Tíminn - 23.12.1941, Blaðsíða 4

4
TÍMINN
Kolbeinn frá Sfrönd:
Jólagjafirnar
Það var þröng á götunni. Dauf birta frá
Ijóskerastaur glampaði lengra úti á blautu
strætinu og á gljávotu lakki bifreiðanna,
sem þutu framhjá. Lágur niður af fóta-
burði og skrafi fólksins á götunni barst
að eyrum, en stök, skerandi hljóð brutust
af og til út úr kliðnum; kall, hvell hlátur,
skellur í bílhurð og hróp þreyttra blaða-
stráka. Þröngin í búðunum var í beinu
framhaldi af þrönginni á götunni. Fólk
með pinkla og pakka. Hressilegur ákafi í
hverju andliti. Glaðværð og eftirvænting
í hverjum svip. Hverjum? — Hér um bil. —
Það er aðfangadagur jóla.
Einhversstaðar í þrönginni á Austur-
stræti er gömul kona. Nú liggur straum-
urinn ytir Pósthússtræti. Hann er af og
til rofinn af bifreið, sem þarf að þrengja
sér í gegn. Þarna kemur hún, gamla kon-
an. Hún stígur fram á götuna. Hún hopar
hálft skref aftur á bak, en bifreiðin hefir
stanzað, því að unga fólkið, sem átti leið
yfir götuna, gaf ekki eftir, og svo heldur
gamla konan áfram líka. Við hefðum lík-
lega ekki tekið eftir henni í öllum þess-
um sæg, ef það hefði ekki verið fyrir þetta
hálfa spor, þetta augnabliks hik, sem við
öll þekkjum svo vel, þegar við förum að
eldast og höfum tapað þessum örugga, en
stundum dálítið ógætna framsóknarhug
Viðir voru brotnir og enga spýtu að fá, en
ótíðin tafði fyrir. Kofar þeir, sem risu á
rústum bæjanna, voru því litlir og lítt
byggilegir. — Og svo kom haustið. Heyin
voru lítil og hrakin, búmatur enginn að
kalla undan sumrinu og skepnurnar þol-
Iitlar eftir undanfarinn vetur, Mörgum
varð það því fyrir, sem kalla má erfðasynd
íslenzkra bænda, — að setja of djarft á.
Þannig leið sumarið á enda, en í hönd fór
sá vetur, sem á Suðurlandi hefir verið
nefndur „Stúfur“. —
Og nú skulum við loks líta heim að
Skálholti. Nokkrum húsum hefir verið
hrófað upp yfir menn og málleysingja.
Annars er staðurinn eintómar tættur, eins
og risavaxinn kirkjugarður. Skólinn er
fallinn. Aldrei heyrast þar framar ærsl
eða æskusöngvar, aldrei ávítur né umvand-
anir. Yngri biskupinn er flúinn, ásamt
sinni ungu frú, til tengdafólksins á Innra-
Hólmi. Gamli biskupinn er eftir einn af
öllum kennidómi Skálholts. Hann situr í
stofukytrunni sinni, klæddur grænsnjáðum
kjól, sem einu sínni var svartur, gamall
og elnmana, eins og kuldastráin í djúpum
gluggakistunum. Hann lifir í minningum
hins horfna og les sér til dægrastyttingar
latnesk fræði, við daufa skimu hins hníg-
andi haustdags. Hann og Skálholt eru eitt.
En úti í garðinum gnæfir dómkirkjan við
þokuþungt loftið og gulleit steinaskófin
grær við feyskna veggina. Einnig hún er
farin og einmana eftir æði jarðskjálftans,
en hún horfir til himins, ströng og sterk,
eins og hún sé ráðin í því að standa, meðan
stætt er sem ímynd hins mikla meistara
síns.
Og þannig munum við skilja við hinn
mikla stað, sem markað hefir djúp spor í
tímans sand, í bleikum litum haustsins, á
holtinu milli ánna — og í rústum.
