Þjóðmál - 01.09.2014, Side 25

24 Þjóðmál haust 2014
fengu „dýrtíðaruppbót“ og sumarið 1917
kröfðust talsmenn verkalýðs þess að lands-
sjóður tæki risalán erlendis til þess að bæta
almenningi upp dýrtíðina . En konur lýstu
óánægju sinni með að gengið væri fram
hjá húsmæðrum við dýrtíðarráðstafanir .
Þær hefðu nú kosningarétt, væru þar með
orðnar fullgildir „þjóðfélagsborgarar“ og
hefðu langbestu þekkinguna á þörfum
heimilanna .26
Í mars 1917 hafði verðlag hækkað um
100% frá stríðsbyrjun .27 Þegar upp var staðið
í nóvember 1918 nam hækkunin 240% .28
„Hver mundi hafa trúað því fyrir fjórum
árum, að nokkru sinni yrði jafn dýrt að lifa í
Reykjavík og nú er? Og hver mundi hafa trúað
því, að Reykvíkingar gætu staðist aðra eins
dýrtíð og nú er, án þess að mannfellir yrði?“
spurði greinarhöfundur í Morgunblaðinu í
nóv ember 1917 . Og hann svaraði sjálfum sér:
„Ekki ég .“29 Kom fyrir lítið þótt verðlagsnefnd
fyrir skipaði oft og mörgum sinnum hámarks-
verð á brauði, sykri, hveiti, mjólk, rjúpum og
fleiri vöru tegundum .
Á árinu 1916 syrti verulega í álinn . Lands -
framleiðsla dróst saman um 10,8% .30 Bret-
ar hertu eftirlit með utanlandsversl un Ís-
lend inga en ráðamenn í London lögðu allt
kapp á að hindra að vörur frá hlut lausu m
þjóðum bærust til Þýskalands og banda-
lagsríkja þeirra . Í júní gerðu Íslendingar
við skiptasamning við bresku stjórnina sem
meðal annars fól í sér að Bretar keyptu
helstu útflutningsvörur landsmanna á föstu
verði . Einnig hétu bresk stjórnvöld því að
útvega Íslendingum kol og salt og aðrar
nauð synjar . Á móti máttu Íslendingar sætta
sig við að öll skip er sigldu héðan til Evrópu
kæmu við í breskri höfn til eftirlits .31 Samn-
ingurinn var endurnýjaður í febrúar 1917
og aftur í maí 1918 .
„Breski samningurinn“ markaði tímamót
í sögu þjóðarinnar . Í fyrsta skipti samdi
íslenska landsstjórnin við erlent ríki án
milligöngu Dana . Með réttu hefði danska
utanríkisráðuneytið átt að annast samn-
ingsgerðina . Ýmsir fundu samningnum flest
til foráttu og sögðu að Íslendingar hefðu
sætt afarkostum af hálfu bresku stjórnar-
innar . Aðrir töldu samninginn hafa bjargað
þjóðinni frá stórkostlegum þrengingum .
Þjóðarvandræði
Þann 1 . febrúar 1917 hófu Þjóðverjar ótak markaðan kafbátahernað og í
hönd fór erfiður tími fyrir íslensku þjóð-
ina . Þýskir kafbátar sökktu á þriðja tug
íslenskra skipa eða skipum sem voru í
siglingum fyrir Íslendinga, flestum á árinu
1917 . Oftast varð mannbjörg . Frá því í
febrúarbyrjun og fram í apríl kom ekkert
skip til Íslands frá Danmörku . Og fyrst
eftir að Bandaríkjamenn lýstu yfir stríði á
hendur Þýskalandi 6 . apríl 1917 kyrrsettu
þeir íslensk skip vikum saman vestra .
Skortur varð á nauðsynjavörum . Kol, olía,
sykur, hveiti og fleiri vörur voru skammt -
Breski samningurinn“ markaði tímamót í sögu þjóðarinnar . Í
fyrsta skipti samdi íslenska lands-
stjórnin við erlent ríki án milligöngu
Dana . Með réttu hefði danska
utan ríkisráðuneytið átt að annast
samn ingsgerðina . Ýmsir fundu
samningnum flest til foráttu og
sögðu að Íslendingar hefðu sætt
afarkostum af hálfu bresku stjórnar-
innar . Aðrir töldu samninginn hafa
bjargað þjóðinni frá stórkostlegum
þrengingum .