Tíminn - 23.12.1941, Blaðsíða 6

6
T í M I N N
Jónas Jónsson:
Maðurínn, sem
Flestir menn missa helzt til snemma
fjör og starfsorku æskuáranna. Fyrr en
varir hefir þungi atburðanna lamað vængi
æskumannsins. Eldur vordaganna lifir,
falinn undir hálfkulnuðum glæðum
þeirrar varúðar, sem lífsreynslan veitir.
En fyrir nokkrum árum kynntist ég ’roskn-
um manni, sem var undantekning frá
þessari reglu. Hann hafði tveim sinnum
á ævinni starfað eins og æskumenn gera,
þegar athöfn þeirra er mest og bezt. En
milli þessara tveggja æskustunda var langt
starfstímabil og nokkur hvíld, sem bar
merki aðsteðjandi haustdaga.
Þessi maður er Lárus Rist sundkennari
og íþróttafrömuður. Hann var alinn upp í
sveit í Eyjafirði, aflaði sér góðrar almennr-
ar menntunar í Möðruvallaskóla, lærði að
synda, þó að sú íþrótt væri þá lítt í heiöri
höfð í landinu og gat sér nokkurt frægð-
arorð fyrir iðkan þessarar sjaldgæfu í-
þróttar. Hann var um þetta leyti kaupa-
maður á myndarheimili í fögrum dal
norðan lands. Lítil á með alldjúpum hylj-
um var fyrir neðan bæinn. Tveir röskir
bræður uppkomnir áttu heima á bænum.
Æfðu þessir þrír ungu menn sundfimi í
ánni. Annar bróðirinn ætlaði að synda
með bróður sinn í eftirdragi yfir hylinn,
en missti hann á óstæðu. Lá við borð, að
maðurinn drukknaði. Lárus Rist steypti
sér þá í hylinn og bjargaði lífi hins ó-
synda unga manns.
Litlu síðar hóf Lárus Rist framhalds-
nám í íþróttum í Danmörku og tók próf
þar í landi sem fullkominn sundkennari
og leikfimismaður. Frá Danmörku leitaði
hann heim til æskustöðvanna við Eyja-
fjörð. Varð hann þá frægur maður um
land allt fyrir að synda frá Oddeyrar-
tanganum og yfir fjörðinn til Svalbarðs-
strandar. Hann lagði af stað alklæddur og
í vatnsstígvélum, en klæddi sig úr öllum
fötum á sundinu og fleygði þeim upp í
bátinn, sem fylgdi sundgarpnum. Þessi
sundþraut Lárusar hafði mikil áhrif á
æskumenn í landinu. Hér var kominn
foringi, sem fremd þótti í að fylgja. Á
Akureyri var gerð sundlaug með köldu
vatni. Kenndi Lárus þar sumar eftir
sumar. Varð sundíjþróttin. tiljtölulega
fljótt vinsæl og vel stunduð bæði á Akur-
eyri og í byggðum, er þangað áttu auðvelda
sókn.
Möðruvallaskólinn var nú fluttur til
A.kureyrar. Hann fékk mikinn og allgóð-
an húsakost. Lárus Rist varð nú íþrótta-
kennari skólans og gegndi því starfi um
margra ára skeið. Varð hann forgöngu-
maður sænskrar leikfimi norðanlands eins
og Björn Jakobsson á Suðurlandi.
Æviferill Lárusar Rists virtist líklegur
til að verða með venjulegum hætti, eftir
fordæmi dugandi manns. Hann hafði gert
mikið og myndarlegt átak til eflingar í-
þróttalífi landsmanna meðan hann var á
léttasta skeiði. Hann hafði fengið lífsstarf,
sem hentaði gáfum hans og undirbún-
sem geta, safnist á samkomustaðinn
kvöldið áður með tjöld sín. Þá má dansa,
undirbúa íþróttakeppni og hátíðahöld
næsta dags — vaka heila júnínótt.
Það er hollt að hafa átt
heiðra drauma vökunætur.
• • • - ' rí'J
var tvísvar ungur
ingi. Hann hafði fest ráð sitt, eignast
nokkur börn og hjálpað þeim til náms
og starfa. Síðan hafði hann misst konu
sína. Börnin leituðu burtu og ruddu sér
brautir. Lárus stóð nú eftir „aleinn á
beru svæði“. Dagsverki hans virtist vera
lokið. Sjálfur kenndi hann nokkurrar
þreytu, eins og tíðkast um þá menn, sem
halda að lífsþráður þeirra sé í þann veg-
inn að vera spunninn að lokamarki.
Á þessum tímamótum sagði Lárus Rist
lausum störfum sínum á Akureyri og tók
sér nokkurra missira hvíid. Hann brá sér
til Ameríku og var þar um stund, mest í
byggðum íslendinga. Fór hann þar allvíða,
flutti fyrirlestra og sýndi myndir frá ís-
landi og um framfarir þess. Síðan kom
hann heim aftur, var nokkra stund í
Reykjavík og þar í grennd. Flestum, sem til
þekktu, fannst að hann hefði lokið góöu
dagsverki í þágu íþróttanna og ætti skil-
ið rólegt ævikvöld.
En sjálfur var Lárus Rist enganveginn
að hugsa um að setjast í helgan stein.
Hann var þvert á móti að sækja í sig veðr-
ið, staðráðinn í að byrja nýtt lífsstarf, og
vinna að því með öllum megineinkennum
æskunnar.
