Læknablaðið - 15.06.2001, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREINAR / ÖNDUNARVÉLARMEÐFERÐ
Figure 1. Number of
admissions to Pulmonary
division, Vífilsstaðir
Hospital for diagnosis or
treatment ofsleep
disordered breathing in the
period 1987-1999.
andi þrýstingi í inn- og útöndun og sjúklingnum nægir
að hafa grímu yfir nef eða nef og munn, án þess að
beita þurfi barkaskurði. Einnig eru til rúmmáls-
stýrðar öndunarvélar, sem eru einfaldari og tækni-
lega fullkomnari en áður og hafa framfarir í öndunar-
vélarbúnaði fyrst og fremst tengst aukinni tölvu-
tækni. Jafnframt hafa orðið mjög örar tækniframfarir
við greiningu öndunartruflana í svefni, samhliða
áreiðanlegri tækni til þess að fylgjast með súrefni og
koltvísýringi blóðs án slagæðaástungu, og notkun
tölvutækni við að skrá og vinna úr margháttuðum
líffræðilegum merkjum hefur aukist mjög (5). Þessi
nýi meðferðarmöguleiki hefur náð almennri út-
breiðslu á fáum árum og gagnast augljóslega vissum
sjúklingahópum mjög vel. Við suma sjúkdóma svo
sem hreyfitaugungahrörnun (NMD) er þó ennþá
verulega óljóst hvort og hvenær eigi að meðhöndla
(5,7). Sama gildir um sjúklinga með langvinna
lungnateppu (LLT) (5,8,9).
Markmið þessarar greinar er að gefa þverskurðar-
mynd af þeim hópi íslenskra sjúklinga sem er heima
og notar öndunarvél vegna öndunarbilunar í svefni,
vöku eða hvoru tveggja.
Efniviður og aðferðir
Greining og meðferð sjúklinga með öndunartruflanir
í svefni hófust á lungnadeild Vífilsstaðaspítala
haustið 1987 og hefur sjúklingum sem eru innlagðir
til greiningar eða meðferðar vegna öndunartruflana í
svefni fjölgað mjög (mynd 1).
Langflestir eru innlagðir vegna kæfisvefns, sem
einkennist af öndunartruflunum í svefni (hrotum og
öndunarhléum) sem leiða til svefntruflana, dagsyfju
og dagþreytu (10). Allir þeir sjúklingar sem eru á
meðferð með öndunartæki vegna kæfisvefns eða
minnkaðrar öndunar í svefni eru á skrá á lungnadeild
Landspítala Vífilsstöðum. Nákvæm skráning er á
tegund tækjabúnaðar og fylgihlutum auk skráningar
á öllum samskiptum við sjúklinginn og innlögnum.
Kæfisvefnssjúklingar, sem voru með öndunarvél á
vegum lungnadeildar Vífilsstaða þann 30. apríl 1999,
voru alls 548. Ekki verður gerð hér nánari grein fyrir
þeim sjúklingum, sem voru eingöngu með kæfisvefn
heldur aðeins þeim sem voru með öndunarvélar
heima af öðrum ástæðum.
Meðferð sjúklinga sem voru með öndunarvél
þann 30. apríl 1999 hefur borið mismunandi að. Hún
hefur oft verið hafin í kjölfar þess að sjúklingi hefur
versnað snögglega, sem leitt hefur til sjúkrahúsvistar
eða sjúklingur hefur komið af biðlista að heiman.
Minnkuð öndunargeta í svefni hefur verið staðfest
með mælingu á súrefnismettun, hlutþrýstingi koltví-
sýrings við húð, öndunarhreyfingum brjóstkassa og
kviðveggjar, legu sjúklings og loftflæði við nef og
munn. Undanfarin ár er í sívaxandi mæli farið að
beita öndunarvélarmeðferð með nef- eða andlits-
grímu hjá sjúklingum með langvinna lungnateppu
sem hefur versnað snögglega, þannig að leitt hefur til
öndunarbilunar. Er sjúklingum snöggversnar á þann
hátt eru þeir meðhöndlaðir strax á klínískum grunni
og varir meðferðin frá klukkustundum til fáeinna
daga. Framhaldsmeðferð þessa sjúklingahóps byggir
á klínísku mat og oft næturmælingu.
Hefðbundið mat sjúklinga á árunum 1987-1999
hefur einnig falið í sér mælingu á blóðgösum í
slagæðablóði (ABL80, Radiometer, Kaupmanna-
höfn). Blástursgeta hefur jafnframt verið mæld með
öndunarmæli af gerðinni Vitalograph (Bechman,
England) og heildarfráblástur (forced vital capacity,
FVC) og einnar sekúndu fráblástur skráðir (forced
expiratory volume in one second, FEVl). Gildin eru
hér sett fram sem hlutfall af spáðu viðmiðunargildi
sem reiknað eru með tilliti til aldurs, kyns, kynþáttar
og hæðar, en hjá sjúklingum með verulega
hryggskekkju var miðað við faðmbreidd í stað hæðar.
Framkvæmd meðferðar með heimaöndunarvél:
Þegar ákvörðun liggur fyrir eru sjúklingar undirbúnir
fyrir væntanlega meðferð og valinn sá búnaður sem
talinn er henta hverjum og einum best. Öndunar-
vélarmeðferðin er gefin með nef- eða andlitsgrímu,
sem er fest á sjúklinginn með sérstökum höfuð-
búnaði (mynd 2 a-c). Val á grímu fer eftir því hvort
sjúklingurinn er fær um að anda eingöngu með
nefinu í svefni eða ekki. Ef eingöngu er um að ræða
vandkvæði við að halda munninum lokuðum í svefni
er fyrst reynt að nota hökuband til stuðnings en ef
það nægir ekki er notuð andlitsgríma, sem nær yfir
munn og nef (mynd 2b). Ein aðal forsenda þess að
meðferð heppnist er að gríman passi vel. I seinni tíð
hefur komið á markað mikið úrval af grímum og
verið ör þróun í framleiðslu þeirra. Aður fyrr var
algengt að sjá sáramyndanir í andliti undan
522 Læknablaðið 2001/87