Skessuhorn - 10.06.1999, Blaðsíða 13

S£ESSIÍ'íiÖí£á'3
' 1 FÍMMTUÖÁ6iÆ ÍÓ.’JÚNÍ 1999
13
Umhverfismál
Er einnota efiiahagskerfi
okkar að hruni komið?
Guðlaugur Bergmann Mynd GE
Hér á eftir fer stytt hugleiðing
um hagfræðileg málefui heims-
ins eftir Jane Blewett úr bókinni
Threshold 2000 Critical Issues
and Spiritual Values for a Global
Age, en hún verður liklegast not-
uð sem undirstaða mikilsverðs
fundar sem verður haldinn á
næstunni. Skuggi fellur á hin
björtu Ioforð nýrrar aldar vegna
ógnar á stöðugleika náttúru
heimsins, sem á sér enga líka.
Eyðing skóga, minnkandi vatn
og hraðvaxandi loftslagsbreyt-
ingar gætu grafið undan efhahag
á jörðinni á næstu áratugum. A
síðustu eitt hundrað árum hefur
fólki fjölgað um meira en fjórar
billjónir - sem er þrefaldur fjöldi
þess fólks sem var á jörðinni í
upphafi aldarinnar. Notkun orku
og hráefha hefúr meira en tífald-
ast á sama tíma. Við getum ekki
haldið þessari stefnu áfram í
mikið fleiri ár.
Spurningin er hvort við getum
safhað saman vilja og hugvitssemi
til að breyta nægilega hratt til að
bægja ffá náttúrulegri efnahagslegri
hnigntm. I hrifningu sinni yfir upp-
lýsingatækninni virðast margir
hugsuðir hafa gleymt því að nútíma
menning er fullkomlega háð þeirri
vistffæðilegu undirstöðu sem hag-
kerfið er nú að eyða.
Frá upphafi tegundar okkar hafa
mannleg samfélög hvað effir annað
staðið ffammi fyrir staðbundnum
vistffæðilegum takmörkunum sem
hafa valdið því að þau hafa hrunið
þar sem skógar og ræktað land hef-
ur verið ofnýtt. En framþróun í
tækni hefur gert okkur kleiff að yf-
irstíga þessar staðbundnu takmark-
anir og flytja vandamál vistffæði-
legra hindrana yfir á heimsvísu, þar
sem mannlegar ffamkvæmdir ógna
nú hnattkerfinu.
Meðal þeirra vandamála sem við
stöndum ffammi fyrir eru: - Aædað
er að orkuþörf heimsins muni tvö-
faldast á næstu tugum ára, en eng-
inn trúverðugur jarðffæðingur sér
fyrir sér tvöföldun olíuframleiðslu
heimsins, sem áædað er að hafi náð
hámarki sínu á næstu áratugum. -
Einnig er áædað að effirspurn eftir
próteini muni tvöfaldast á næstu
öld, en enginn virtur haflífffæðing-
ur væntir þess að fiskveiðar, sem
hafa staðið í stað síðasta áratug,
muni tvöfaldast. Heimshöfunum er
nú þegar ýtt fram á ystu nöf, vegna
banvæns samblands af mengun og
ofnýtingu.
- Ellefu af fimmtán mikilvægustu
fiskimiðunum og sjötíu prósent af
helstu fisktegundum heims eru nú
full- eða ofnýttar samkvæmt um-
sögn sérfræðinga. - Hægt er að sjá
aukið álag á ræktunarland heimsins,
þar sem rýming regnskóga hefur
smðlað að eldum, sem eiga sér enga
líka, á stórum svæðum í Suðaustur
Asíu, Amazon og Mið Ameríku.
- Vistfræðileg hnignun er að taka
aukinn toll af stórum hluta hinnar
líffænu heildar. Af hinum 242 þús-
und plöntutegundum sem voru
skoðaðar af Alheimsnáttúrverndar-
samtökunum árið 1997, voru 33
þúsund eða 14% prósent, í útrým-
ingarhættu mest vegna stórfeldrar
eyðingar vegna húsbygginga, vega
og iðnaðar. Þessi stórfelda eyðing
truflar hæfileika náttúrunnar til að
útvega nauðsynlega vistfræðilega
þjónusm allt ffá ffævun og til þess
að halda affur af flóðum.
- Andrúmsloftið er beitt ofbeldi.
