Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
nýju mannskepnu er sem höfundar verði að byrja á núlli, því um arfinn sem
Bennett og fleiri hafa þegið frá 19. öldinni segir hún: „Fyrir okkur er þessi
hefð í rúst, þessi verkfæri eru dauðinn.“ (330)
I orðum Woolf má greina þá ögrun og uppreist sem bjó í módernisman-
um á fyrstu tugum aldarinnar. Hún lætur sem klippt hafi verið á þráð í bók-
menntasögunni. Hefð 19. aldar hefur runnið sitt skeið og er nú dauð; menn
geta svosem reynt að pjakka í erfiðan jarðveg nútímans með gömlu verk-
færunum, en vænlegra er að smíða glæný tól sem beitt verður á annan hátt. I
þessari tvískiptingu birtist róttæk nútíð módernismans í öllu sínu veldi, hin
vísvitaða gleymska, svo ég búi til hugtak sem túlkar mótsögnina í þessari
afstöðu. Því svona róttækt rof eða brot í þróuninni væri jafnframt skipbrot;
ný kynslóð höfunda og lesenda brýtur ekki blað í sögunni nema hafa lesið
það sem hinum megin stóð. Ritháttur, lestur og túlkun texta byggir á
skilningi sem er háður öðrum textum, og þá ekki aðeins bókmenntaverkum,
heldur hvers konar reynslu sem viðtakandi hefur orðið að túlka, setja í
menningarlegt samhengi (þó svo að við bókmenntalestur reyni e. t. v.
sérstaklega á reynslu af hverskonar lesmáli). I vissum skilningi má segja að
ýmsir textar skrifi hinn nýja texta „í gegnum“ höfundinn (ekki þó vélrænt)
og að ýmsir textar (að einhverjum hluta þeir sömu eða af skyldri gerð) lesi
hann „í gegnum“ viðtakandann. Textinn er einungis til í flóknum (kannski
óendanlegum) textatengslum,lb sem bókmennta- og táknfræðingar hafa
mikið brotið heilann um síðustu árin.
Módernistar gáfu frá sér ýmsar yfirlýsingar á borð við þær sem vitnað var
til. Margir hafa tekið þær bókstaflega sem lýsingu á sjálfum verkum
módernismans, og ráðist á hann fyrir að rústa allar hefðir og þar með
söguna sjálfa, hrygglengju allra hefða. Það vill þá gleymast hversu ógerleg
slík uppreisn er, því hún myndi brjóta niður öll boðskipti. Höfundur getur
vissulega snúist gegn þeim textum sem í honum búa, en til þess þarf hann að
vera sér meðvitaður um þá; ætlaði hann að ráðast gegn þeim öllum yrði
hann að skapa nýtt mál, en úr hverju? Jafnvel þau framúrstefnuskáld frá og
með Mallarmé (eða kannski Hölderlin) sem stundum búa sér til að því er
virðist einangraðan skáldheim, reynum við að nálgast gegnum hefðina; ef
aðförin ber lítinn árangur reynum við e. t. v. að sjá verkið sem „leynilega"
umsögn um skáldskapinn sjálfan, mannleg boðskipti, túlkunina eða tungu-
málið. Þrá okkar til að skilja á einhvern hátt gerir okkur býsna þrautseig við
að hefðbinda verk. Sama er að segja um hið sögulega samhengi; við
hneigjumst til að leita það uppi, og þannig getur minnsta látbragð, eitt hróp
eða þögn öðlast gagngera merkingu.
Hvað hefur orðið um hefðina á þessum áratugum síðan kunnustu
módernistarnir brutust fram á sjónarsviðið? Þessa spurningu ber æ oftar á
428