Tíminn - 28.02.1957, Síða 5

T f MIN N, fimmtudaginn 28. febrúar 1957.
Nokkur atriði úr fjárlögum 1957
Yfiriít yfir helztn gjaídaiiði til verkl. framkvæmda, samgangna,
félagsmála, dýrtíðarráðstafana o. fl.
Fjárlög 1957 voru afgreidd á Alþingi í fyrradag. Eftirfarandi yfirlif sýnir
helztu gjaldaliði, og samanburð við fjárlög s. I. árs. í síðasta dálki eru hækk-
anir frá fjárlögum 1956 á helztu liðum, sem fyrir liggja til samanburðar. Er
þar talinn meginhluti þeirra hækkana, sem á lögunum er. Athugun sýnir, að
þessar hækkanir eru að verulegu leyti byggðar á fyrri ákvörðunum Alþingis,
auk þess sem þar eru framlög ti! framkvæmdar, er stjórnin beitir sér fyrir,
Einherji“ - blað Framsóknarmanna
Siglufiroi 25 ára í
Orðið er frjáisf
„Hvergi
Sveinbjörn Beinteinsson:
smeykur hjörs í þrá“
Orðtæki þetta hefur orðið að
deiluefni í blöðum undanfarið, og
vil ég skjóta þar að orði.
Eins og Konráð Vilhjálmsson
bendir á, er máltæki þetta runnið
frá gamalli rímnavísu. Ég man
ekki í svipinn úr hvaða rímum það
er né nenni að leita eftir því —
ég held að það sé ekki í Andra-
rímum.
Konráð segir að í vbunni
standi: — Ei er ég hræddur hjörs
í þrá — og má það satt vera. Nú
hefur mönnum þótt stirðlegt upp-
haf þessarar setningar, þar sem
eru þrjú smáorð er öll byrja á
sérhljóða, og hafa menn þá frem
ur viljað segja: — hvergi hrædd
ur hjörs í þrá. —
Við skulum segja að þessi breyt
ing hafi orðið á þeim slóðum þar
sem hvergi er borið fram kvergi
og er þá allt í góðu lagi með stuðl
ana. En síðan hefur máltækið kom
ið þar i sveit sem hvergi er rétt
sagt og var þá ofstuðlun í setning
unni — þrjú h í röð. Þá var sú
vörn við, því að segja: — hvergi
smeykur hjörs í þrá. — Þarna
er þá rakin saga þess hvernig til
varð orðtækið sem blaðamaðurinn
lagði Dawson inum brezka í munn.
Konráð virðist skynja stuðlana
eftir hljóði og þess vegna finnst
honum vanta annan stuðulinn ef
sagt er: hvergi smeykur hjörs í
þrá, en þarna rekst á norðlenzkur
framburður og sunnlenzkur; ann-
ar segir hvergi og verður þá að
segja hvergi smeykur
hinn
segir kvergi og er kvergi hræddur.
í GREIN Konráðs stendur:
hvergi hræddur hjörs á þrá, og er
þetta á annað hvort prentvilla eða
vitleysa — sennilega prentvilla.
Hjörsþrá er bardagi og er al-
geng kenning í rímum allt frá. 15.
öld. Hvað þrá merkir þarna veit
víst enginn, né þarf að vita. Þó má
geta þess að talað var um að gera
eitthvað í þrá, þegar fast var sótt.
Annars held ég að orðið hafi
verið notað vegna þess hve hent
ugt það er í rími Fornar kenning
ar tíðkast nú lítt í skáldskap og
er það skaði, þvi málið er fátæk
legra síðan. Hins vegar voru þær
aldrei tíðkaðar í daglegu máli, jafn
vel ekki meðan hver maður skildi
þær. Samt urðu einstakar Ijóðlín
ur að orðtækjum eins og t. a. m.
þessi umrædda vísuhending. Kenn
ingar óprýða kveðskap ef þær eru
ekki annað en steindauð eyðufyll
ing, svo sem oft vildi verða í rím
um og lausavísum eftir að skálda-
mál spilltist. En vel gerðar kenn
ingar gátu verið lifandi mál og
gáfu kveðskapnum hressilegri
svip.
Að lokum vil ég taka hér nokk-
ur dæmi um snjallar kenningar.
Og Ingjald
ífjörvan trað
reyks rösuður
á Ræningi,
þá húsþjófur
Saga bla^sins rakin í myndarlegu afmælisbla'ði,
sem kom úi 11. þ. m.
