Peningamál - 01.11.2004, Qupperneq 24

Hagvöxtur og framleiðsluspenna
Í júní spáði Seðlabankinn að hagvöxtur yrði 4¼% á
þessu ári. Hagvöxtur á fyrri helmingi ársins var tölu-
vert meiri, eða 5½%. Miðað við nýjustu upplýsingar
má ætla að hagvöxtur ársins í heild verði nokkuð í
samræmi við þann vöxt og verði því rúmlega 1 pró-
sentu meiri en gert var ráð fyrir í júní.
Hér að framan hefur verið rakin spá bankans um
vöxt þjóðarútgjalda og þróun utanríkisviðskipta.
Gangi hún eftir verður hagvöxtur á næsta ári rúmlega
6%, sem er um 1½ prósentu meiri vöxtur en spáð var
í júní. Á sama tíma er gert ráð fyrir að þjóðarútgjöld
aukist um tæplega 11%, sem er rúmlega 3 prósentum
meira en spáð var í júní. Þetta yrði jafnframt mesti
hagvöxtur frá árinu 1987. Á árinu 2006 er því spáð að
áfram verði kröftugur vöxtur í efnahagslífinu og að
hagvöxtur verði tæplega 5% sem er tæplega ½ pró-
sentu meiri hagvöxtur en spáð var í júní. Vöxtur
þjóðarútgjalda er hins vegar hinn sami og þá var
spáð.
Útlit fyrir ört vaxandi spennu í þjóðarbúskapnum á
næstu árum
Ljóst er að hagvöxtur næstu tveggja ára verður langt
umfram vöxt framleiðslugetu hagkerfisins. Miðað
við endurmat á eftirspurn og framleiðslugetu þess
undanfarin ár lækkar mat á framleiðsluspennu ársins
2001 niður í 1½% og slaki ársins 2002 er nú talinn
um 1½% en sá slaki var horfinn þegar á sl. ári.
Í ár fór hagvöxtur að nýju fram úr framleiðslu-
getu. Að gefnum forsendum þjóðhagsspárinnar, m.a.
um óbreytt gengi og óbreytta stýrivexti, stefnir í að á
næstu árum verði veruleg framleiðsluspenna, eða
tæplega 2% á þessu ári, tæplega 4% á næsta ári og
u.þ.b. 5% árið 2006, sem er 1-3 prósentum meiri
framleiðsluspenna en spáð var í júní sl. Ýmsar
ástæður eru fyrir þessari miklu breytingu, t.d. lækkun
langtímavaxta og greiðari aðgangur almennings að
lánsfé sem hefur áhrif á bæði einkaneyslu og fjárfest-
ingu, eins og áður er getið. Eftirspurn eftir húsnæði
hefur aukist og þrýstir húsnæðisverði upp, sem aftur
leiðir til meiri fjárfestingar í íbúðarhúsnæði. Aukinn
húsnæðisauður, lægri vextir, rýmri veðhlutföll og
auknir möguleikar til endurfjármögnunar og um leið
aukin geta til að taka eigið fé út úr íbúðareign leiða til
aukinnar einkaneyslu. Þá er tekið tillit til nýrra
upplýsinga um stækkun á verksmiðju Norðuráls, og
nú er reiknað með 122 þús. tonna stækkun, í stað 90
þús. tonna viðbótar sem áður var gert ráð fyrir. Að
auki er gengi krónunnar hærra í þessari spá en í júní.
Tilgangur þess að spá framleiðsluspennu til
tveggja ára er að meta áhrif eftirspurnar á verðbólgu.
Í ljósi mikilla framkvæmda á sama tíma og mun
greiðari aðgangs almennings að lánsfé er jafn mikil
framleiðsluspenna og hér er sýnd ekki ósennileg.
Reyndar hefur spennan nokkrum sinnum áður mælst
svipuð, t.d. tæplega 5½% árið 1980 og 4½% árið
1987. Verði aðhald við stjórnun efnahagsmála aukið
frá því sem gert er ráð fyrir í spánni mun það draga
úr framleiðsluspennu og þar með úr verðbólgu-
þrýstingi.
V Opinber fjármál
Tekjur og gjöld ríkisins árið 2003 fóru verulega
fram úr áætlunum
Meiri almennar verðhækkanir og umsvif en gert var
ráð fyrir í fjárlögum leiddu til mun meiri skatttekna á
sl. ári en áætlað var í fjárlögum 2003. Samkvæmt
þeim áttu skatttekjur að aukast um 3% milli ára, en
niðurstaðan varð ríflega 8% aukning. Vaxtatekjur
urðu hins vegar minni en áætlað var sem e.t.v. skýrist
af nokkuð varfærinni bókun þeirra. Sala á því sem
eftir stóð af eign ríkisins í Búnaðarbankanum og
Aðalverktökum skilaði ríkissjóði jafnframt 12 ma.kr.
umfram bókfært verð.
Gjöld fóru einnig verulega fram úr upphaflegum
fjárlögum, enda voru aukafjárveitingar ríflegar,
þ.á m. á sérstökum fjáraukalögum í mars. Regluleg
Mynd 30
1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
0
1
2
3
4
5
6
-1
-2
-3
-4
-5
% af framleiðslugetu
Framleiðsluspenna/framleiðsluslaki
1992-20061
1. Spá Seðlabanka Íslands fyrir árin 2004-2006. Heimild: Seðlabanki Íslands.
PENINGAMÁL 2004/4 23