Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 72

FJÁRBORGIR 71
mannvirkin hafa fallið úr notkun þar sem engin gjóskulög liggja upp að
eða yfir hleðslum.
Nokkuð aðrar niðurstöður fengust um borgirnar á Efri-Brú og á
Miðengi. Þar eru engin gjóskulög undir veggjum en hins vegar liggja
lög upp á þá og gefa því til kynna hvenær hætt hefur verið að nota
mannvirkin. Á Efri-Brú liggur gjóska upp á vegginn sem er greinilega
úr Kötlugosi, annaðhvort frá árinu 1721 eða 1755. Áður en hún féll hefur
borgin verið tekin að hrynja og áfokslag farið að myndast inni í henni og
því má ætla að hún hafi verið fallin úr notkun töluvert fyrr. Á Miðengi
var ekki grafið gegnum vegginn, enda var hann hlaðinn úr mjög grófu
hraungrýti og erfitt að athafna sig í svo mjóum skurði. Ofan á hleðslum
fannst þó gjóskulag sem er greinilega úr Kötlu, sennilega frá 1721. Í
tveimur síðarnefndu borgunum, þ.e. á Efri-Brú og Miðengi, bendir f lest
til að fé hafi verið haft. Innan veggja fundust mjög tröðkuð og blönduð
lög og járnútfellingar undir, sem bendir til að þar hafi verið töluverð
bleyta. Á báðum stöðum hafa einnig verið beitarhús við hliðina á eða í
næsta nágrenni sem sýnir að staðirnir þóttu hentugir fyrir beit. Lítil tóft
sem líkist fjárhúsi er fast upp við borgina í Borgarleyni og vestan undir
Grændalshæð standa enn fjárhús úr timbri og bárujárni. Á Klausturhólum
hafa beitarhús á hinn bóginn aldrei verið í námunda við borgirnar svo
vitað sé, heldur mun sunnar, nálægt Seyðishólum.
Að svo komnu er ekki hægt að staðfesta að borgirnar á Klausturhólum
hafi verið reistar fyrir fé en heldur er ekki hægt að útiloka það. Það er
mögulegt að um misheppnaða tilraun hafi verið að ræða og að útigangsfé
sem var ætlað þetta beitiland hafi haft aðrar hugmyndir en eigendurnir og
frekar leitað suður á bóginn. Klausturhólaborgirnar virðast vel við aldur,
önnur hugsanlega reist á 10. öld og hin á þeirri tólftu en til að staðfesta
þetta þyrfti þó að af la frekari upplýsinga um jarðvegsþykknun á svæðinu.
Þær eru báðar á bersvæðum við mýrar þar sem snjó skefur burt og eiga
ýmislegt sameiginlegt með öðrum borgum á svæðinu. Á hinn bóginn er
stærðin óvenjuleg, en þetta eru allra stærstu borgarrústir sem höfundur
hefur skráð. Til að skera úr um hlutverk þyrfti að grafa upp stærri hluta af
borgunum til að skoða þær nánar. Rústirnar á Efri-Brú og Miðengi eru
hins vegar líklegri fjárborgir. Það er sérstaklega áhugavert að hætt hafi
verið að nota þær á 17. eða 18. öld, ekki löngu áður en Magnús Ketilsson
fer að tala um af lögð fjárskýli. Svipuð niðurstaða hefur nýlega fengist úr
uppgrefti í Hagaey í Þjórsá en þar fór fram fullnaðaruppgröftur á fjárborg
sumarið 2009 vegna fyrirhugaðra virkjanaframkvæmda. Inni í dyrum