„Einherji“, blað Framsóknar-1 miklu skipta, frú Guðrún Bj örns-
svo sem til fr amkvæmda í iandbúnaði o. s. frv. Milljónir króna
Fjárlög 1956 Frv. til fjárl. 1957 Lagt tjl að v. á fjárl. '57 Hækkun frá frumv. Hækkun frá fjárl. 1956
Vegir, nýbygging og viðhald 44.700.000 44.860.000 49.780.000 4.920.000 5.080.000
Brýr 7.770.000 6.500.000 9.840.000 3.340.000 2.070.000
Hafnir 8.094.000 6.760.000 10.595.000 3.835.000 2.501.000
Samgöngur á sjó, Ríkisskip .... 11.500.000 13.200.000 15.500.000 2.300.000 4.000.000
Samgöngur á sjó, flóabátar .... 2.168.000 2.168.000 2.791.000 623.000 623.000
Skólar, nýbyggingar 9.890.000 8.040.000 12.360.000 4.320.000 2.470.000
íþróttasjóður 1.200.000 1.200.000 1.600.000 400.000 400.000
Til framkv. í landb. samkv. gild-
ándi 1. og væntanl. nýrri lögg. 23.800.000 27.100.000 35.450.000 8.350.000 11.650.000
Til fjárskipta 4.575.000 8.835.000 8.835.000 4.260.000
Fyrirldeðslur og sjóv.garðar .. 1.500.000 1.620.000 2.559.000 939.000 1.059.000
Sandgræðsla til framkv 1.310.000 1.390.000 1.560.000 170.000 250.000
Skógrækt 2.000.000 2.150.000 2.200.000 50.000 200.000
Leit að nvjuxn fiskimiðum .... 500.000 750.000 1.000.000 250.000 500.000
Iðnlánasjóður 450.000 450.000 1.450.000 1.000.000 1.000.000
Iðnráð 140.000 140.000 250.000 110.000 110.000
Til raforkufr. og raforkusj 14.860.000 15.000.000 25.000.000 10.000.000 10.140.000
Atvinnuleysistryggingar 7.000.080 19.000.000 21.000.000 2.000.000 14.000.000
Orlofsheimili verkalvðsins 1.000.000 1.000.000 1.000.000
Kostnaður við vinnumiðlun .... 150.000 150.000 150.000
Ríkisframf. sjúklinga 12.632.000 13.313.000 13.750.000 437.000 1.118.000
Dýrtíðarráðstafanir 5.700.000 59.500.000 84.100.000 24.600.000 27.100.000
Vestmannaeyjaskip 2.000.000 2.000.000 2.000.000
Flugvalla 3.500.000 5.500.000 6.150.000 650.000 2.650.000
Eignaaukning Landssímans .... 8.650.000 9.450.000 9.450.000 800.000
Byggingar á jörðum ríkisins .... 1.050.000 1.600.000 1.600.000 550.000
Byggingar húsmæðrakennarask. 200.000 200.000 300.000 100.000 100.000
Byggingar útih. á prestsetr 700.000 700.000 800.000 100.000 100.000
Til heimtaugagj. á prestss 160.000 160.000 160.000
Atvinnuaukningafé 5.000.000 5.000.000 15.000.000 10.000.000 10.000.000
Til byggingarsj. kaust. og kaupt. 1.770.000 1.975.000 3.950.000 1.975.000 2.180.000
Til- útrýmingar heUsuspill. íbúða 3.000.000 3.000.000 4.000.000 1.000.000 1.000.000
Stofnk. Landsm. og Fiskiðju .... 1.650.000 1.650.000 1.650.000
Afb. og vaxtagr á vanskilalaunum
sem ríkissj. er ábyrgur fyrir .... 12.000.000 16.000.000 18.000.000 2.000.000 6.000.000
Landhelgisgæzlan 11.700.000 13.500.000 14.900.000 1.400.000 3.200.000
Samt. kr. Til bókmennta, lista, vísinda og ranns. í opinbera þágu (15. gr.) 258.659.000 288.901.000 378.730.000 89.829.000 120.071.000
16.908.000 19.392.000 21.213.000 1.821.000 4.305.000
mauna í Sigiunrði, atti 25 ára
afmæli 11. þ.nx. og hefur af því
tilefni gefiö út nxyndarlegt af-
mælisblað, þar sem saga biaósins
er rakin. Stofnendur blaðsins
voru Kristján Jakobsson og Sig-
urður Björgúlfsson og stýrðu
blaðinu.