æskunnar. Hún horfir ofurlítið tortryggn-
islega til hægri og vinstri og hún býst
auðsjáanlega ekki við neinni vægð þarna á
veginum, frekar en í lífinu. Fötin hennar
eru gömul og slitin eins og hún sjálf.
Skórnir eru skældir og blautir. Hendurnar
æðaberar, hnúamiklar, stórar og rauðar.
Hárstrýið þunnt og gráskotið, þéttkembt að
vöngum. Tvær mjóar fléttur liggja yfir
gömlu prjónahyrnuna, sem skýlir lotnu
baki. Nokkrir úfnir og berhöfðaðir strák-
ar vaða elginn á götunni. „Gunna á loft-
inu,“ hrópa þeir illkvittnislega um leið og
þeir hlaupa framhjá. En „Gunna á loft-
inu“ skeytir ekkert um það. Hún heldur
áfram, gamla konan, og hverfur inn í
þröngina og þysinn.
Við sjáum hana aftur dálítið neðar á
götunni. Hún hefir staðnæmst við stóran
búðarglugga. Gömlu augun flöktu frá ein-
um hlut til annars, en hún staðnæmist ekki
lengi við hvern glugga. Það er auðséð á
tilburðum hennar, að hún kærir sig ekki
um að vekja eftirtekt. Hún er að sinna
einkamálum, sem engum koma við nema
henni sjálfri. Það er þessvegna, að svip-
urinn er svona flóttalegur og tortrygginn.
Það er þessvegna, að hún lítur stundum
snögglega við, ef hún heyrir glaðværan
hlátur eða spaugsyrði. En „Gunna á loft-
inu“ getur verið alveg óhrædd. Hún getur
forvitnast um varning búðarglugganna og
flökkt frá einum stað til annars eins og
hana lystir, Þetta fólk, sem streymir lát-
laust fram og aftur um götuna, hefir ekki
minnsta áhuga fyrir einkamálum „Gunnu
á loftinu,“ hvorki nú né endranær. Það
brosir kannske út í annað munnvikið af
gömlum vana, þegar það sér henni bregða
fyrir, en sennilega vita þó fæstir, af hverju
þeir eru að brosa. —
„Gunna á loftinu“ strýkur kaldri hendi
yfir marglitan og mjúkan silkiklút. Einn
af þessum hárfínu, gegnsæju klútum, sem
ungar stúlkur vefja lauslega um hálsinn
innan undir kápunni, sumpart tíl skjóis,
sumpart til skrauts. Hann kostar sjö krón-
ur áttatíu og fimm aura. Svo eru aðrir,
sem eru dálítið ódýrari. En þeir eru ekki
eins góðir, ekki alveg eins mjúkir og
fallegir. Sjö krónur áttatíu og fimm aurar.
Það eru miklir peningar, þegar göt eru á
gömlu bómullarsokkunum, þó að þau séu
niðri í skónum. Það eru miklir peningar,
þegar kalt er á loftinu og kolakarfan
næstum því tóm. Gamla höfuðið titrar og
vaggar og hrufótta og beinabera höndin
fálmar i einhverju hugsunarleysi frá ein-
um klút til annars. Svo seilist hún niður
í pilsvasann og dregur upp litla peninga-
pyngju. Það er fítukenndur gljái á slitnu
leðrinu og lásinn er bilaður. Hún tekur
tíu króna seðil úr pyngjunni og um leið
dettur ein, svört skóreim á gólfið. TIu
krónur og ein skóreim. Það er aleigan í
dag.
Hún réttir afgreiðslustúlkunni seðilinn
og bendir á fallegasta klútinn. Um leið
horfir hún snögglega til hliðar og svo
aftur fyrir sig. En búðin er full af fóiki,
og hver að hugsa um sig og sín kaup.
„Gunna á loftinu" tekur við pakkanum.
Hann er snyrtilega vafinn innan í græn-
rósóttan jólapappír, og það eru litlir, gulln-
ir deplar á pappírnum hér og þar.
