Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 119

eigin stétt, sem er lágstétt hvað
sem þið feðgar segið, og verða hlut-
gengur hjá peningaaðlinum í mið-
stéttinni. Svoeinfalterþað! (/ 108-9)
Hin margvíslega togstreita í huga Jakobs
verður ekki einfaldari við að gera sér ljóst
að róttækar stjórnmálaskoðanir móður
hans eiga ekki upp á pallborðið hjá þessum
vinum hans; „þegar maður er kristinn get-
ur hannekki líka veriðkommúnisti", segir
flokksstjórinn Friðrik (J 54). Ekki á Jakob
í minni glímu við hvatir sínar og freisting-
ar holdsins, magnaðar upp af „óseðjandi
blíðuþörf sem sjaldan eða aldrei var komið
til móts við" (F 62). Dæmigert er atvikið
þar sem hann fylgist með óhömdu ástalífi í
þröngbýlinu heima á Oddshöfða, „sollinn
af ófullnægðum losta og kristilegri blygð-
un“ (J 131).
Frá fjölskyldunni einangrast hann
ósjálfrátt og tilfinningar hans gagnvart
henni eru einn hrærigrautur þar sem sjálfs-
þóttinn er þó einatt nærri yfirborðinu.
Einn af eftirminnilegustu köflum bókanna
eru lok Jakobsglímunnar þar sem faðirinn
kveður háðslega sinn guðsútvalda son og
hann gengur út í nóttina, horfir upp í
stjörnubjartan himininn og sér sjálfan sig
ofan frá úr órafjarlægð stika í stríðshrjáðri
veröld á jólanótt gegnum hersetinn bæ til
síns einmanalega næturstaðar.
„Uppvaxtarsagan" er saga manns sem
brýst upp úr stétt sinni. Öll sú togstreita,
allar þær óleystu andstæður sem mynda
stef þessara þriggja bóka eru sprottnar af
uppreisn hans gegn bernskuumhverfi
sínu, án þess hann heldur öðlist fullan
þegnrétt í hinu nýja umhverfi. Eða þegar
takmarkinu er náð er fengurinn veginn og
léttvægur fundinn.
Jakob œrlegur
Fjölskyldan er ekki eins í miðdepli og áð-
ur, en þó eru svipmyndir hennar með því
Umsagnir um bækur
eftirminnilegasta í frásögninni. Faðirinn
er í öllum þessum bókum „fastagestur á
sálinni", flókinn, sífelld ráðgáta en óupp-
gerður. Sögumaður er hér kominn af
barnsaldri og hefur forsendur til að skilja
meira en áður. f samræmi við það birtist
Marta fyrst núna í forgrunni frásagnarinn-
ar, „eina bindiefnið sem gat fengið þetta
sundurvirka heimili til að loða saman" (J
257).
Jakob heldur sínu striki í skólanámi og
kristilegu starfi. Eftir því sem hann færist
nær markinu fer hann að verða gagnrýnni á
umhverfi sitt, ekki síst skólakennsluna
sem miðast við það eitt að mennta emb-
ættismannaefni og kæfir alla frjóa og skap-
andi hugsun. Til að fáá sig stúdentsstimp-
ilinn þarf að krossfesta bæði hold og anda.
í bréfi til Randvés vinar síns lýsir hann
andrúmsloftinu í KFUM þannig:
Tilfinningakuldi og kærleiksleysi
undir sléttum og felldum hjúpi
borgaralegs siðgæðis og pólitísks
afturhalds (F 139-40).
Kuldann, kærleiksleysið og dómgirnina
sem hann fyrirhittir í „samfélagi heilagra"
ber hann ósjálfrátt saman við fjölskylduna:
Þrátt fyrir örbirgð og félagslega út-
skúfun, innbyrðis missætti, von-
svik og margháttaða óánægju fann
ég hvergi nema hér þá mennsku
hlýju og ómenguðu ástúð sem ég
innst inni þráði, þann yndislega
mannaþef sem stafar frá fólki með
naktaog blóðsára lífskviku (J 258).
Meginklofningurinn sprettur þannig af
því að „ég fann enga færa leið til að tengja
þessi tvö skaut tilverunnar, annarsvegar
drauminn um hreinleik sálarinnar og líf
vígt guðlegum áformum, hinsvegar skil-
yrðislaust játorð við fjölbreytni og ófull-
komleik mennskrar jarðvistar" (J 258). Af
sama toga er það þegar hann sér föður sinn
fyrir sér í einhvers konar Kristsgervi þó
381