Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 58

Tímarit Máls og menningar
Hin symbólska merking einkennist hins vegar af skil-greiningu sjálfsins, en
hún samræmist aðskilnaði barnsins frá móðurinni og er samfara því að sjálfið
skilgreinir sig út frá einstökum hlutum umhverfis, ljær þeim aðskilin merking-
argildi og symbólskt vægi. Merking byggir því á rökvísi og dómgreind. En
jafnframt er symbólsk merking ætíð punktur á landakorti karlhneigðs merking-
arheims, barnið lærir lög-málföðurins er það rofnar frá móðurinni (og það er mik-
ilvægt að hér fara saman lög og tungumát). En hin semíótíska móða lifir með
okkur, þótt hún sé fyrst og fremst ríkjandi í undirvitundinni, sé „ókortlagt
svæði" eins og segir í Fljótt fljótt sagði fuglinn. Og það er í þessari „kvenlegu"
móðu sem Kristeva sér helsta aflvaka módernismans; hún skekur undirstöður
þess lögbundna merkingarheims sem veitir samfélaginu boðskiptamiðla og
hugmyndafræði. Við höfum séð hvernig hið rásandi sjálf í texta Thors truflar
söguna, „gleymir sér“ við ljóðrænar lýsingar, sem iðulega eru markaðar sterkri
hrynjandi og jafnvel ljóðstöfum og rími, eins og í þessum línum úr Mánasigð:
. . . himbrimi, hugsaði hann þó; himbrimi á tjörn, þar er líka vindur sem syndir
hann, ýfir vatnið, og gerir froðu sem titrarásandinum, strýkur stráog bælir, fælir mús
niður í sína holu, rollurnar rása undan vindi, hestar í höm. Hestar í höm, og hann færir
sig nær þeim einsog linsa að lesa þeirra mynd, lesa í augu hestsins, harm þar á hvarmi,
hví skyldi harmurinn undir armi . . .20’
Það má segja sem svo að málið taki völdin af sögunni, textinn verður ölvaður og
iðulega mjög ofhlaðinn, sé hann dæmdur frá sjónarhóli hefðbundinnar sögu. En
textinn er einmitt að andæfa slíkum dómi, slíkri dóm-greind hugsunar. Þær
hræringar við útjaðra vitundarinnar, sem áður var minnst á, splundra sjálfinu,
flæða inn á merkingarsvið textans og raska allri sögubyggingu. Þannig losar
textinn um bælingu hinna semíótísku hvata og efnir til samsæris gegn því heild-
stæða sjálfi sem tryggir merkinguna.
Þegar merking er skilgreind út frá aðskilnaði sjálfs frá móðurinni, er hætt við
að hin „móðurlega" andstæða merkingarinnar (merkingarmóðan, hin villta
skynjun og hin anarkíska hlið tungumálsins) verði dýrkuð í blindri tvíhyggju,
sett á stall sem einhvers konar lausn frá „karllegri" merkingu. Kristeva bendir á
þessa hættu auk þess sem hún getur þess að merkingarmóða undirvitundarinnar
fái í raun aldrei orðið að texta ein og sér; óheft framrás hennar leiðir endanlega til
geðtruflana og sturlunar líkt og þeirri er manninum í Fljótt fljótt sagði fuglinn
virðist búin ef honum tekst ekki að hemja aliar þær raddir sem hann heyrir.’”
Semíótísk orðræða er ætíð um leið undir einhverju valdi symbólskrar merking-
ar. Benda má á að hugtak Kristevu fyrir hið rásandi sjálf er „sujet en procés",
sem merkir einnig „ákært sjálf', eða „sjálf fýrir rétti": sjálfið er undirorpið dóm-
greind hinnar rökvísu, empírísku hugsunar sem reynir að hamla hvötum þess og
vinnur með sektarkennd gegn öllu lauslæti í tjáningu.
320