Þau billjón tonn af kolefnum, sem
hafa verið leyst úr læðingi síðan
Iðnbyltingin var gerð, hafa gert
samsöfnun koltvísýrings í andrúm-
loftinu hærri en hann hefur verið í
160 þúsund ár og fer stighækkandi
með hverju ári og hitastigið er að
hækka samfara samsöfnun koltví-
sýringsins.
- Eftir síðasta stökkið árið 1998
var hitastigið í heiminum hærra en
það hefur verið ffá upphafi mælinga
um miðja 19. öld. Hærra hitastig
getur ógnað fæðuffamboði á næsm
öld, meðan óvægir stormar valda
meiri efnahagslegum skaða og
hækkandi sjór flæðir yfir strand-
borgir. Við nálgustum nýja öld með
efnahagskerfi sem gemr ekki farið
með okkur þangað sem við viljum
fara. Að fullnægja áætluðum þörf-
um átta billjón manna eða meira
með því efnahagskerfi sem við höf-
um í dag er einfaldlega ekki hægt.
Hin iðnvædda vestræna fyrirmynd -
grundvölluð á jarðefnaeldsneyti,
biffeiðanotkun og einnota efna-
hagskerfi sem hefur á svo áhrifa-
mikinn hátt hækkað lífsgæðin á
þessari öld - er í vanda.
Umskiptin yfir í vistfræðilega
sjálfbært efnahagskerfi gemr orðið
jafn byltingarkennd og Iðnbylting-
in var. En grófar útlínur sjálfbærs
efnahagskerfis sem gemr mætt
mannlegum þörfum á næstu öld,
eru að byrja að koma í ljós.
Undirstaða slíks kerfis grundvall-
ast á umskiptum úr einnýtingu á
náttúruauðæfum yfir í efnahags-
kerfi sem er byggt á endurnýtan-
legri orku og sem stöðugt endur-
notar og endurnýtir efni. Sjálfbært
efnahagskerfi mun nýta sólarork-
una, vera reiðhjóla- og lestarvænt,
vera endurnota efnahagskerfi sem
notar orku, vam, land og effii á
miklu skilvirkari og vimrlegri hátt
en gert er í dag. Uppbygging vist-
ffæðilega sjálfbærs heimsefiiahags-
kerfis byggist á hnattrænu sam-
vinnuátaki. Ekkert land sem vinnur
eitt sér gemr vemdað fjölbreymi
lífsins á jörðinni eða heilbrigði sjáv-
arfiskimiða.
Eins og staðan er í dag, hefur rík-
isstjórnum landa að mestu leyti
mistekist á síðasta áratug að koma í
ffamkvæmd á áranguríkan hátt vist-
ffæðilegum samningum um lofts-
lagsbreytingar og líffræðiúrval teg-
unda. Við upphaf 21. aldar verður
stóra áskorunin sú að þær standi við
metnaðarfull loforð sín um að
koma jaffivægi á loftslagið og draga
úr eyðingu tegunda.
An samstillts átaks hinna auðugu
•við að taka á fátækt og skerðingu
eigna, má búast við að uppbygging
sjálfbærrar framtíðar sé ómöguleg.
Vaxandi fátækt og hin pólitíska og
efnahagslega ringulreið sem af
henni orsakast, hefur víðtækar af-
leiðingar um heiminn eins og kom
berlega í ljós árið 1998 þegar efna-
hagslega niðursveiflan varð í Asíu
og setti mgi milljóna manna niður
fyrir fátækramörk á aðeins örfáum
mánuðum. Að mæta þörfum meira
en billjón fátækra manna er nú
nauðsynlegt til að eiga möguleika á
umbreytingu í átt til vistfræðilega
sjálfbærs heimsefnahagskerfis.
Við þörfnumst líka nýs skilnings
og nýrra gilda til að styðja við end-
uruppbyggingu efnahagskerfis á
heimsvísu. 21. öldin gerir kröfu til
nýs siðakerfis í sjálfbærri þróun.
Við munum þarfhast nýrra staðfest-
inga á ábyrgð mannsins - gagnvart
náttúru heimsins og komandi kyn-
slóðum - til að samlagast nýfengn-
um mamilegum réttindum okkar.
