Teningur - 02.12.1985, Blaðsíða 33

Alain Bergala
Kvikmyndalistin á stund maníerismans
Hvað er sameiginlegt með atriðinu á
„peep-showinu“ í París—Texas, löngu
einnar töku atriði í Stranger than Para-
dise, akróbatískri töku í Element of
Crime, næturröltinu á Signubökkum í
Boy meets girl og t.d. tökunni í L'enfant
secret sem er filmuð aftur af klippiborð-
inu? Ekkert, nema að höfundar allra
þessara mynda eru sér þess fyllilega
meðvitaðir, a.m.k. meðan þeir filma
þessi atriði, að kvikmyndalistin er 90
ára gömul, að klassískt tímabil hennar
er þeim 20 ár að baki og að móderna
tímabilinu var að ljúka fyrir 1980. Vit-
undin um þetta hefur veruleg áhrif,
bæði á löngun þeirra til að finna upp
kvikmyndaatriði í dag og á vandann
sem er því samfara.
Hver og einn leitar að sínu svari við
þessari löngun og við þessum vanda.
Svarið er kannski klaufalegt eða hroka-
fullt, en nokkurn veginn einstakt í kvik-
myndasköpun samtímans. Wenders
finnur upp á stórflóknum útbúnaði með
rúðugleri og síma til þess að geta filmað
til skiptis mann og konu sem snúa hvort
á móti öðru, eins og amerískar kvik-
myndir upp úr 1950 léku sér að. En
hann þurfti þessa fyllingu til þess að ná
fram „eðlilegasta" stílbragði klassískrar
kvikmyndagerðar. Jim Jarmusch velur
að filma eins og móderna kvikmyndin
frá árunum 1960—80 sé enn samtíma
honum. Lars von Trier reynir með þrjá-
tíu ára tímaskekkju að bera sig saman
við dulúð myndefnisins í hyldýpi tóms-
ins eins og í barokkmyndum Orsons
Welles. Undir stjörnum 1984 finnur
Leos Carax aftur upp póesíu leikara-
keyrslunnar sem Cocteau uppgötvaði
1949 í leyndum brellum kvikmyndaver-
anna. Philippe Garrel fellir inn í sína
eigin kvikmynd viljandi brenglun á sín-
um eigin myndum, þegar hann filmar
aftur bæði myndina (sýnda hægt) og
matt gler klippiborðsins.
Stund maníerismans
Menn geta verið ósammála um
hvernig ber að meta þessar myndir, en
þær eru allar a.m.k. einhvers virði og
vitna augsýnilega um raunverulega ást
á kvikmyndalistinni og um metnaðar-
fullt fagurfræðilegt áform, sem skipar
þeim utan við algengustu akademíska
eða staðlaða framleiðslu. Ég valdi þess-
ar fimm myndir - margar aðrar hefðu
eins vel getað orðið fyrir valinu (frá
Ruiz til Rivette) — sem inngang þessar-
ar hugleiðingar um maníerisma, til þess
að orðið komi fyrir í samhengi, sent
tryggir strax að hér er alls enginn niðr-
andi skilningur lagður í það. Pað er
orðið áríðandi að velta maníerismanum
fyrir sér, til þess að skilja það sem hefur
verið að gerast í kvikmyndum síðan
1980. Ég hef sjálfur reynt að byrja þess-
ar vangaveltur í Cahiers du cinéma („Le
vrai, le faux, le factice“, nr. 351, og „Le
cinéma de l‘aprés“, nr. 360—361) og ég
er sannfærður um að hér er alls ekki um
skólastískt vandamál að ræða.
En áður en við fellum nokkurn gildis-
dóm, jafnvel áður en við setjum fram
fínni skil milli maníerískra mynda og
mynda með stæla, þá þurfum við að
velta maníerismanum fyrir okkur, án
þess að vega hann og meta á nokkurn
hátt, í tengslum við þá stund
kvikmyndasögunnar sem við erum
gengin inn í að aflokinni módernri kvik-
myndagerð. Það er alveg efalaust að á
öllum skeiðunt kvikmyndasögunnar
hafa verið til maníerískir persónu-
leikar, og það væri ábyggilega fræðandi
að rekja einhvern tíma maníeríska
þráðinn í þéttri voð kvikmyndasög-
unnar, þar sem hann er enn vel farinn.
En í þessari grein erum við ekki að
hugsa um díakróníska hlið málsins.
Við fórum fyrst og fremst að velta man-
íerismanum fyrir okkur vegna nokkurra
nýlegra kvikmynda, sem urðu hvati
þess að við snerum okkur að sögulegunt
uppruna hugtaksins „maníerismi" í
málaralist (með dýrmætri aðstoð bókar
Patricks Mauriés, Maniéristes, Éditions
du Regard o.fl.). Við vildum hugsa upp
á nýtt þá stund kvikmyndasögunnar
sem við erum á leið í gegnum, að því
leyti sem hún er lík þeirri stund í sögu
málaralistarinnar við lok fimmtándu
aldar sem hefur fengið sagnfræðilega
heitið Maníerismi. Það einkennist af
31