Tíminn - 23.12.1941, Blaðsíða 20

20
T í M I N N
Karl Kristjánsson:
Hjá Sól oé Bil
Fyrir rúmlega 40 árum birtust í kvenna-
blaðinu „Framsókn“ í Reykjavík þrjú
kvæði eftir skáldkonuna Huldu, sem þá
— 19 ára að aldri — lét í fyrsta sinni op-
inberlega til sín heyra. Tíu árum síðar
kom út fyrsta Ijóðabók hennar, „Kvæði“.
Ljóð Huldu vöktu strax mikla athygli.
Tvö af höfuðskáldum þjóðarinnar, Einar
Benediktsson og Þorsteinn Erlingsson,
heilsuðu hinni nýju skáldkonu með snjöll-
um ávörpum í Ijóðum. Þorsteinn skrifaði
einnig snjalla blaðagrein um fyrstu kvæð-
in og aðra grein síðar um ljóðabókina,
þegar hún kom út. Matthías Jochumsson
ritaði sömuleiðis mjög lofsamlega grein
um bókina. Leiddu þessir andans menn
Huldu hiklaust að háborði ljóðskálda þjóð-
arinnar og settu hana gegnt sér í öndvegi
kvenskálda, — og þar hefir hún átt sæti
síðan. Hefir hún þar við háborðið haldið
vel hlut sínum, ort fjölmörg kvæði, sem
ljóðelskir menn og konur hafa fagnað,
og lagt góðan skerf til söngva þeirra, er
þjóðin syngur, svo sem: „ísland, ísland,
ég vil syngja“ og „Við fjallavötnin fagur-
blá“.
En Hulda hefir ekki aðeins ort í bundnu
máli.. Hún er, svo sem alþjóð veit, eitt af
afkastameiri skáldum þjóðarinar í ó-
bundnu máli. Nú er nýútkomin 16. bók
hennar. Er þetta 11. bók hennar í óbundnu
máli. Þessi bók heitir „Hjá Sól og Bil“, —
eða með öðrum orðum: hjá dísum Ijóssins.
Útgefandi er Guðmundur Pétursson, Ak-
ureyri. Prentverk Odds Björnssonar hefir
séð um pappír og prentun á sinn, að venju,
prýðilega hátt.
Bókin hefst með ritgerð um Huldu eftir
dr. Richard Beck, — einskonar formála.
Sendi hann skáldkonunni ritgerðina á
sextugsafmæli hennar s. 1. sumar. Er í rit-
gerðinni sagt frá uppeldi Huldu, æviatrið-
um og skáldskap. Falleg ritgerð og fræð-
andi, sem vel fer á að birtist í þessari bók,
sem kemur út næst eftir sextugsafmælið.
í bókinni eru sjö sagnaþættir um margs-
konar efni: Ástir í ýmsum myndum, ein-
ræni, marglyndi, útþrá, átthagabönd, und-
irhyggju, rógmálm, sálfarir o. s. frv. Yfir
sögunum er mikil birta, en eigi að síður
djúp alvara, sem stafar frá vitundinni um
myrkrið — og nálægð þess, ef ljós eru
slökkt.
Fólkið, sem skáldkonan lýsir, er ekki
gallalaust fólk, en hún lætur það aldrei
velta sér í svaðinu af ást á svaðinu, þó að
því verði fótaskortur. Fólkið er misjafn-
lega gott fólk, en yfirleitt ekki verra fólk
en svo, að trúa má því, að innsti kjarninn
hjá öllum sé góðrar ættar — og ljóselskur.
Og er það ekki góð trú og mönnunum
nauðsynleg? Hver vill hafna þeirri trú —
eða stendur við að telja, hana ranga?
Hulda ann fegurðinni af svo heilum
huga, að hún með list sinni leitar hennar
jafnan fyrst og fremst. Stundum þykja því
sögur hennar of andstæðulitlar. Margir
þeir menn, sem hún lýsir, eru gerðir til að
vera fyrirmyndir, en varla nokkur þeirra
til að vera hræða. Of mikið sýnt af fegurð í
hlutfalli við ljótleikann, svo að niðurstaðan
verði, að áhrifamagns fegurðarinnar njóti
ekki eins vel og annars mundi verða, —
gildi fegurðarinnar skynjist ekki sem skyldi,
af því að skarpar mótsetningar vanti.
Þetta er atriði, sem ekki verður gengið
fram hjá í dómi um sagnagerð hennar.
Til þess að skilj a til hlítar, hve mikils virði
fullkomin birta er, þurfa menn að þekkja
myrkrið svarta. Þetta veit vafalaust Hulda
sjálf manna bezt, en vill samt ekki, að
þessu leyti, skrifa öðru vísi en hún gerir.
Hún fær sig — að ég held — ekki til að
magna myrkur, ef svo niætti að orði kom-
ast um þetta efni. Hún um það. Sennilega
finnst henni lesandanum ekki minna ætl-
andi en að leggja til hið neikvæða, enda
fylgir því varla hætta, þó að það skorti.
Aftur á móti er ofrausn sumra höfunda
í hinu neikvæða hættuleg. Ljótar hræður
geta t. d. verið mjög heppilegar til við-
vörunar, ef fyrirmyndir vantar ekki. En
verði listin hlutfallslega of afkastamikil
í hræðugerð, þá gerast hræðurnar fyrir-
myndir — og listin leiðir til ómenningar.
