Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 76

Tímarit Máls og menningar
hann leggur mikla áherslu á að viðtakandi sjái jafnframt hve brýnt er að
breyta þessum veruleika.
Greinar Brechts í tilefni deilunnar um expressjónismann beinast mjög
gegn Lukács. Brecht kallar hann „listdómara" sem setji fastar reglur um
raunsæi og sé þar með að breyta því í „formalisma". Einnig ræðst hann
heiftarlega á hugmyndir Lukács um hefðina, segir hann gjörsamlega van-
rækja ljóðlist og leiklist, og helst líti út fyrir að skáldsagnahöfundar eigi að
herma eftir nokkrum 19. aldar skáldsögum sem búið sé að næla í heiðurs-
merki. Brecht hvetur til aukinnar meðvitundar um fjölbreytileika hefðarinn-
ar en jafnframt til margvíslegra tilrauna: „Veruleikinn tekur breytingum, og
til að túlka hann verður túlkunarmátinn að breytast.“ Raunsæið verður að
fylgja á eftir raunveruleikanum, en að skrifa raunsætt merkir:
Að afhjúpa félagslegt orsakasamhengi / að opinbera ríkjandi sjónarmið sem
sjónarmið ríkjandi stéttar / að skrifa frá sjónarhóli þeirrar stéttar sem hefur til
reiðu víðtækastar lausnir þeirra knýjandi vandamála sem mannlegt samfélag á
við að stríða / að leggja áherslu á einkenni þróunarinnar / að gefa kost á bæði
hluttækri (konkret) og sértækri (afstrakt) umfjöllun.12
Þessi pólitíska raunsæisskilgreining gefur höfundum lausan tauminn í formi
og stíl, þó svo erfitt geti verið að dæma um hvenær henni hafi verið fram-
fylgt í hugmyndafræðilegu tilliti.
Það sem olli því að Brecht tók ekki þátt í sjálfri deilunni var ugglaust m. a.
tvíbent afstaða hans til expressjónismans, og raunar til flestallra módernista.
Brecht var nefnilega mjög í mun að formfrelsi og tilraunir gengju ekki svo
langt að þær misstu sjónar á félagslegu hlutverki bókmennta. Stundum er
eins og hann hafi ákveðin mörk í huga sem hann vill þó ekki skilgreina.
Hann dáðist að James Joyce en þótti Ulysses ganga of langt í formbylting-
unni. Hins vegar þótti honum raunsæisformið á skáldsögum Uptons Sin-
clair úrelt. Það kann að virðast freistandi að leita með Brecht að einhverjum
millivegi í þessum efnum, en Brecht gat þó að mínu áliti verið full einstreng-
ingslegur í þeirri skoðun sinni að skáldverk eigi að vera hægt að skilja
fullum rökskilningi, og í þessu tilliti er hann jafnvel stundum fastur í skyn-
semishyggju svo að minnir á Lukács. Veruleiki okkar aldar birtist iðulega í
rökleysu, í fáránlegum myndum; bókmenntir eru e. t. v. hæfasti tjáningar-
miðill slíkrar lífsreynslu og geta örvað okkur til að vinna sjálf úr henni, í
stað þess að láta beinlínis skýra hana fyrir okkur.
426