Til að snúa við vistfræðilegri
hnignun er einn lykillinn sá að
skattleggja verkefni sem valda
hnignun. Með því að setja verð á
þessi verkefni, getur markaðurinn
verið virkjaður til að örva framfarir.
Ef brennsla kola er skattlögð, verð-
ur sólarorka efnahaglega sam-
keppnishæfari. Ef útblástur bíla er
skattlagður, höfum við efni á
hreinni aðferðum til fluminga. Hin
nýja þýska ríkisstjóm hefur sett á
laggirnar heimsins memaðarfyllstu
vistfræðilegu skattaumbót, lækkað
skatta af launum um 2,4 prósent
um leið og hún hækkar orkuskatta
um nákvæmlega sömu prósenm-
tölu. Þetta er tímamótaskref sem
mun ýta stærsta efnahagskerfi Evr-
ópu í átt til vistfræðilegra sjálfbærr-
ar þróunar.
Atakið við að skipta núverandi
ósjálfbæm efnahagskerfi út fyrir
annað sem hæfir kröfum 21. aldar-
innar mun skapa mörg af stærstu
fjárfestingartækifænim nýrrar aldar.
BiII Ford, nýr stjórnarformaður
Ford Motor Co., er með áætlun um
að auka hagnað fyrirtækisins með
því að skipta út innri brennslu vél-
um sem vom þungamiðjan í árangri
langafa hans. „Vitiborin fyrirtæki
fara á undan öldunni,“ segir Ford.
„Þau sem gera það ekki verða
þurrkuð út.“ Askomnin núna er að
virkja stuðning almennings við nýj-
ar undirstöður hagfræðilegra um-
breytinga og fá hann til að breyta
yfir í 21. aldar hagfræði sem er
miklu minna auðæfaeyðandi og
mengandi en samt með meiri fram-
leiðni en er í dag.
Guðlaugur Bergmann
Sólbrekku, Hellnum
Umhverfisdagur Vegagerðarinnar
Föstudaginn 4. júní var haldinn umhverfisdagur
hjá Vegagerðinni á Vesturlandi en það er í um-
hverfismarkmiðum Vegagerðarinnar að starfs-
menn hennar séu meðvitaðir um umhverfismál og
séu virkir þátttakendur í umhverfisstjómunarkerfi
stofnunarinnar.
A fundi sem haldinn var í Hyrnunni fyrir hádegi með
Jenni R. Ólason úr Borgarnesi og Bjöm Jónsson úr Ólafsvík taka
til hendinni. Mynd: Birgir Guómundsson
starfsmönnum af öllu svæðinu flutti Tryggvi Felixson
erindi um gróðurhúsaáhrif , tengsl við samgöngur og
hvaða möguleika við hefðum til að minnka Iosun koldí-
oxíðs frá umferð. Hann rakti sögu umræðunnar um
þetta efni og staldraði sérstaklega við Rio-ráðstefnuna
og Kioto-bókunina og m.a þýðingu ræktunar fyrir
gróðurhúsaáhrifin.
Guðmundur Arason forstöðumaður umhverfisdeild-
ar Vegagerðarinnar flutti erindi um grænt bókhald
Samgönguráðuneytisins, en þar er á skipulegan hátt
bornar saman ýmsar umhverfistölur frá ári til árs. Um-
hverfisskýrslu Samgönguráðuneytisins er hægt að fá
hjá Vegagerðinni. Einnig ræddi hann nokkur atriði í
umhverfisskýrslu Vegagerðarinnar fyrir árið 1998.
Bæði vökm þessi erindi heilmikla athygli og út af þeim
spunnust fjörugar umræður svo lengi sem tími leyfði.
Eftir hádegi héldu svo flestir starfsmenn umdæmisins í
Sauðhússkóg en þar hafa starfsmenn Vegagerðarinnar
á Vesturlandi tekið skóglendi í fóstur. Þar unnu menn
að grisjun skógar, gróðursettar voru um 500 plönmr
og unnið var við kurlun og gangstígagerð í skínandi
góðu veðri. I lok dags hvar boðið upp á grillveislu þar
sem menn tóku hraustlega til matar síns eftir ánægju-
legan dag.
Tökum til hendinni í sumar
Stuðlum að hreinu Vesturlandi
Skessuhorn í samvinnu við
Vegagerð ríkisins, Búnaðarsamtök
Vesturlands og Sorpurðun Vesturlands
boða til umhverfisátaks ísumar