blaðsíða 298

296 Árbók VFÍ 1991/92
virðast slík staðbundin áhrif sjávarborðsbreytinganna við suðvesturströnd íslands jafnast út.
Þar ætti sem sagt engra áhrifa af sjávarborðsbreytingunum að gæta ef líkan þetta gildir fyrir ís-
lenskar aðstæður, sem þó er ekki sérlega líklegt.
10.5 Landsig
Ströndin í Flóa er að síga miðað við sjávarmál og hefur verið að því um margar aldir. Það sýnir
eyðing Eyra hinna fornu og þær jarðvegsrestar sem enn finnast í hraunbollum úti á skerja-
garðinum og Guðmundur Kjartansson gróf í árið 1954 (sjá mynd 11) og lét síðar aldursgreina
(Guðmundur Kjartansson og fl. 1964). Þetta landsig nemur að minnsta kosti 0,8 mm á ári að
jafnaði síðustu 1900 árin. Fyrir þessu hafa Páll Imsland og Þorleifur Einarsson (1991) gert
nánari grein.
Ströndin á Seltjarnamesi og á höfuðborgarsvæðinu er einnig að síga. Þetta sést af svipuðum
ummerkjum og í Flóanum, fjörumó með öskulögum og auk þess opnun gamalla strandlægra
tjarna, t.d. Seltjamar, út til hafs, svo þar er nú opinn vogur, sem áður var mýrlent tjarnasvæði.
Fyrir þessu hafa Jón Jónsson (1956), Sigurður Þórarinsson (1956), Þorleifur Einarsson (1956),
Guðmundur Kjartansson og fl. (1964) og Þorleifur Einarsson (1968 og 1991) gert grein. Síð-
ustu 3000 ár hefur þetta sig numið um 5 m samkvæmt Þorleifi Einarssyni (1991) eða um 1,66
mm á ári að meðaltali. Landbrot hefur verið víða á höfuðborgarsvæðinu og reyndar víðar um
Faxaflóa. Gætir þess t.d. mikið við Ægisfðu í Reykjavík. Mælingar Sjómælinga íslands á
sjávarborði í Reykjavíkurhöfn síðan á sjötta áratug aldarinnar hníga í sömu átt. Þær gefa
vísbendingu um sighraða sem nemur 3,8 mm á ári að meðaltali á sfðustu áratugum (sjá t.d. Jón
Benjamínsson og Pál Imsland 1989). Sömu ástæður virðast liggja að baki landsiginu vestan
við gosbeltið og fyrir austan það. Astæður þessa sigs sitt hvoru megin við Reykjanes-skagann
eru hugsanlega þríþættar. Allir þessir þrír sigþættir tengjast gosbeltinu á Reykjanes-skaga og
því eldvirkni- og landreksferli, sem þar er að verki.
I fyrsta lagi rekur flekana út af uppstreymishæð möttulefnisins. Hið mikla uppstreymi á
heitu möttulefni undir Islandi, sem er ein meginorsökin fyrir tilvist landsins, veldur því að
Island stendur hærra en jarðskorpan umhverfis það. Þessi uppstreymishæð er mjög stór og nær
hún út fyrir landið sjálft. Undir Reykjanesskaganum er bunga slíks uppstreymis, eins og yfir
öðrum rekhryggjum. Skaginn stendur því tiltölulega hátt. Þegar jarðskorpuflekana rekur út frá
rekbeltinu á Reykjanesskaganum eru þeir því á leiðinni út af hábungu þessarar uppstreymis-
hæðar og gæti lækkunar af þeim sökum verið farið að gæta á sigsvæðunum beggja vegna skag-
ans. Um uppstreymi og hitafar í þessu sambandi má lesa í greinum og yfirlitsverkum um land-
rek og rekaðstæður. Hér má vitna til greinar eftir Vogt (1974) og nýlegrar yfirlitsbókar eftir
Kearey og Vine (1990). Talið er að lækkun jarðskorpunnar við eins konar meðaltalsgerð af
rekhrygg nemi um 1 mm fyrir hvern metra sem skorpuna rekur út frá hryggjarásnum. Það
tekur skorpuna um 100 ár að reka 1 m við þann rekhraða sem hér er ríkjandi og á þeim tíma
ætti því skorpan að síga um 1 mm. Af þessu sést að þessi þáttur sigsins er mjög lítilvægur í
heildinni, þar er að segja 0,26-0,6% af þeim sigtölum sem að ofan voru nefndar fyrir Seltjörn
og Reykjavfkurhöfn.
í öðru lagi er um að ræða kólnun jarðskorpunnar, sem á sér stað þegar hana rekur út úr gos-
beltinu og burt frá hitagjafanum, glóandi bergkviku og heitu möttuluppstreymi. Við kólnun
jarðskorpunnar dregst hún saman, rúmmál hennar minnkar og það lýsir sér m. a. í sigi yfir-
borðs hennar. í líkani af gerð og hreyfingum jarðskorpunnar út frá landreksbeltunum, sem