Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 71

Þróun skáldsögunnar í Frakklandi frá 1880 til 1960
Á fyrsta áratugnum eftir stríð ríkti mikil upplausn í frönsku þjóðfélagi. Það
þarfnaðist enduruppbyggingar, en hún gekk hægt fyrir sig. Hin ríkjandi borg-
arastétt hélt fast í forréttindi sín og tókst að koma í veg fyrir að vinstri flokkarnir
(sósíalistar, kommúnistar, radíkalar), kæmust til vaida þrátt fyrir megna óá-
nægju meðal vinnandi stétta sem bjuggu við litlu betri kjör en fyrir stríð, langan
vinnudag, engin frí og lágt kaup. Skólakerfið viðhélt gömlu stéttaskiptingunni,
og styrkir til framhaldsnáms fyrir fátæka nemendur voru enn sjaldgæfari en fyrir
stríð. I sveitum mátti heita að nítjándu aldar atvinnuhættir væru enn við lýði.
Aftur á móti höfðu orðið miklar breytingar í efnahagslífi. í stríðinu hafði auð-
urinn safnast á færri hendur. Vágestur nútíma efnahagslífs, verðbólgan, fór að
gera vart við sig. Sparnaður var ekki lengur upphaf auðs, nú fór að borga sig betur
að skulda. Stríðið hafði leyst upp hina hefðbundnu fjölskyldu þar sem karlmaður-
inn var framleiðandi verðmæta en konan barnaframleiðandi og þjónusta eigin-
mannsins. Konur höfðu neyðst til að ganga í störf karlmanna á stríðsárunum, og
margar létu sér ekki lynda að hætta að vinna og tapa efnahagslegu sjálfstæði. Af-
leiðing þessa var að skilnuðum fjölgaði stórlega á árunum eftir stríðið.8’
Mikilvægasta afleiðing stríðsins fyrir bókmenntirnar var án efa sú að það hafði
innleitt almenna bölsýni og vantrú á manninn. Nú var orðið ljóst, það sem suma
hafði lengi grunað, að maðurinn gat Iíka notað framfarirnar í þeim tilgangi að tor-
tíma sjálfum sér. Að stríðinu loknu fengu margir þá tilfinningu að þeir lifðu í
brjáluðum og úrkynjuðum heimi. Við því voru tvenns konar viðbrögð algengust:
annars vegar að hugsa um það eitt að gleyma, skemmta sér og láta hverjum degi
nægja sína þjáningu. Hins vegar að reyna að gagnrýna heiminn og í sumum til-
fellum að breyta honum. Hvorttveggja kemur fram í bókmenntum milli-
stríðsáranna.
Þegar talað er um þróun skáldsögunnar í Frakklandi eftir fyrri heimsstyrjöldina
ber að hafa hugfast að fólk les misjafnar bækur eftir því hvaða menntun það hefur,
hvar það er í stétt og hver atvinna þess er. Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir
því að svokallaðar „góðbókmenntir" ná aðeins til fárra útvaldra. Ár hvert voru
mörg hundruð skáldsögur gefnar út, sem flestar munu nú gleymdar, enda afþrey-
ingarbókmenntir, eins konar útþynning á gömlu rómantísku og raunsæisskáld-
sögunum með borgaralegri sið- og hugmyndafræði sem ívafi. Einnig fóru þá
myndasögur (hinn góðkunni Tinni o.fl.) að verða vinsælar meðal barna og ungl-
inga. Fyrir lesendur þeirra skipti umræðan um hvernig skilgreina ætti skáldsögu
alls engu máli, en hún var mjög í brennidepli meðal bókmenntafólks fyrsta ára-
tuginn eftir stríðið.
Stríðið varð reyndar mörgum efni í sögu á fyrstu árunum eftir að því lauk.
Flestir kusu að sýna það á hefðbundinn raunsæishátt, reyndu að sýna það eins og
það var í raun og veru, hryllilegt fjöldamanndráp í leðjunni í skotgröfunum, eng-
333