Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Síða 52

Tímarit Máls og menningar
áður en þessi ritgerð birtist, voru ljóð hans á hvers manns vörum, hafin yfir
gagnrýni, lesin og lærð, elskuð og dáð og svo hefur ætíð verið það eg til veit.
Og þó að í seinni tíð sé vitanlega fleira, sem dreifir athyglinni frá okkar
gömlu stórskáldum, þá gæti eg trúað að minning Jónasar hafi lengst af lifað
ferskara lífi en flestra hans samtíðarmanna.
Eg man þegar eg var ung, hvað eg heyrði alla tala með mikilli virðingu og
aðdáun um „Þjóðskáldin", sem svo voru nefnd, og hvað mér fundust þessir
menn öfundsverðir að njóta slíkrar hylli, bæði lífs og liðnir, og þegar eg nú
reyni að líta til baka eftir öll þessi ár, finnst mér sem Jónas hafi haft nokkra
sérstöðu í þessum skáldahópi. Yfir minningu hans hvíldi einhver ljúfsár
tregi, einskonar helgiblær, svo nær hafði mönnum gengið örlög þessa
snillings að deyja í blóma lífsins snauður og einmana í framandi landi.
Aldrei, hvorki fyrr né síðar, finnst mér eg hafa heyrt farið með ljóð af
þvílíkri viðkvæmni og innlifun og þegar höfð var yfir vísan „Enginn grætur
Islending", (sem eg heyrði reyndar einhvern tíma að hann hefði átt að yrkja
síðustu nóttina sem hann lifði). Og aldrei hef eg heldur skynjað slíka töfra í
heitinu Islendingur, sem þar. Þetta fannst mér barninu og eg finn það alveg á
sama hátt enn nú, þegar eg er orðin gömul kona.
Og þó varð eg þess áskynja að um eitt skeið hafði þetta ástsæla skáld
bakað sér andúð sumra landa sinna. Það var þegar hann birti áfellisdóm sinn
í Fjölni um svaninn meðal íslenskra alþýðuskálda, Sigurð Breiðfjörð. Þegar
eg var barn, var það mál að vísu firnt að mestu, en þó örlaði enn á minningu
um þennan dóm. Til dæmis man eg að móður minni, sem þó var með mestu
aðdáendum Jónasar, féll alltaf illa að hann skyldi hafa verið svona dómharð-
ur um Sigurð. Þar var þó ekki um beiskju að ræða, heldur einhverskonar
viðkvæmni vegna alþýðuskáldsins.
En áður fyrr, nokkru fyrir og um miðja öldina sem leið, mun viðhorf
sumra hafa verið talsvert gremjublandið í garð Jónasar, einkum meðal
rímnaskáldanna og annarra alþýðlegra bragsmiða á íslandi.
Margur eys af Fjölnisfarða
fordild blandið heiðursrán.
Skáldi reisa skammarvarða
skal Islandi eilíf smán.
Segir Bólu-Hjálmar í hinu mikla erfiljóði, sem hann orkti eftir Sigurð
Breiðfjörð. Mér var líka einu sinni kennd vísa, eignuð forföður mínum,
Skarða-Gísla. Eg man að sá sem fór með hana sagði: „Láttu þér nú ekki
verða bilt við.“ Honum mun hafa blöskrað orðalagið, en þó fundist vísan að
sumu leyti snjöll. Og hún er svona:
178