Morkuðu þeir því þá stefnu að
ræða landsmal og bæjarmál hlut-
drægnislaust. Árið 1934 kevptu
dóttir, Friðleifur Jónannsson,
Hjörtur Hjartar framkv.stj., með-
an hann dvaldi í Siglufirði, Þor-
móður Eyólfsson, ræoismaður,
Bjarni Jóhannsson, Gu5m. Hannes
son fyrrv. bæjarfógeti og margir
fleiri. Núverandi ábyrgoarmaður
blaðsins er Ragnar Jóxannesson.
Einherji hefur á starf keiði sínu
komið mjög við sögu bæjarmál-
efna í Siglufirði og hefur ötullega
túlkað sjónarmið Framsóknarfl.
í bænum. Hann hefur flu-tt marg-
víslegan annan fróðleik og fréttir.
í áfmælisblaðinu er þessi saga
rakin allítarlega og auk þess er
þar ýmislegt til fróðleiks og
skemmtunar.
Leiðrétting
hyrjar leistum
goðkynning
í gegnum steig
Þetta er úr Ynglingatali sem
Þjóðólfur skáld úr Hvini orti á
níundu öld. Naumast er þörf skýr
inga, en þó má geta þess að reyks
rösuður er sá sem vekur reykinn:
eldur og hann er einnig sá hús-
þjófur sem gengur á sokkaleistum
í gegnum goðkynjaðan konung.
Þannig segir skáldið frá því þeg
ar Ingjaldur illráði brann inni; svo
geta menn hugsað sér til saman
burðar hvernig segja skuli frá
slíku á nútíðarmáli, þannig að það
verði ljóslifandi eftir ellefu aldir.
STURLA ÞÓRÐARSON lýsir
drykkju hirðmanna Hákonar
gamla fyrir tæpum sjö öldum:
. . .hilmis hirð
hunangs bárá
í geðknör
glymjandi féll.
Hunangsbáran, þ. e. vínið fellur
eins og brotsjór í brjóst manna
— geðknörrinn.
Bólu-Hjálmar yrkir svo:
Hvarrna rökkur glapti geira,
glóðheit umla streymdi regn,
lagðan mökkinn líftjónsdreyra
logi Þundar skein i gegn.
Og menn geta áttað sig á þess-
ari veðurlýsingu ef þeir vita að
geirar eru sverð eða spjót, unda
regn er blóð, dreyri er blóð og
Þundar logi sverð. — En hvernig
yrði nú mönnum við ef Veður

nokkrir menn í Siglufirði blaðið
og var Hannes Jónasson bóksali
fyrir þeim. Var tilkynnt í 1. tbl.
1934, að blaðið myndi fylgja Fram
sóknarflokknum í landsmálum og
bæjarmálum, og hefur svo verið
síðan.
Hannes Jónasson gegndi rit-
stjórastörfum frá 1934—1936, og
hefur alla tíð verið hinn ágæt-
asti stuðningsmaður blaðsins. Þá
varð Jóhann Þorvaldsson kennari,
ritstjóri, síðan hafði nefnd manna
lengst af haft ritstjórn og útgáfu
á hendi og hefur blaðið notið
Vegna greinarkorns í Morgun-
blaðinu í dag, þar sem sagt er
frá naínakalli um eina breytingar
tillögu frá minnihluta fjárveitinga
nefndar, þykir mér ástæða til að
gera nokkra athugasemd.
Ég er að vísu ekki vanur því
að elta ólar við það, þó orð mín
og gerðir séu rangfærðar, það lxef
i5ii«lt i ur hver sinn dóm með sér, og þó
troða megi sannleikann undir fót-
um um stund, verður það ekki
gert til lengdar. En vegna þessa
sérstaka tilefnis þykir mér þó
rétt að gera hér undantekningu.
Tillagan sem atkvæði var greitt
um, hljóðaði svo, og var flutt sem
heimild til ríkisstjórnarinnar:
„Að leggja fram úr ríkis-
sjóði allt að 5 millj. til veð-
deildar Búnaðarbankans, og
heimilast ríkisstjórninni lántaka
í þessu skyni, ef ríkissjóður get
ur ekki lagt féið fram með öðru
móti“.
