Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 81

Þróun skáldsögunnar í Frakklandi frá 1880 til 1960
neita að bera á'byrgð á heiminum, og það hlýtur að skemma heiminn og þar með
mann sjálfan. Sartre fordæmir harkalega í stefnuskrá sinni alla rithöfunda sem
lifa eingöngu fyrir listina: „Ég segi að Flaubert og Goncourt séu ábyrgir fyrir
drápinu sem fylgdi Parísarkommúnunni af því að þeir skrifuðu ekki eina línu til
að koma í veg fyrir hana.“18) Sartre mælir með því að rithöfundar taki opinbera
afstöðu til mála líkt og Emile Zola gerði í Dreyfusarmálinu. Listin og merkis-
berar hennar verða að nýtast í þágu leitarinnar að frelsinu.
Áhrif Sartre og kenninga hans voru gífurleg, að minnsta kosti á yfirborðinu.
Existensíalisminn var allsráðandi í bókmenntaheimi Parísarborgar, eins konar
tíska á árunum í kringum 1950 (Boris Vian gerði skemmtilega grín að fýrirbær-
inu í bók sinni L’Ecume des jours sem út kom árið 1947). Sartre varð bókmennta-
páfi sem hafði geysileg pólitísk umsvif. Smám saman varð hann eins konar opin-
ber starfsmaður frelsisins. Hann barðist gegn nýlendustefnu Frakka bæði í Indó-
kína og síðar í Alsír, var ákafur andstæðingur De Gaulle og klykkti út með því
að hafna Nóbelsverðlaununum sem hann taldi of pólitískt tengd hinum vest-
ræna heimi (1964). Sartre var einlægur í andófi sínu, hann hefur sennilega átt sér
þann draum að njóta virðingar alþýðu líkt og Voltaire á 18. öld og Hugo á þeirri
19., en til þess voru pólitískar skoðanir hans of mikið á reiki og hann hafði ekki
þá leiðtogahæfileika sem þurfti. Líka verður að segjast að borgarastéttin lét ekk-
ert tækifæri ónotað til að úthúða þessu afstyrmi sem hún hafði getið af sér.
Sartre hafði ákveðnar hugmyndir um skáldsagnagerð sem og annað. í frægri
grein sem hann skrifaði árið 1939 ásakar hann Franqois Mauriac fyrir að haga sér
eins og Guð þegar hann sé að lýsa Thérése Desqueyroux, hann viti allt, skilji allt
og sjái allt og ráðskist með persónur eftir geðþótta.191 Sjálfur vildi Sartre að les-
andi gengi inn í vitund hverrar persónu fyrir sig, höfundur lýsti þeim utan fráog
reyndi ekki að skýra þeirra innri heim, heldur léti lesanda það eftir.20) Hann
hófst handa við að semja bókaflokk sem bar heitið Les Chemins de la liberté (Leiðin
til frelsisins 1945—1949), og átti í fjórum bindum að sýna hvernig aðalpersónan
Mathieu skapaði sér sitt eigið frelsi. Sartre tók sér hér til fyrirmyndar stíl amer-
íska rithöfundarins Dos Passos, og lagði galvaskur af stað út á ritvöllinn. Hann
reyndi að segja margar sögur í einu og frá sjónarhóli mismunandi persóna. En
hann gafst upp á miðri leið, bindin urðu aðeins þrjú, og teljast þessar þrjár bæk-
ur vera með því versta sem hann skrifaði. Þetta sýndi svo ekki varð um villst að
ekki var hægt að ákveða allt í einu að skrifa skáldsögu bara til að sýna fram á eitt-
hvað sérstakt. Reyndar voru verk flestra sem kenndu sig við tilvistarstefnuna
ekki svo frábrugðin gömlu raunsæisskáldsögunum hvað efnistök snerti, þó ætl-
unin hefði verið önnur.
Albert Camus (1913—1960) hefur lengst af verið bendlaður við tilvistarstefn-
una. En hann var fyrst og fremst rithöfúndur, listamaður, ekki heimspekingur
eins og Sartre. Frásagnartækni og stíll hans í L’Etranger hafði vakið mikla at-
343