Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Blaðsíða 82

Fornleifafræði
og lífshlaup
muníindi tímakvaröa. þ.e. ,,... að tengja
vígslur einstaklingsins við tímaskeiö
fjölskyldunnar og sögunnar." (Arber og
Evandrou, 1993, bls. 11). Kosturinn við
lífshlaupshugtakið er jafnframt sá að það
tengir kyngervi við aðra þætti sem eru
ofarlega á baugi innan félagslegrar
fomleifafræði, s.s. tíma, r\'mi, félagslegt
minni og ímyndir.
Rites of passages:
fæðing nýrrar fræðigreinar
Mannfræðingar hófu snemma á síðustu
öld að skoða fjölbrevtni í menningar-
bundnum siðvenjum tengdum aldri. I
rannsóknum á fvrri hluta aldarinnar var
mikið fjallaö um tilkomumiklar almenn-
ingsathafnir, sem tengdust líkamlegum
umbreytingum og skilgreindar vom sem
vígslur (e. rites of passages). Þessar
menningarbundnu vígslur mörkuðu skil
á milli þrepa í lífsferli manneskjunnar og
vom lengi vel taldar fela í sér hin þrjú
klassísku þrep: aðskilnað (e. separation),
útlegð (e. marginalitý) og endurholdgun
(e. reincorporation) (Van Gennep, 1960
[1908];Tumer, 1969). Fomleifaffæðingar
hafa dregið þá ályktun út frá þessu
þrískipta módeli að ákveðin r\'mi hljóti
að hafa leikið mikilvæg hlutveik í vígslum
til foma, þó sér i lagi við leynilegar vígslur
ungra karlmanna. Góö dæmi um slíkar
vígslur frá steinöld í Evrópu má greina í
náttúmlegum hellum, sem gjaman vom
skre\1tir með fótspomm og handafömm
manneskjunnar, (Owens og Hayden,
1997). Mannfræðirannsóknir beindust í
fyrstu einkum að opinberum helgi-
athöfnum sem tengdust gelgjuskeiði
drengja og karlmanna en hafa nú færst
vfir á rannsóknir á óopinberum athöfnum
stúlkna og kvenna, auk víðtækari
rannsókna á maigskonar lífsferlisvígslum
almennt (Roscoe, 1995), s.s. fæðingu,
skím. kynþroska, innsetningu, giftingu,
ekkjulífi og dauða. Samhliða þessu hefúr
verið vakin athygli á því að hin klassíska
gerð af vígslu er menningarlega hlaðin
athöfn og að ekki er hægt að nota hana í
hvaða samhengi sem er, einkum vegna
skorts á greiningum á aldri í tengslum við
þær, en hann er oft mikilvægari en hin
opinbera mynd vígslnanna. Mannfræð-
ingar hafa síðan á níunda áratug síðustu
aldar lagt álierslu á að bera kennsl á reynslu
sem tengist aldursskeiði manneskjunnar
í menningarbundnu og félagslegu
samhengi, samhliða því að greina hvaö
það er sem hefur áhrif á einstaklings-
bundna reynslu við öldmn (Keith, 1980;
1990. bls. 91).
A sama tíma hefur femínisminn haft
umtalsverð áhrif á félagslegar rannsóknir.
Á sjöunda og áttunda áratugum síðustu
aldar beindu fræðimenn af annarri kynslóð
femínista2 sjónum sínum aðallega að
opinberu og persónulegu ójafnrétti, og
sameinuðust í rannsóknum á feðraveldinu:
valdastrúktiimn sem viðhéldu undirokun
kvenna í gegnum fastheldnar stofnanir
samfélagsins eins og fjölskylduna, eða
aðra þætti þjóðlífsins, s.s. nám, trú og
stjómarfar. Femínískir mannfræðingar
vom jafnframt uppteknir við rannsóknir
á uppruna. menningarbundinni flokkun
og táknfræði, sem áttu hugsanlega þátt í
að viðhalda undirokun kvenna (Rosaldo
og Lamphere, 1974). Stuðst var við
algildar reglur um kyngervi og aldur, eins
og t.d. þá að staða konunnar myndi vaxa
með hærri aldri. Litið var svo á að tíða-
hvörf leystu konur undan hlutskipti sínu
sem framleiðsluvélar og að þær öðluðust
þar með virðingarmeiri og heldri
80