Áður en þessi tillaga kom fram,
ið hafa ritað í það á liðnum árum,
eru Jón Kjartansson, bæjarstjóri,
sem hefur látið sig hag blaðsins
stuðnings margra ágætra manna . ,
í Siglufirði. Meðal þeirra, sem mik ! hafði fjarmalaraðherra tek ð fram
■ að nkisstjornm mundi reyna að
finna leiðir til að leysa úr brýn-
ustu fjárþröng Veðdeildarinnar,
enda hafði það verið margrætt á
flokksfundum Framsóknarmanna,
ekki bara nú á þessu þingi, heldur
og á undanförnum þingum. Og í
fyrrverandi samstjórn reyndust
Sjálfstæðismenn þar þungir í
skauti, án þess að frekar skuli út
í það farið. En þegar þeir nú vissú,
af ræðum ráðherra, að reyna átti
að finna leið til að leysa málið,
þá koma þeir með framangreindá
I tillögu. Vegna fyrri kynna minna
! af hug Sjálfstæðismanna til máls
ins, og því, hvernig tillögu þeirra
: bar nú að, sagði ég við nafnakáll
1 þetta: „Ég fyrirlít yfirboðstillög-
| ur, sem aðeins eru fluttar til að
sýnast, og segi því nei“, og megá
svo þeir sem vilja leggja mér
þetta til lasts.
stofan tæki upp slíkt orðalag!
Þá er það vísan hans Jóns Rafns
sonar:
Púðurdósa seljan svinn,
— sólarljós míns hjarta —
sigri hrósar hugur minn
hór við rósakoddann þinn.
Það væri hreint ekki svo frá
íeitt að felit yrði niður þurrasta
málfræðistaglið í skólunum og
nemendur í staðinn tamdir við
kenningar og ýmsar listir málsins.
Það væri góð þjálfun í hugsun
og orðsnilld. Og þá kæmi það varla
fyrir að menn gerSu ekki greinar
mun á því að vera kjörs í þrá eða
kjörs á þrá.
Æfing í braglist og orðleikj-
um er eins konar leikfimi fyrir
hugann og skerpir rökvísi og skýr
ir hugsun. Auk þess veitir það
mikla fræðslu um málið og gefur
mönnum sýn yfir víðáttu íslenzkr
ar tungu.
Enginn verður málsnjall fyrir
kreddufestu eða smámunasemi og
sá sem verða vill fær í orðlist
þarf að kunna skil á fjölbreytni
tungunnar.
ÞAÐ ER orðið mjög algengt
að fara rangt með orðtök, og er
slíkt mikil ómenning. En það er
með orðtökin eins og kenningar
að ef menn þekkja ekki uppruna
þeirra þá eru þau dauður bókstaf-
ur en ekki lifandi mál. Vitanlega
kemur engum heilvita manni til
hugar að hætta við málfræði-
kennslu í skólum, en hún er of
einhliða. Bezta ráðið til að kenna
fólki gott mál er að kynna þvi
góðar bókmenntir og snjalla orð
list í bundnu og lausu máli. Sá
sem í æsku lifir við málfátækt og
kauðalegan hugsunarhátt, hann
býr alla ævi að þeim skorti. Það
verður að rækta svo málvitund
barna og unglinga að ekki komi
kyrkingur í þann gróður sem var
ætlaður til mikils þroska.
Sveinbjörn Beinteinsson
27. febr. 1957.
Páll Zophóníasson.
Keppni í skíða-
göngu vestra
Frá
á
fréttaritara
ísafirði.
Tímans
Skíðaboðganga fór fram s. 1.
sunnudag í Tungudal í Skutuls-
firði. Tvær fjögurra manna sveit
ir tóku þátt í keppninni frá Ár-
manni í Skutulsfirði og Skiðafélagi
ísafjarðar. Sveit Ármanns sigraði
á 2 klst. og 41,05 mín. í sveitinni
voru Oddur Pétursson, sem hlaut
beztan brautartíma 36.03 mín.,
Ebenezer Þórarinsson, Bjarni og
Sigurjón Halldórssynir. Sveit
skíðafélags ísafjarðar fékk tímann
2 klst. 47,45 mín. Sveitina skip-
uðu Sigurður Jónsson, sem hlaut
annan bezta brautartíma 39,03
mín., Jón Kristmannsson, Svein-
björn Jakobsson og Birgir Valdi-
marsson. Færi var ágætt, sólskin
og sex stiga frost. Mikill fjöldi
ísfirðinga var á skíðum þennan
dag.
— Guðmundur.