„Gunna á loftinu" hverfur út úr búð-
inni, hverfur út í þysinn og þvöguna, út
í myrkrið og slabbið á götunni. Það skrölt-
ir í peningakössunum, það skrjáfar í pökk-
um og pinklum, og það glansar á gljávott
lakkið á bifreiðunum, sem þeysa eftir
götunum.-------
Hann er brattur þessi stigi. Hann er
brattur fyrir gamalt og mæðið brjóst og
lúið bak. En þá er bara að taka það með
hægðinni, og svo er þá Gunna komin upp
á loftið og sezt á gamla körfustólinn, sem
er svo forn og af sér genginn, að það er
löngu hætt að braka í honum. Og það er
sjálf jólánóttin í kvöld.
Kirkjuklukkurnar í Landakoti hringja í
sífellu, því að klukkan er orðin sex. Þær
hringja og hringja án afláts, og kliður-
inn berst yfir bæinn og inn um gluggana,
inn um stóra og bjarta glugga á stórum
og ríkmannlegum húsum, og inn um litla
og þrönga glugga á kjöllumm og háaloft-
um og það er sami kliðurinn. — ,J dag er
glatt í döprum hjörtum." — Æjá, segjum
það, svo á það að minnsta kosti að vera. —
Það er ekki stórt, þetta loftherbergi, en
það er nógu stórt. Hún er búin að eiga
þar lengi heima, hún Gunna, svo lengi, að
þetta herbergi er orðið eins og hluti af
henni sjálfri og hún af því. „Gunna á
loftinu“ var því í fyrstu ekkert óvirðingar-
heiti heldur staðreynd. Undir niðri var
Gunnu þetta ljóst, og því höfðu ertnisorð
illa mannaðra stráka lítil áhrif á þessa
gömlu konu.
Það var ekki margt þarna í herberginu,
en það var nógu margt. Körfustóllinn,
rúmfletið, þvottatækin, lítill skápur með
eldfærum — og svo var það kommóðan.
Neðsta skúffan á kommóðunni stóð opin
og það var lykill í skráargatinu. Hinar
skúffurnar þrjár fengu ætíð að vera ólæst-
ar, þótt Gunna væri ekki heima. Það mátti
hver hnýsast í þær, sem hafði löngun til.
Það var ekkert í þeim, sem allir máttu ekki
sjá. Öðru máli gegndi með fjórðu skúff-
una. Hún var helgidómur „Gunnu á loft-
inu“. Lykillinn að henni var vandlega
geymdur í vasaklútshorni og vasaklútinn
geymdi „Gunna í loftinu" í barmi sér.
En það var ekki svo að skilja, að gamla
konan óttaðist, að neinu yrði stolið. Nei,
það var ekki það. Það var heldur ekki um
neina fjársjóði að ræða. Einhverntíma
seinna yrði hún opnuð af ókunnum hönd-
um þessi skúffa og þá mundi engum detta
í hug, að þessir ómerkilegu smámunir,
sem þar voru geymdir, væru bundnir við
óteljandi tár, við óslökkvandi trega gam-
allar konu, sem hafði raunar aldrei notið
skjóls eða yls. Nei — það mundi enginn
vita, því að þá yrði „Gunna á loftinu“ dáin
og leyndarmálið mundi hún taka með sér
í gröfina.
Og enn voru komin jól. Gamla komm-
óðuskúffan stóð opin. Það var lítil, bláeygð
brúða, sem sat þarna í skúffuhorninu.
Hún var í grænum léreftskjól. Hann var
eiginlega fölgrænn og dálítið dekkri niðri
í brotunum, því að hann var orðinn gam-
all, þessi kjóll. Og brúðan var llka gömul.
Höfuðið var úr gljábrenndu postulíni,
jafnvel svarta hárið. Litlu augun voru svo
blá og undurfögur og hörundið svo hreint
og bjart. Hún sat þar á meðal lítilla og
ódýrra smámuna: Ofurlitil hvít greiða,
spegill, sem ekki var mikið stærri en
tveggja krónu peningur, fjórar hvítar
skeljar, lítill vasaklútur með engla-
myndum. Og þar voru líka rauðir sokkar,
litlir vettlingar og peysa, en það voru ekki
brúðuföt, heldur föt á litla stúlku. Og þar
/