Félagsbréf - 01.01.1956, Blaðsíða 12

10
FÉLAGSBRÉF
Að fengnum þessum vitnisburði vil ég að sinni liverfa liér frá og
biðja áheyrendur að skreppa með mér í lítinn, sögulegan leiðangur.
II.
Venja er að telja nýaldir liefjast og miðöldum ljúka með skeiði
því, 6em söguritarar liafa kennt við endurfæðingu, renaissance. Skeið-
ið er alllangt og ekki glögglega afmarkað (15.—16. öld). En á þessum
tíma byrja að myndast livörf í lífsviðliorfi, hægfara en gagnger, og þar
verða upptök sumra þeirra örlagastrauma, sem sterkastir eru í vorri
samtíð. Þá er sú skoðun fyrst flutt (síðan í fornöld) af fáum fyrst,enhún
hefur breiðst út, að lífið á jörð sé mannsins eina líf, mark lians og
mið liljóti því að vera það að neyta þessa eina lífsfæris með sem mest-
um ábata fyrir sjálfan sig. Þá fæðist hugsjónin um regnum liominis,
ríki mannsins, — ríkið, sem stefnir að sem mestri jarðneskri lífsnautn
—, og þeirri hugsjón er teflt gegn hugsjón miðaldanna um regnum Dei,
ríkið, sem stefnir að því, að vilji Guðs verði svo á jörðu sem á liimni.
Einn hinna gáfuðu, ítölsku glæsimenna þessa tímabils tók sér fyrir
hendur að rita handbók í pólitískri siðfræði. Sá maður hét Macchia-
velli og var frá Flórens. Bókina reit liann 1513, hún heitir II principe,
Þjóðhöfðinginn eða Foringinn, og er, að því er liöf. segir, laandbók
handa þeim manni, sem vill ná völdum og halda þeim og beita þeim
að eigin vild og án tillits til annars.
Það var ein af grundvallarhugmyndum miðaldanna, og er grundvall-
aratriði í kristinni trú, að ríki, ríkisvald, sé ekki markmið í sjálfu sér,
hvers konar vald sé því aðeins réttlætanlegt, að það liafi sanna vel-
ferð mannsins fyrir augum. Hér kemur fram sú liugmynd grímulaus
og er reifuð og rökstudd, að ríkisvald sé markmið í sjálfu sér og lúti
engu öðru en eigin lífsnauðsyn. Stjórnmál eru stjórnmál, þ. e. þau eru
á sviði sér, öllu óliáð, liafin yfir öll siðalög. Að þarflausu skal stjórn-
málamaður ekki brjóta í bága við velsæmi, drengskap og dyggð, enda
kann honum stundum að vera liagur í því að lialda orð sín, virða rétt-
indi, gera heldur betur en verr, en engu skiptir slíkt á vettvangi stjórn-
málanna, því að leikreglur þeirra eru hafnar yfir gott og illt. Vald-
liafinn skal ekki gera sér leik að því að ganga í berhögg við trú og
siðgæði vegna þess, að ríki er gagnlegt að borgararnir virði hvoru
tveSgja5 en sjálft er ríkisvaldið og liandhafi þess engu tilliti liáð til
slíkra efna.
Ráðin, sem Maccliiavelli gefur þeim manni framtíðarinnar, sem til
þess hefur dug og liug að gerast lærisveinn lians, eru skýr og ótvíræð,