Hulda er svo vönd að virðingu sinni sem
rithöfundur, að hún grípur aldrei til þeirra
lesendaveiða, sem skáldsagnahöfundar
iðka, að tala til lágra hvata. Sögur hennar
benda á bratta sj álfsafneitunar og siðfág-
unar sem réttu leiðina til manndóms og
þroska. Og sögurnar sjálfar eru sókn á
brattann, því að það er miklu léttara að
búa til hræður en fyrirmyndir. Vanda-
minna að rita ljótar sögur en fagrar; —
ljótleikinn er miklu auðveldari í fram-
leiðslu en fegurðin. Miklu léttara að vekja
eftirtekt almennings með dónaskap og
skrípalátum en háttprýði. Miklu fyrir-
hafnarminna, og líklegra til persónulegs
ávinnings í augnablikinu, að velja yrkis-
efni og haga meðferð þeirra í vil þeim
aldaranda, sem er, heldur en til eflingar
þeim aldaranda, sem ætti aff vera,
Segja má, að um skeið hafi ýms áhrifa-
mikil skáld þjóðarinnar forðast brattann.
Þau hafa „hóað í lætin“, látið undan síga
með vöndun málfars — eins og fjöldinn
— og lagst á sveif með upplausnaröflunum.
Þegar t. d. leit út fyrir að sveitunum
ætlaöi að blæða út, vegna brottflutnings
fólks þaðan, þá réðust þessi skáld með
hernaði listar sinnar á sveitalífið.
Hulda hefir aftur á móti aldrei slakað
á þeirri kröfu til sjálfrar sín, að leitast
við að tala til alls hins bezta í fari þjóðar
sinnar, kalla það fram og efla mótstöðu
hennar gegn sundrung og öfugstreymi.
Ritmál sitt hefir hún vandað mjög. Hulda
hefir verið dáandi sveitanna. Hún hefir
lýst sveitunum, sveitafólkinu og baráttu
þess með hjartanlegri samúð og virðingu.
Þessi afstaða hennar í sagnagerðinni hef-
ir skyndilega öðlast stei’ka viðurkenningu,
því að öll átök, sem nú á hættustund eru
gerð til verndar þjóðerninu, ganga ein-
mitt í sömu kraftlínu og sögur hennar.
Trúin, sem Hulda hefir haft á heilbrigði
sveitalífsins og hollum menningaráhrifum
þess, er aftur að ryðja sér til rúms í brjósti
þjóðarinnar.
Þess vegna eru bækur hennar sérstaklega
vel til þess fallnar að taka sér þær í hönd
á þessum tíma.
„Hjá Sól og Bil“ er ein allra bezta bókin
hennar. Þættirnir „Drífa“ og „Almar brá“
— svo að tveir séu nefndir — eru ritaðir af
svo mikilli djúpúð, að sá maður væri úr
skrítnum steini, sem ekki yrði snortinn
við lestur þeirra.
Einkum í fyrrnefnda þættinum er öðru
hverju sá stuttorði kraftþrungni stíll, sem
Hulda
Hulda augsýnilega hefir ráð á, og ég fyrir
mitt leyti vildi óska, að hún notaði oftar
en hún hefir gert hingað til.
í bókinni eru margar hugmyndir og
setningar, sem safna hugsunum eins og
brenniglerið geislum, og hljóta að hita
þeim, sem hitnað geta. Þar eru líka marg-
ar góðar kembur, sem spinna mætti lang-
an ræðuþráð út af. Ég nefni sem dæmi,
tekin af handahófi þó:
„Veröldin man þó það fegursta og bezta
og er stundum að reyna að rifja það upp.“
(Bls. 109).
„Lífið, gefur stundum meira heldur en
ein mannssál orkar að taka á móti. Ef
við ættum að lifa fyrir allt, sem við þrá-
um, þyrftum við mörg jarðlíf“. (Bls. 152).
„Harmar mínir hafa gert mig að barni.
Og um leið sýnt mér, að það, sem við köll-
um skynsemi, er heldur ekki annað en
barnagull". (Bls. 154).
„Nú veit ég það, að þegar þroskuð kona
ann af allri §ál, er það hið stærsta. Með-
vitund hennar er dýpri en ungu konunn-
ar, sem ekkert hefir reynt“. (Bls. 162).
„Engin fórn er of stór, ef hún stuðlar
að fæðingu nýrra og betra lifs“. (Bls. 261).
Þeir, sem er annt um íslenzkt þjóðerni
og tungu, eiga gð kynna sér þessa bók.
Þeir, sem senda börn sín út í sveitirnar
á sumrin og fara þangað sjálfir, þegar
tækifæri leyfa, eða þrá að geta skotizt
þangað sér til sálubótar, ættu vissulega
að fá sér þessa bók núna fyrir jólin. Hún
er að vísu ekki sjálft sumarið og sveitin,
en í henni eru andleg bætiefni frá sumri
og sveit.
Þeir, sem unna bókmenntalegri viðleitni
til að þroska sálir mannanna og fegra þær
um leið, eiga að kaupa þessa bók.
GfÆÐHÆG JÓL!
[ Slííturfélag |
| Suðurlands i
1 í
— o ■■o — D^o»nio»o»o»oi(i«D»o»o«iM>>
r——— “ -------------------------- -7
GLEMLEG JOL!
Ullarverksmiðjjan
Framtíðin