Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 115

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
193
legt sé, hefur heimsmyndin ekki orðið reglulegri eða samfelldari
við það. Afleiðingin hefur þvert á móti orðið sú, að hið vísinda-
lega kerfi, sem Newton hafði mótað og vísindamenn 19. aldar —
að eigin hyggju — lagt síðustu hönd á, hefur farið að liðast og
rofna. Þessar nýju vísinda-framfarir hafa leitt til harðrar gagnrýni
og endurskoðunar á undirstöðum vísindanna. Og á þeirri gagnrýni
er enn ekkert lát.
Ef við athugum nánar þá endurskoðun hugmyndanna, sem fram
hefur farið, kemur í ljós, að hún er oftast heimspekilegs eðlis og
varðar undirstöðuatriði. Hún tekur ekki til raunhæfra eða hagnýtra
vísindalegra úrlausna, heldur varðar frum-undirstöðuna. Og öll
þessi endurskoðun virðist stefna í sömu átt, sem sé burt frá því,
sem 19. aldar menn mundu hafa kallað „efnishyggju heilbrigðrar
skynsemi“ í vísindunum. Slík gagnrýni hefur að sjálfsögðu valdið
því, að ýmsir hafa gefið allt upp á bátinn og varpað sér út í dul-
rænu og hjátrú. í þeim flokki eru m. a. nokkrir ágætir vísinda-
menn.* Þeir neita því máski, að þeir hafi aðhyllzt nokkra heim-
spekistefnu, en sú var raunin engu að síður. Og heimspeki þeirra
var reist á grunni tvíhyggjunnar. Þar voru tveir heimar. Annars
vegar var veröld hinna „hörðu staðreynda“, þar sem milljónir
frumeinda voru samtengdar af öflum, sem hlíttu lögmálum Newtons.
Hins vegar var svo veröld hugmyndaflugs, trúar og siðgæðis, sem
var ýmist engum lögmálum háð eða hafði þau úr biblíunni.
Eining vísindanna
Nútímaþróun vísindanna hefur gert slíka skoðun eða afstöðu
ótæka. Það sýnir sig, að veröld hinna „hörðu staðreynda“ er einmitt
það reynslusvið, sem helzt samsvarar beinum skynjunum okkar eða
líkamsreynslu, að því er tekur til stærðarstigs. Við vitum, hvernig
borðið hagar sér eða borðknötturinn, af því að þau eru hæfilega
stór fyrir okkur. Svo reynum við að fá frumeindir og stjörnuþokur
til að hegða sér á sama hátt, og er þær gera það ekki, tölum við um,
að alheimurinn sé orðinn óskynsamlegur. Vísindin hafa víkkað
* Sjá Sir James Jeans: „The Mysterious Universe“ og Eddington: „The
Nature of the Pliysical World“.
13