Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 137

TILBRIGÐI OG HUGARSPUNI UM BJARTA ÓLD
rænna, myndhverfðra andstæðna þeirra, sem eru ekki annað en flótti frá
þeim siðferðisvanda sem menn ætla sér annars að ráðast gegn.
Erótíkin er semsagt ásteytingarsteinninn hér. Það sem til dæmis einkennir
sögu Vivants Denons, Dag ei meir, er sá möguleiki að gera kynferðislega
nautn að leik, ritúal, byggingu; gera úr henni það sem kallað hefúr verið
sannkallað „listaverk“5. Fólk verður að hafa lámarks þekkingu til að skilja
hvernig bókin þróast frá dýrslegri, náttúrulegri kynhvöt yfir í erótík sem
hefur tilgang í sjálfu sér sem „list“. Utan tungumálsins (þau klækjabrögð sem
tungumálið býður uppá, eða þær sviðsetningar sem það fyrirskipar) getur
kynhvötin vissulega notið sín, en hin eiginlega erótík ekki. Skýrustu dæmin
um þetta er að finna hjá Denon, Laclos og Sade og það er eflaust engin tilvilj-
un að slíkir höfundar hefðu aldrei getað dafnað annars staðar en í Frakklandi
18. aldarinnar ...
Þarna er augljóslega að finna það aðdráttarafl sem 18. öldin hefúr enn
fyrir okkur: því burtséð frá öllum vangaveltum um heimspeki, hugmynda-
fræði, stjórnmál, þá er í rauninni ekkert eins hrífandi (hrifning sem Banda-
ríkin fara á mis við ef svo má segja) og tímabil þar sem áhyggjur af
heildarhagsmunum mannanna komu ekki í veg fýrir að menn héldu uppi
vörnum fyrir tilteknum smekk: þar sem vinnan við að byggja upp siðað sam-
félag snerti einnig listina að lifa; þar sem hugmyndabaráttan (til dæmis
þeirra Voltaires, Diderot, alfræðiorðabókarmannanna) útilokaði síður en
svo fágaðar nautnir; þar sem orðið, „frelsishreyfing“ þýddi í senn barátta
gegn konungsvaldinu og krafa um frelsi í kynferðismálum.
Nátiar
Þó ber að varast að blanda saman upplýsingaöldinni og fríhyggjunni: Evrópa
heimspekinganna og Evrópa hátíðanna þar sem léttlyndið ríkti skarast að
vissu leyti, en það er líka munur á þeim.
Það er nokkuð sem til dæmis Roger Vailland neitaði að horfast í augu við
þegar hann sveittist við að tengja siðferði ffíhyggjumannanna (eins og hann
las það úr Laclos) við „dyggð“ byltingarinnar; það var greinilega hans leið til
að setja samasemmerki milli fríhyggju einstaklinga og upplýsingarinnar og
reyna þannig að fá framfarahyggjumenn þess tíma til að samþykkja það, eða í
það minnsta að vera því ekki algerlega fráhverfir. En þetta er augljóslega ærið
einstrengingslegt sjónarmið, og það af þremur ástæðum. Sú fyrsta er að það
er ekki hægt að setja alla fríhyggjumenn 18. aldar í einn og sama hugsjóna-
flokkinn (svo við höldum okkur við rithöfundana: vitað er að Mirabeau var
byltingarleiðtogi, að Laclos var stuðningsmaður greifans af Orléans, að Sade
TMM 1999:1
www.mm.is
127