Lárus hafði synt yfir soliinn sjó norður
við íshaf og árum saman kennt sund í
kaldri laug. Nú voru breyttir tímar, ís-
lendingar höfðu uppgötvað mátt hinna
heitu linda. Fjölmargar sundlaugar höfðu
risið viða um land, þar sem unnt var að
nota jarðhita. Lárus Rist vildi taka þátt
í þessu landnámi. Hann fór víða um og
undirbjó vandlega hina nýju bólfestu. Að
lokum afréð hann að festa byggð sína í
Ölfusinu, hinni miklu jarðhitabyggð.
Þegar hann flutti þangað var hann ná-
lega sextugur að aldri, nokkuð hæruskot-
inn, en hress og kvikur í hreyfingum.
Hann kom einn síns liðs 1 hið nýja land-
nám og flutti ekki með sér önnur auðæfi
en reynslu sína og hugsjónir.
Lárus byrjaði nú að vinna að því að
koma upp myndarlegri sundlaug á Reykj-
um í Ölfusi. Hann var ekki smáhuga.
Laugin hans átti að vera þriðjungi lengri
heldur en sundhöllin í Reykjavík, og
breið að sama skapi. Á Reykjum var nóg
um heitt vatn og kalt. Þar voru hin æski-
legustu náttúruskilyröi, en mannvirkin
var^aði. Engir peningar virtust vera hand-
bærir til að reisa þau.
Lárus Ttist var stórhuga í þessum efn-
um. Hann vildi bæði koma upp á Reykjum
hinni fullkomnústu sundlaug og íþrótta-
húsi. Hann sá, að staðurinn lá einkar vel
við samgöngum við þjóðveginn milli suð-
ursléttunnar og Reykjavíkur. í augum
hans átti við sundlaugina á Reykjum að
rísa meginvirki íþróttastarfseminnar á
Suðurlandi.
Nú byrjaði landnámiö. Lárus leitaði sér
hvarvetna góðra bandamanna. Ung-
mennafélagið í sveitinni hafði mikinn á-
huga fyrir þessari framkvæmd og lagði
fram til verksins fé og vinnu. Ýmsir
hreppar á Suðurlandi veittu góðan stuðn-
ing. Ríkisstj órnin lagði til verkfræðilega
aðstoð og síðan myndarlegan styrk til
byggingarinnar. Þegar komin var byrjun
að því, hóf Lárus sundkennslu að nýju.
Hann byggði sér ofurlítinn skála á laug-
Lárus Rist.
arbakkanum, hitaði hann með hveravatni
og lýsti hann með rafmagni. Lárus sett-
ist að í skála þessum. Það var bjálkabýli
hans í hinu nýja landnámi.
Síðan eru liðin nokkur ár. Sundla’ugin
hefir stækkað og batnað með hverju ári.
Nú er hún 50 metrar á lengd og nægilega
djúp. Þar er kennt sund allan ársins hring.
Á vorin koma hópar af börnum úr hin-
um ýmsu byggðum austan f jalls til að nema
íþróttir undir leiðsögu hans. Ennþá vant-
ar að vísu sjálft íþróttahúsið. En Lárus
veit að það kemur, þó að það verði ef til
vill ekki í hans tíð. Hann er bjartsýnn af
reynslunni. Honum hefir orðið vel til um
stuðning það sem af er og býst við, að
svo muni verða framvegis. Hann hefir
lagt í sundlaugina alla sína vinnu, og
þær tekjur, sem honum voru handbærar.
Forusta hans hefir verið einlæg og örugg.
Margir hafa fetað í fótspor hans. Þess
vegna hefir starf hinna síðari æskuára nú
þegar borið mikinn árangur.
Þrír skólar starfa nú í nálægð við hina
nýju sundlaug: Garðyrkjuskólinn á Reykj-
um, kvennaskóli Árnýjar Filippusdóttur
og barnaskóli sveitarinnar. Auk þess leitar
þangað mikill fjöldi barna og unglinga
víðsvegar úr byggðum Suðurlands. Mik-
ill og merkilegur sundskóli er risinn að
Reykjum í Ölfusi.
Á þingi í fyrravetur vildu nokkrir þing-
menn, sem þekktu vel tii landhámsstarfa
Lárusar Rists, veita honum nokkra fjár-
munalega viðurkenningu af ríkisfé. En
þegar Lárus vissi um - fyrirætlanir þess-
ara manna, lét hann sér fátt um finnast.
Hann sagðist ekki þurfa slík laun, og
það því fremur, sem sin mundi njóta
skamma stund við starfið. Hitt þætti sér
gott, ef laugin fengi nokkurn fastan fjár-
stuðning, því að hún ætti eftir að verða
um mörg ókomin ár uppspretta hreysti
og manndóms fyrir þúsundir íslendinga.
Þannig er lífsskoðun þessa einkennilega
manns, sem hefir tveim sinnum orðið
ungur. Hann man ekki eftir sínum þörf-
um eða því, sem kalla má persónulegt ör-
yggi. Hann man ekki eftir neinu nema
hinu frjóa, óeigingjarna starfi. Það er
þessi fágæti þáttur í skapgerð manna, sem
veitir þeim ævarandi æsku. J. J.
i GLEÐ5LEG JGL!
I
Sápwverksmiftfcm |
I SJGFN
j _____________ __________!