Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
Hin afdráttarlausa frumleikakrafa sem sigldi í kjölfar hugmyndarinnar um
ímyndunaraflið í öndvegi og um Séníið — hinn mikla sjáanda inn í hulda
heima — hlýtur óhjákvæmilega að leiða til sérlega persónubundins skáld-
skapar; dýrkun einstaklingsins hlaut að verða til þess að hver og einn
ræktaði með sjálfum sér af natni allt það sem gerði hann frábrugðinn öðru
fólki. Arátta rómantískra skálda að flatmaga úti í náttúrunni og sjá sýnir
losaði um táknmálið því öll voru þau að tjá einstæða reynslu sem fram-
kölluð var með mætti hugans — þau voru að tjá sína reynslu, enda stóð
hvert þeirra í nokkurs konar einkasambandi við guðdóminn. Og — leitin að
því óspillta og upprunalega í þjóðarsálinni, þjóðerniskenndin og vitundin
um sérkenni eigin þjóðar: allt þetta ýtti undir ólíka þróun í hverju landi —
að ekki sé talað um gjörólíkar þjóðfélagsaðstæður í til dæmis Þýskalandi
annars vegar og Englandi hins vegar.
René Wellek hefur manna mest stuðlað að því að ekki var gefist upp á því
að nota orðið rómantík. Hann telur að það fari ekkert á milli mála að um
hreyfingu hafi verið að ræða í Evrópu, og að sú hreyfing hafi átt mikilvægari
hluti sameiginlega en þá sem skildu á milli. Hin sameiginlegu einkenni telur
hann vera: sama skáldskaparskilning og sama skilning á eðli og verkan hins
skáldlega ímyndunarafls; sömu hugmyndir um náttúruna og samband
hennar og mannsins — og í grundvallaratriðum sama skáldskaparstíl, og þar
á hann við notkun myndmáls, tákna og goðsagna. Hann segir að einnig
megi bæta við huglægni, miðaldahyggju, þjóðsagnaáhuga og fleiri atriðum,
en til að afmarka hreyfinguna nægi þetta þrennt: ímyndunarafl um skáld-
skaparskilning; náttúra um heimssýn og tákn og goðsaga um skáldskapar-
stíl.4
Menn hafa vitaskuld fundið fleiri sameiginleg einkenni í rómantísku
hreyfingunni. Algeng eru í þeirri umræðu orð eins og hugarflug, dulúð,
„ahnung“, fjarlægð, miðaldir, rökkur, séní. Það yrði auðvelt að ganga á
röðina og máta hvert þeirra um sig við ljóð Jónasar, og það tæki ekki langan
tíma að sjá að ekkert þeirra á sérlega við hinn skynsama sóldýrkanda sem
Jónas alla jafna er. En þar með er ekki sagt að ekki megi greina nein
rómantísk áhrif á hann.
Eflaust var þjóðernishyggja Jónasar af rómantískum toga, einkum hug-
myndir hans um staðarval Alþingis sem stjórnuðust af fortíðardýrkun og
hugmyndum um að í náttúrunni byggi andi sem yrði að virkja til farsældar
mannlífinu. Kvæði Jónasar lsland ætri að vera nægilegur vitnisburður um
þetta tvennt: þar skarta hetjurnar litklæðum en landið hefur fannhvíta jökla,
bláan himin og skínandi bjart haf — hér er bláhvíti fáninn við hún. Og þarf
frekari vitna við um rómantískan náttúruskilning hans en orð hans í bréfi til
Páls Melsted?
418