Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 79

Próun skáldsögunnar í Frakklandi frá 1880 til 1960
sögur komurþó út, sú lang merkasta var L’£/r»«gír (Útlendingurinn, 1942) eft-
ir Camus sem var sannarlega tímamótaverk hvað hugmyndir, stíl og efnistök
snerti. Á ytra borði er þetta saga um mann sem fremur morð að óyfirlögðu ráði
og er síðan dæmdur til dauða - ekki beint fyrir það heldur fyrir að haga sér öðru-
vísi en viðtekin siðfræði býður. En Albert Camus snertir hér á mörgum málum
sem skipta meginmáli á okkar tímum: þar á meðal fáránleika þess að drepa fyrst
maðurinn þráir svo mjög að lifa eða hvers vegna samfélagið þolir ekki fólk sem
stingur í stúf við aðra, er öðruvísi. En Camus heldur öllum leiðum opnum og
leyfir lesanda sjálfum að dæma fyrir sig. Frásagnarmáti sögunnar var merkileg
nýlunda, aðalpersónan Meursault segir frá í fyrstu persónu en lýsir aldrei tilfinn-
ingum sínum þannig að lesandi sér hann eins og utan frá. Stíllinn sjálfur er eins
einfaldur og hægt er, óbein ræða næstum alltaf notuð þannig að persónur eru
alltaf í ákveðinni fjarlægð. Roland Barthes kallaði stíl Camus „stíl fjarvistarinn-
ar, sem náði því næstum að vera hin fullkomna fjarvist stílsins".|7> En ef til vill er
Meursault dæmdur til dauða afþví að hann kann ekki að verja sig með orðunum,
kann ekki að tjá sig.
Af öðrum skáldsögum stríðsáranna má nefna L’'homme á cheval (Maður á hesti,
1942) eftir Drieu La Rochelle sem gerist í Suður-Ameríku og fjallarað mestu um
spurninguna sem lá Drieu mjög á hjarta, hvort listamenn og skáld geti haft áhrif
á samfélagið. Það er athyglisvert að hann kemst að þeirri niðurstöðu að það sé
harla ólíklegt, einmitt á þessum árum þegar hann vann meira og minna í þágu
Þjóðverja.
En það var ljóðagerðin sem blómstraði á stríðsárunum, jafnvel smásagnagerð
líka, enda komu tímarit út í suðurhluta landsins (hann var lengst af ekki undir
beinni stjórn Þjóðverja) sem fóru í kringum ritskoðunina. Sumir sem fengist
höfðu við skáldsagnagerð rétt fýrir stríð sneru sér nú að því að yrkja ljóð. Það
gerði til dæmis Louis Aragon sem tók nú að yrkja í alexandrínum og gerði ljóðið
að vitundarvekjandi tæki í baráttunni gegn hernámsliðinu, enda var þægilegra
að dreifa því heldur en skáldsögu. Leynilegar bókaútgáfur voru líka settar á fót,
svo sem Les Editions de Minuit sem gaf út bókina LeSilencede la Ale»-(Þögn hafs-
ins, 1943) eftir Vercors.
Þegar stríðinu lauk var eins og flóðgáttir opnuðust. Allir þurftu að taka til
máls og lýsa því sem gerst hafði, hvernig stríðið og hernámsárin höfðu leikið
land og þjóð. Óteljandi skáldsögur voru skrifaðar, og næstum allar voru þær
eins hefðbundnar og hægt var að hugsa sér. Gamla raunsæisformið var notað svo
til óbreytt til að lýsa atburðum stríðsáranna, baráttu við hernámsliðið, hugrekki
sumra og lydduskap annarra. Á fyrstu árunum eftir stríðið gerðu þó einstaka
menn tilraun til að brjóta upp gamlar hefðir með því að leika sér að orðunum,
tveir þó helst, Raymond Queneau (1903—1976) og Boris Vian (1920-1959). Que-
neau var reyndar byrjaður að skrifa nokkuð löngu fyrir stríð og hafði alltaf haft
341