Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 47

46 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eykst sem bendir til aukinnar mýramyndunar. Ekki hopar þó skóglendi
mikið á þessu tímabili, gildi birkifrjóa helst enn nokkuð hátt (~35-45%).
Við landnám verða þær breytingar að hlutfall birkifrjókorna fellur úr
um 50% í >_ 30%. Upp á móti þessari hlutfallsbreytingu vega aðallega
hækkuð gildi stara og túnsúru. Það má túlka þannig að við aukið álag af
völdum beitar og annarrar landnýtingar hafi birkið hörfað fyrst þaðan sem
aðstæður voru því óhagstæðar, til dæmis úr votlendi. Aukning frjókorna
af túnsúru gæti bent til að plantan hafi fundið aukin búsvæði í röskuðu
landi. Fall birkifrjókornanna gæti líka skýrst af því að skógur hafi verið
ruddur nærri bæjarstæðum neðar í dalnum. Frjógreiningar úr vatnaseti
endurspegla stærra svæði en sýni úr mómýrum og ræðst stærð svæðisins
sem setið endurspeglar af stærð vatnsins og vatnasviðs. Í tilfelli Breiðavatns
gæti þetta svæði samsvarað um tveggja km radíus umhverfis vatnið ef
miðað er við danskar rannsóknir, unnar við sambærilegar aðstæður
(Nilsen og Sugita 2005). Frjógögnin gætu því sýnt atburði eða þróun á
gróðurfari niðri í dölunum.
Næsta markverða breyting á sér stað á milli 29 og 23 sm (um 1150-1300)
þar sem hlutfall frjókorna af birki fellur úr 35% niður fyrir 10%. Hlutfall
víðifrjóa lækkar á sama bili. Á móti kemur hækkað hlutfall frjókorna
af störum, grösum, brjóstagrasi og kattartungu, auk þess sem gróum af
elftingum (Equisetum), mosajafna og buramosa fjölgar. Þetta hefur verið
túlkað þannig að skóglendi hafi verið eytt að mestu innan vatnasviðs
Breiðavatns (Gathorne-Hardy o.f l. 2009). Þó svo að líklegast sé að þessi
hnignun trjágróðurs eigi rætur að rekja til skógarnytja, t.d. beitar eða
kolagerðar, þá er tilefni til að kanna annan hugsanlegan áhrifavald, loftslag.
Í nýlegum rannsóknum, unnum ýmist úr stöðuvatna- eða sjávarseti, hefur
upphaf litlu ísaldar verið rakið aftur til ýmist 1250 (Áslaug Geirsdóttir
o.f l. 2009), 1300 ( Jón Eiríksson o.f l. 2006) eða 1350 (Sicre o.f l. 2008)
og því ástæða til að athuga hvort hér sé um að ræða breytingar af völdum
loftslags. Rannsóknin, sem gerð var á leifum rykmýs úr sama kjarna og
frjókornin komu úr, bendir til lítilla loftslagsbreytinga á því dýpi sem sýnir
fall frjókorna af birki og víði. Afgerandi kólnun kemur hins vegar fram í
hlutsýnum sem voru tekin ofan þessara laga, á um og yfir 16 sm (~1500
og yngra). Því virðist sem brotthvarf skóg- og kjarrlendis við Breiðavatn
stafi ekki af loftslagsbreytingum og rennir það stoðum undir þá túlkun
að hér sé um að ræða breytingar tengdar landnotkun. Við þetta má bæta
að lítilsháttar aukning varð á hlutfalli smásærra viðaragna í sýnum milli
29 og 23 sm (1150-1300) sem kann að benda til kolagerðar. Veturinn
2008-2009 var svo nýr kjarni tekinn úr vatninu til frekari rannsókna. Í