Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1959, Blaðsíða 1

21. tbl.
élfe
Jtorgimfrlðfafaið
Sunnudagur 26. júlí 1959
XXXIV. árg.
ÁLEXANDER MIKLI -
og fyrsta heimsveldi sögunnar
ALEXANDER mikli fór eins og leift-
ur um Asíu. Og þar sem hann tapaði
aldrei orustu og dó á tindi frægðar
sinnar, hefur athygli síðari kynslóða
beinzt meira að honum en flestum öðr-
um persónum sögunnar. Hann var eins
og Napoleon komst að orði mesti hers-
höfðingi, sem uppi hefur verið. En
merkastur er hann fyrir það í menn-
ingarsögu Vesturlanda, að hann vildi
stofna þjóðfélag jafnréttis og samvinnu
allra þegnanna. Þessi fagra hugsjón
entist honum alla ævi og hafði mikil
áhrif á þær kynslóðir, sem eftir komu.
Svo miklir voru landvinningar hans og
herkænska, að í nokkrar aldir eftir
dauða hans kunnu menn lítt skil á
manninum Alexander mikla, en þekktu
þeim mun betur hermanninn og sungu
honum lof og dýrð í ævintýrum og
ljóðum. Þessar bókmenntir hafa farið
eins og eldur í sinu frá einu landi til
annars, allt frá íslandi til Malajaríkja.
Svo mikið var dálæti manna á Alex-
ander mikla, þegar fram liðu stundir,
að andlitsmynd Jesús var í frumkristn-
inni máluð í líkingu við þær myndir,
sem til voru af honum. Búddatrúar-
menn settu andlit hans á Búdda-
líkneskin, Gyðingar litu á hann sem
áróðursmann sinn og í Kóraninum er
hans lofsamlega getið.
Alexander eða Iskander, eins og
hann er venjulega nefndur í Asíulönd-
um, var sonur Filippusar Makedóníu-
konungs og Olympiasar, prinsessu,
konu hans. Hún mun hafa verið mjög
ástríðufull kona, nokkuð blendin og
hefnigjörn. Sagt er, að það hafi verið
almenn trú manna í fornöld, að hof
Artemisar hafi brunnið til kaldra kola
0----/-----0
Greln þessi styðst einkum við rit-
gerð eftir C. A. Robinson, sem er
einn helzti sérfræðingur í ævi
Alexanders mikla, sem nú er uppi
og hefur skrifað um hann þrjár
bækur, hin síðasta nefnist „The
History of Alexander the Great“.
Einnig er stuðzt við heimildir í
heimssögu Grimbergs o. fl. — Þess
má geta, að Plutark skrifaði bók
um Alexander, sem þykir frábær
ævisaga.
0----/-----0
nóttina, sem Alexander fæddist. Og það
fylgdi sögunni, að engin furða hafi ver-
ið, þó kviknað hafi í hofinu, því þrum-
ur og eldingar voru um nóttina og
gyðjan önnum kafin við að taka á móti
Alexander í þennan heim. Forn-Grikk-
ir höfðu mikið yndi af tilviljunum og
kannski hefur það verið þess vegna,
sem þeir sögðu að Alexander hefði
fæðzt um miðsumarleytið 356 f. Kr.,
þegar Filippus konungur var að taka
stóra gríska borg. Þá fékk hann í einu
skilaboð um þrjá merkisatburði: í
fyrsta lagi, að Parmenion, yfirhershöfð-
ingi hans, hefði unnið sigur á Illeríu-
mönnum í mikilli orustu, í öðru lagi
að hestur hans hefði unnið sigur í
Olympíuleikum og loks að Alexander
3., eins og hann var síðar nefndur,
hefði fæðzt í Pella, höfuðborg Make-
dóníu. Auðvitað átti þetta að gefa til
kynna, að lif hins unga prins yrði sigur-
ganga. Filippus var raunsær maður og
ágætur herstjórnari og hafði fengið
góðan arf frá fjallabúunum, feðrum
sínum. Hann var metorðagjarn maður
en vingjarnlegur, lifði ekki alltaf í sam-
ræmi við þau siðferðilegu boðorð, sem
bezt þykja, rauf t. d. samninga ef með
þurfti, keypti sér vini og mútaði stjórn-
málamönnum. Honum þótti diplómat-
iskur sigur ekki verri en sigur á víg-
velli og hann hafði þann kost að geta
slævt bráð sína og gert hana andvara-
lausa, áður en hann réðist á hana. Sam-
tíðarmaður hans einn sagði um hann,
að aldrei hefði fæðzt annar eins maður
í allri Evrópu og Filippus konungur.
Enginn vafi er á því að Alexander
mikli hafi erlt heritjómarkianaku iöð-