Sagnir - 01.06.1997, Side 43

Raunverulegt sögunám ætti því að stuðla
að sjálfstæðri hugsun og virðingu fyrir sjón-
armiðum annarra um leið og það stuðlar að
sjálfsþekkingu einstaklingsins.
inn hátt bæði um sinn eigin félagslega
veruleika og tilveru þeirra sem fengist er
við. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því
að gildismat og hegðun er háð marg-
Kennslustund í Húgaskóla vorið 1968.
Nemandi sem hefur tamið sér gagn-
rýna hugsun beitir skynsemi sinni,
imyndunarafli og tilfinningum (t.d. sain-
kennd) til að skilja þær forsendur sem
aðrir ganga út frá. Hann reynir að sjá
hluti óháð sjálfum sér og teygir þannig á
forskilningnum þó að hann geri sér fulla
grein fyrir að hann geti aldrei hafið sig yf-
ir hann. Maðurinn getur aldrei losað sig
við sína eigin vitund. Hann getur aðeins
orðið meðvitaður um hana og í framhaldi
af því átt auðveldara með að taka sjálf-
stæðar ákvarðanir. Einmitt þess vegna ætti
sögukennsla að miðast við að ýta undir
sjálfstæða hugsun nemandans og persónu-
lega nálgun hans með því að gera ómeð-
vitaða söguvitund hans meðvitaða.8
Hvers virði er afstæði sannleikans?
Sögukennsla á ekki aðeins aö víkka út
tímaskyn nemenda með því að fjalla um
tíma sem nær út fyrir hans persónulegu
reynslu heldur á hún einnig að auka hon-
urn víðsýni.'' Það getur hún gert með þvi
að leiða honum i ljós að gildismat hans sé
ekki hið eina rétta og að möguleikarnir í
mannlifmu séu ótal margir.10 Þannig á
sögukennsla að stuðla að þvi að nemend-
ur verði færir um að rneta og virða aðrar
skoðanir en þeirra eigin.” Þetta markmið
a sögukennsla raunar sameiginlegt með
annarri samfélagskennslu sem og heim-
spekikennslu. Enda er sagan í senn félags-
fræðilegt og heimspekilegt fyrirbæri.12 Að
hugsa um annað samfélag en sitt eigið
krefst þess að nemendur hugsi á gagnrýn-
breytilegum félagslegum veruleika. Sann-
leikurinn sem felst í veruleikanum er því
einnig sibreytilegur eða afstæður, allt eftir
því, út frá hvaða sjónarhorni hann er
skoðaður og í hvaða samhengi.
Haustið 1996 spurði ég nemendur
mína í 9. bekk Hagaskóla að því hvort
þeir teldu sig fá að vita eitthvað
um það í skólanum hver þeir
væru og hvaðan þeir
kæmu. Eitt svarið var á
þessa leið: „Maður lær
ir í kristinfræði að
guð hafi skapað allt
og alla og svo lærir
maður í sögu að
maður sé kominn af
Þráttfyrir að Guðmundur
Finnbogasonur sé einn af
helstu hugmyndasmiðum
íslenska skólakerfisins liafa
hugmyndir hans um mikil-
vcegi þcss að virkja ímyndun-
arafl barna og unglinga átt
crfut uppdráttar iitnan þess.
Þannig iná til drvmis cfast um að
Sigríð Tóinasdóttir ((. 1907) sem hér
sést liafi verið hvött til að virkja Imynd-
unarafl sitt með skipulögðum hœtti.
fornaldarmönnum sent hafi þróast í
menn. Þannig að svar mitt er að ekkert
eitt sé rétt, en útfrá mörgum vísbending-
urn geta ntenn dregið ályktanir og mynd-
að sér eigin skoðanir á hlutunum." Þetta
svar bendir til að nemandinn hafi tileink-
að sér þá hugsun sem er nauðsynleg til að
Þratt
hann geti borið raunverulega virðingu
fyrir skoðunum annarra. Hann áttar sig á
að skoðanir fólks eru ekki aðeins pers-
ónubundnar heldur einnig aðstæðu-
bundnar.Við mynd-
um okkur skoðanir
út frá mismunandi
forsendum. Gildis-
mat okkar mótast af
reynslu okkar, túlk-
unum og viðhorf-
urn. Þess vegna er
það ekki síður að-
stæðubundið en
persónubundið.
Eins og sjá má af
svari nemandans
getur verið erfitt að
átta sig á að eigið
gildismat sé ekki
hið eina rétta og að
lífið sé í raun svo
flókið og fjölbreyti-
legt að ómögulegt
sé að ætla að hefja sig yfir það og skil-
greina í eitt skipti fyrir öll. Að verða með-
vitaður um afstæði sannleikans og eigið
gildismat er nauðsynlegt hverjum þeim
sem vill skilja sjálfan sig og aðra.13
Fólk á misauðvelt með að horfast í
augu við afstæði sannleikans og fallvalt-
leik eigin viðhorfa. Því getur
reynst erfitt fyrir kennara að
fa nemendur til að horfast
í augu við að þau gildi
sem þeim hafa verið
innrætt frá barnæsku
séu ekki endilega
þau einu réttu. Til
að það sé hægt þarf
að stuðla að þvi að
þau þroski ekki
aðeins rökhugsun
sína og tilfinningar
í náminu heldur
einnig þann þátt í
eðli þeirra er lýtur að
hugmyndafluginu.14
fyrir að því hafi oft
verið sýnd mikil fyrirlitn-
ing í íslenska skólakerfinu var
einn af helstu hugmyndasmiðum
þess meðvitaður um gildi þess. Arið 1903
kom út bók um eðli og gildi inenntunar
fyrir Islendinga eftir Guðmund Finn-
bogason. Bókin heitir Lýömenntun og í
henni gerir Guðmundur grein fyrir gildi
ímyndunaraflsins sem hann skilgreindi á
eftirfarandi hátt: „Imyndunaraflið myndar
nýjar heildir, er vér höfum hvergi fyrir-
SAGNIR 41