Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 36

Tímarit Máls og menningar
velsmíðaða leikriti. Og það er Grasmaðkur reyndar líka þó formið sé ekki jafn-
tært og í nýrra verkinu. Þau tímamót sem Grasmaðkur markar á ferli Birgis Sig-
urðssonar eru að þar er hann farinn að efast um ágæti beinnar boðunar hugsjónar
í orðræðu. Þar stillir hann upp tveimur hugsjónamönnum, annars vegar Haraldi
með hugsjónir sem eru orðnar hlægilegar og barnalegar og hins vegar Braga með
sínar orðvana hugmyndir um fagurt mannlíf. Það er einmitt tímanna tákn að
Bragi á í mesta basli með að skilgrcina draumsýn sína öndvert við til dæmis
Skáld-Rósu eða Rúnu í Pétri og Rúnu. Það var hægt að orða glaðbeittar hugsjónir
1972 með Rúnu og með Manna í sama leikriti, en andspænis innantómu blaðr-
inu í Haraldi skreppur tungan í Braga saman.
Ég gat þess hér að framan að Birgir minnti á Synge í málnotkun, en með
Grasmaðki og Degi vonar kemur í ljós að þessi leikskáld eiga fleira sameiginlegt,
og það er slungin beiting tákna sem ofin eru úr einföldum og hvunndagslegum
athöfnum. Ymsar athafnir persónanna í þessum nýjustu leikritum fá víðtæka
merkingu í samhengi leikjanna og miðla oft flóknum upplýsingum um per-
sónueinkenni eða hlutskipti. Þetta er einmitt aðferð ljóðskáldsins, en Synge var
afar efnilegt en afkastalítið ljóðskáld þegar W. B. Yeats „fann“ hann og kom
honum til að semja lcikrit fyrir Abbey-leikhúsið.
Tökum dæmi um slíka táknnotkun. Grasmaðkur hefst á því að Unnur hús-
freyja situr í stólnum þar sem henni „hefur liðið verst." Síminn hringir en hún
ætlar ekki að svara. Þegar hún loksins svarar er það landsíminn. Synir hennar
tveir eru í sveit og eru að hringja heim. Sambandið er vitaskuld slæmt og það og
fjarlægðin undirstrika hina sérstæðu firringu Unnar. Forsendur hjónabands
hennar eru brostnar og hin eiginlega fjölskylda fjarlæg henni. Þannig fáum við
fyrstu vísbendingu um hlutskipti Unnar. Siðaboðskapur hennar til sonanna,
„bræður eiga að vera vinir", kemst naumast til skila gegn um landsímann, en
hugsunin verður afar mikilvæg síðar í verkinu. Andartaki síðar fáum við dæmi
um sparlegaog markvissapersónukynningu, sem með einföldu hvunndagstákni
verður skýr og áreynslulaus. Haraldur, eiginmaður Unnar, kemur inn, lítur á
úrið og síðan á gömlu klukku föðurættarinnar sem hangir á stofuveggnum.
„Hún er hálfri mínútu of sein,“ segir hann og flýtirgömlu klukkunni. Þettagef-
ur okkur ekki aðeins hugmynd um nákvæmni Haraldar og eljusemi, heldur
miðlar það þeirri staðreynd að hann er maður sem dregur fortíðina á eftir sér.
Haraldur reynir jafnan að láta alla hluti slá í takt við sinn vilja og sinn tíma, en
fortíðin og faðir hans hafa beygt hann og gert smáan. Þessi mynd vex í verkinu
og með atburðarásinni verður okkur ljóst að Haraldur verður að losna undan
klafa fortíðar sinnar og skapa sig upp á nýtt ef hann á að verða að sönnum manni.
Samskonar táknnotkun er á ferðinni í titli verksins og grænu jakkafötunum sem
Unnur er að sníða á Braga.
í Degi vonar verða skæri að mikilvægu tákni þegar til stendur að sníða nýtt
298