Skírnir - 01.01.1947, Page 222

220
Ritfregnir
Skírnir
anlegur. Ekkert tengir saman. Það mætti nærri því segja, að hann
væri högginn sundur í tvennt: í kvið og heila.
Þegar hann á að losna úr einverunni og byrja að ,,lifa“, festist
hann báðum fótum í broddborgaralegri efnishyggju. Sambúðin
við konu hans, konsúlsdótturina Dúllu, verður hol og tóm, af því
að hann notar hjónabandið aðeins til að veita fjárhagslega og lík-
amlega vellíðun. Dúlla er ung og heilbrigð stúlka, sem vel gæti
orðið eitthvað úr, en síra Helgi gerir ekkert til þess, lætur hana
ekki komast neitt nærri sínum „innra manni“. Hann vanrækir
þannig konu sína og gerir hana að hégómadrós, og hjónabandið
vevður ,,Dúllustand“, autt og tómt. Þegar Dúlla verður of leiðin-
leg, fer hann til frú Herdísar. Hún á í rauninni ekki heima í smá-
bæjarlífinu og lítur með illgirni á sjálfbirgingsháttinn og þröng-
sýnina, hún er greind og þróttmikil, en hefur orðið illkvittin af
andlegri .og kynferðislegri óár.ægju. Síra Helgi leikur einnig hér
aumkunarvert hlutverk. Fyrir frú Herdísi verður hann aðeins leik-
fang, samband þeirra tilraun, gerviást. Hún hefur gaman af að æsa
hann upp, en finnst ekki ómaksins vert að taka hann alvarlega. Og
honum kemur aldrei til hugar, hve hún er einkennileg og sjálfstæð
persóna.
Þannig lifir síra Helgi lífi, sem er snautt af hugsjónum og ekki
mannsæmandi, en er um leið fullur af stórmennskubrjáli. Eftir sem
áður heldur hann, að hann sé hátt hafinn yfir umhverfi sitt. Þegar
Jóhanna gengur á Arnarfell, er það í djúpri lífsgleði og innilegri
samkennd með náttúrunni og heiminum umhverfis hana. Orð henn-
ar hafa þau áhrif, að sira Helgi gerir sömu uppstigning, og hann
er frá sér numinn af dýrkun sjálfs sín. Manni kemur í hug hin stór-
kostlega ræða Péturs Gauts við drottin almáttugan. Eins og mont-
inn hani stendur síra Helgi þarna á tindinum og sér í fjarska langt
niður frá heimili sitt, starf sitt og umhverfi, eins og það væri held-
ur draumur en veruleiki. Það er fortíð, sem hann ber enga ábyrgð
á, hann hlaut þetta, og hann getur strikað það allt út og gert það
ógert, finnst honum. I oflæti sínu og sjálfsblekkingu vill hann líka
vera leiðtogi, frelsa óteljandi skara af bandingjum. En það eina,
sem hann getur, er að neita, allt eru þetta orðin tóm, annað ekki.
Aðeins eitt helzt gegnum þykkt og þunnt: það er gimdin, og jafn-
skjótt og hún kemur að honum, í líki frú Herdísar, fellur hann, og
er aftur sokkinn niður í hjónaband sitt og smábæjarlíf, sem leggst
ofan á hann eins og hlý, kæfandi sæng.
Sambandið við Ibsen er augljóst. Ég á þar einkum við „Paa
Vidderne“, „Brand“ og „Pétur Gaut“. Síra Helgi er frekar Pétur
Gautur en Brandur. Helgi og Pétur eru báðir eins og laukurinn:
eitt lagið innan undir öðru, en enginn kjarninn. Líf, sem þeir svíkj-
ast um að lifa, er synd beggja; raddirnar, sem ákæra Pétur, gætu
kallað það sama til Helga: