Tíminn - 28.02.1957, Side 8

TíMIN-N, fimmtJdaginn 28. februar 1957.
DÁNARMINNING:
Sóiveig Snorradóttir,
Þorleitskoti
MINNINGARORÐ:
Jónas B. Sigurðsson, Lokmhömrum
Heiðurskonan Sólveig Snorra
dóttir lézt að heimili sínu 12.
febrúár síðastliðinn.
Sólveig Snorradóttir var fædd
10. april 1873 á Þórustöðum í
Ölfusi, en þar bjuggu foreldrar
hennar. Snorri bóndi á Þórustöð
■nni, faðir Solveigar, var Gíslason,
hreppstjóra á Kröggólfsstöðum,
Eyjólfssonar hreppstjóra s. st.,
Jónssonar s. st. Eyjólfssonar
prests á Snæfoksstöðum, Björns-
sonar prests á Útskálum, Einars
eonar prests s. st., Hallgrirnssonar
á-Egilsstöðum í Vopnafirði, Svein
bjarnarsonar offcialis í Múla, er
nefndur hefur verið í ísienzkum
settártölum Barna Sveinbjörn.
Móðir Sólveigar var Iíristín
Oddsdóttir bónda á Þúfu í Ölfusi,
Björnssonar ríka, bónda á Þúfu,
Oddssonar á Þúfu, Þorsteinssonar
á Núpum, Jónssonar á Breiðabóls
slað í Ölfusi, Eysteinssonar.
Jórunn Magnúsdóttir, amma
Sólveigar Snorradóttur, en kona
Odds á Þúfu var merkiskona í
mörgu. Hún var með nafnfrægustu
yfirsetukonum um sína tíð á Suð-
urlándi og þó víðar væri leitað.
Hún var systir Árna Magnússonar
hi'eppstjóra á Stóra Ámóti, Sigurð
ár, hreppstjóra á Skúmsstöðum í
Landeyjum og Gísla skólakennara
við: Latínuskólann í Reykjavík. Er
það Bergsætt og merkisfólk hið
ihesta.
Það sézt af þessari ættrakningu,
að það voru engir aukvisar, er
Sólveig var komin af, enda bar
hún þess merki eins og samtíðar
fnfcnn hennar þekkja, að hún var
af traustum stofnum, stofnum sem
bera aðalsmerki hinnar íslenzku
feændastéttar á loft með afrekum
sínum í starfi og menningu á
liðnum öldum.
Árið 1895, hinn 25. október, gift
ist Sólveig Snorradóttir Vigfúsi
Jónssyni frá Iðu í Biskupstungum.
Var hann af hinum merkustu ætt
aím. Kominn í beinan karlegg af
Eiiiari presti og sálmaskáldi í Ey
dölum. Árið 1898 byrjuðu þau
búskap í Þorleifskoti í Flóa og
bjuggu þar til 1933, en þá lézt
Vigfús, en Sólveig bjó með börn
aim sínum þar til 1934, en þá
fluttist hún til Reykjavíkur og
átti heima þar síðan.
Þorleifskot er hjáleiga frá stór-
býlinu Laugardælum. Er það ekki
stór jörð, en notadrjúg eftir því
sem álitið var um jarðir áður fyrr.
í»au hjón voru landsetar Eggerts !
hreppstjóra Benediktssonar í Laug
ardælum, en hann var eins og
kunnugt er Sunnlendingum, einn j
nhesti höfðingi í bændastétt á sín
■um tíma á Suðurlandi.
Þeim hjónum búnaðist vel í Þor
leifskoti. Auðvitað áttu þau við
erfiðleika að stríða eins og annað
bændafólk á þessum tíma, enda
voru í þeirra búskapar tíð ekki1
eins hægt um hag bænda eins og
nú er, síðan mjólkursala kom til
sögunnar og framfarir nútímans i
í íslenzkum landbúnaði.
Ég sem þetta rita þekkti Sól-
veigu heitina vel á seinni árum,
aðallega eftir að hún kom til
iteykjavíkur. Að vísu vorum við
isveitungar, en langt er milli bæj
anna, og samgangur því ekki ýkja
•mikill. En strax í æsku heyrði ég
talað um húsfreyjuna í Þorleifs--
€toti fyrir myndarskap hennar og
fróðleiksfýsn á þjóðlegum efnum.
Ég man eftir því sem unglingur
innan við fermingu á Alþingis-
•hátíðarárið 1930, að þá var haldin
beimilissýning í nýbyggðu sam-
•k'oniuhúsi að Skeggjastöðum í
Hraungerðishreppi. Var sýning
þessi úrval heimilisgripa og kven
legrar vinnu af Suðurlandi öllu.
Eftir því sem ég man bezt, voru
þarna margir hlutir fagurlega gerð
ir og vel unnir en ég man en í
dag sérstaklega eftir nokkrum
gripum frá húsfreyjunni í Þor-
leifskoti, en sérstaklega eftir
teppi, er ofið var af fornum vefn
aði íslenzkum.
Eins og ég hef þegar drepið á
'var Sólveig mj ög hneigð fyrir
!fróðleik sögulegan. Las hún allt
sem hú.n festi hönd á af þeim
«fnum. Veit ég hana fróöustu
konu, sem ég hefi þekkt, hvað
snertir ættfræoi og mannfræði.
Vissi hún deili á fjölda fólks um
allt Suðurland og þó víðar væri
leitað. Haiði hún eftir því sem
mér hefur verið sagt af kunnugum
lagt sig eftir slíkum fróðleik alla
ævi, og fest sér vel í minni. Einn
ig kunni hún mikið af þjóðsögum
og las allt hvað mátti af slíkum
sögum. Frásögn hennar um menn
og ættir þeirra var látlaus en þó
litrík, mögnuð kyngi, er þeir ein
ir ráða yfir, sem liafa óbreinglaða
íslenzka skapgerð, mótaða af hinni
fornu íslenzku menningu, sein
sveitaalþýða liðinna alda iðkaði af
rækt og kunnáttu. Man ég það
vel hvað hún dáðist innilega að
því, sem hún las, ef það var að
skapi hennar og henni þótti vel
gert. En aftur á móti fann hún
galla þess er henni þótti ekki vera
rétt, eða ekki vel gert. En Sólveig
notaði aldrei stóryrði eða fjúkyrði
heldur benti á á látlausan hátt,
hvað ekki væri rétt og hvað mætti
betur fara. Hún hafði mikið yndi
af því sem hún las og mundi það
vel, og bezta sein henni var fært
voru bækur um þjóðleg efni. Hún
naut þeirra af mildi alþýðukonunn
ar, líkt og hún væri að endur-
nýja vináttu við gamlan vin, sem
segði henni fróðleik frá liðnum
tímum.
Eftir að Sólveig flutti til Reykja
víkur haíði hún mikið yndi af að
fá fréttir að austan úr sveit sinni
og sýslu. Kornu því margir til
hennar og var oft mjög gest-
kvæmt á heimili hennar. Hún fór
austur á hverju sumri og naut
þar umhyggju og alúðar dætra
sinna og tengdasona. Var hún jafn
an mjög ánægð þegar hún kom
heim á haustin, eftir að hafa verið
um stund heima á þeim slóðum,
þar sem hún hafði starfað og notið
lífsins um bezta skeið ævi sinnar.
Sólveig var höfðingleg kona að
allri sýn, vel á sig komin, létt í
fasi og sviprík. Hún hafði fagurt
yfirbragð og sérstaklega fögur
augu, sem ljómuðu af innri sýn og
birtu þess, er lifað hafði vel og
öllum verið til yndis. Hún var
skapföst. Vinátta hennar var ævar
andi og brást engum. Því var gott
að vera .vinur hennar og njóta
fróðleiks hennar, heyra hana
segja frá málefnum og mönnum.
Hún kunni vel að taka á móti gest
um sínum, annaðist þá af um-
hyggju eins og þær húsfreyjur
kunna einar, sem aldar eru upp
á góðum íslenzkum sveitaheimil-
um. Gestkvæmt var oft á heimili
hennar eftir að hún kom til Reykja
víkur. Komu margir sveitamenn að
austan til að heimsækja hana.
Spurði hún margs og var gott að
geta svarað spurningum hennar
svo henni líkaði, því hún spurði
af list þess, sem vill fræðast til
þess að njóta fróðleiks og frétta.
Húsfreyjan í Þorleifskoti bjó af
list þeirra kvenna íslenzkra er bezt
hafa búið að fornu og nýju. Allt
naut umhyggju hennar jafnt mál-
leysingjar og menn. Hún las allt
sem hún gat náð í og mundi og
endurskapaði það sem henni
fannst varið í með því að auka
og fylla með nýjum fróðleik, ef
henni gafst færi á slíku, enda var
fróðleiksfýsn og fræðimennska
rík í ætt hennar. Búsæld þeirra
Jónas M. Sigurðsson bóndi á
Lokinhömrum í Arnarfirði varf
bráðkvaddur á heimili sínu 10
janúar síðastliðinn og var jarð
settur á Álftamýri 24. sama mán
aðar. Allir hreppsbúar, sem að
heiman gátu farið, fylgdu honum
til grafar. Sóknarpresturinn, sérí
Kári Valsson, flutti húskveðju
ræðu í kirkjunni og jarðsöng.
Ragnar Guðmundsson, bóndi og
oddviti á Hrafnabjörgum flutti
minningarræðu, Þórður Njálsson
hreppstjóri flutti kveðjuorð, minn-
ingarljóð voru sungin og lesin.
Það er að sjálfsögðu margt, sem
ég vildi og gæti sagt frá af kynn-
ingu okkar Jónasar um fullanj
þriðjung aldar. En vandi er fyrir
þann, sem er í fyrsta sinn að setja ■.
saman minningarorð, að vita hvar |
skal bvrja og hvar hætta.
Jónas fæddist 11. janúar 1890 í j
Svalvogum í Dýrafirði. Foreldrar
hans, Sigurður og Þuríður, voru
af góðum bændaættum. Jónas
fluttist barn að aldri með foreldr-
um sínum að Neðri-Björgum í
Lokinhamradal. Þar voru þau lengi
í þurrabúð, eins og það var kall-
að. Vorið 1914 hófu foreldrar hans
búskap á fjórða parti úr Lokin-
hömrum. Jónas kvæntist vorið
1921 eftirlifandi konu sinni, Sig-'
ríði J. Andrésdóttur frá Dýrafirði.
Eignuðust þau fjögur börn:
Þuríði, gifta í Reykjavík; Ólafíu,
gifta á Þingeyri; Sigurjón, heima
og Andrés, kvæntan á Þingeyri.
Fósturbörn þeirra: Guðjón Jóns-
son, bróðursonur Jónasar (fyrst
hjá afa sínum) og Sigrún Ragn-
arsdóttir, nú 22 ára (frá fæðingu).
„Heima er bezt“. Þessi orð komu
mér fyrst í hug, er ég fór að hugsa
um að minnast Jónasar á einhvern
hátt. Ef ég hefði átt að velja mér
texta úr hinni „helgu bók“, mundi
ég hafa valið orð meistarans:
„Leyfið börnunum að koma til
mín, því þeirra er guðsríki“. Mörg
um kann að finnast þetta skrítin
yfirskrift yfir öldruðum athafna-
sömum bónda og einni styrkustu
stoð síns byggðarlags um margra
ára skeið. En þegar vel er að gáð,
finnst mér þau eiga vel við. Skap-
gerð manna er ofin úr mörgum
þáttum og oft erfitt að finna aðal-
þáttinn, hjartaþáttinn.
Jónas byrjaði búskap á fjórða
parti úr Lokinhömrum árið 1921,
keypti annan fjórða hluta árið
1926, og bjó síðan á hálfri jörð-
inni til dauðadags. Búskapur Jórr-
asar varð strax mjög farsæll. En
af hverju var það, að blessun í bú-
ið barst honum greið? Það var fyr
ir hans miklu umönnun og um-
hugsun fyrir öllu ásamt ágætu
starfsþreki, sem honum var gefið
fram á síðustu ár. Allt skyldi gert
á réttum tíma, hver hlutur á sín-
um stað, allt öruggt viðvíkjandi
mönnum og skepnum, sem í hans
umsjá voru, ekki teflt í tvísýnu
með neitt. Hann gætti þess jafn-
an, að nóg væri björg í búi við
hverja byrju nhins mislynda ís-
lenzka vetrar. Sannforsjáll bóndi,
Þorleifskotshjóna var að liætti
þess tíma, er þau lifðu á með
sóma. Líf þeirra og starf hefur
fært þjóðfélaginu gróða og gagn.
Börn þeirra og afkomendur eru
dugandi fólk, sem sýnir það vel,
að ágæti og kostir foreldra og for
feðra endurnýjast með ágætum
við breyttar aðstæður á nýjum
timum.
Börn þeirra Sólveigar og Vig-
fúsar eru þessi:
Snorri byggingarmaður í Reykja
vík, Magnús byggingarmeistari í
Reykjavík, Guðjón byggingarfram
kvæmdarmaður í Reykjavík, Krist
ín húsfreyja í Smjördölum í Flóa,
Jónína Ingveldur húsfreyja í
Reykjavík, Þórhildur húsfreyja í
Sölfholti í Flóa.
Um leið og ég lýk þessum minn
ingarorðum um Sólveigu Snorra
dóttur vil ég færa öllum aðstand
endum hennar fyllstu samúð við
fráfall hennar og veit að minning
hennar um ætíð vera mér kær og
hún gleymist mér ekki meðan lífs
ég er.
Jón Gíslason.
og til fyrirmyndar í okkar mis-
viðrasama landi. Ég man efir því,
að þegar ég var strákur í Dýra-
firði, voru menn að deila um það,
hvort borgaði sig að eiga hevfyrn-
ingar. Vildu sumir halda því fram,
að það borgaði sig ekki, þetta væru
rentulausir peningar. Ég lagði þá
ekkert til málanna. Nú er ég fyr-
ir löngu búinn að gera þetta upp
við mig. Einkum hefir þetta skýrzt
fyrir mér, síðan ég fór að sinna
hreppsmálum. Ég hefi séð hve þeir
menn, sem eiga heyfyrningar, geta
verið mikils virði fyrir sveit sína,
enda sýnir sagan okkur, að oft hafa
þessir menn verið bjargvættir
margra, sumir heilla byggðarlaga,
þegar harðindi hafa geisað. Jón-
as var einn af þessum mönnum,
sem oft og tíðum hefði getað orð-
ið slíkur bjargvættur vegna for-
sjálni sinnar, þótt aldrei hafi kom-
ið til þess í mjög stórum stíl sök-
um hagstæðrar vetrarveðráttu hér
vestra í síðastliðin full þrjátíu ár.
—- Framan af ævi varð Jónas að
stunda sjóróðra eins og flestir
aðrir hér um slóðir, og var hann
prýðilega hlutgengur þar sem ann
ars staðar. Þetta var á okkar
minnstu fleytum, og þurfti þá að
knýja þær á miðin með segli og ár.
Kom sér þá vel, að stæltur væri
armur og breitt væri bakið í þeim
átökum. En það var ekki hans fag
að sækja sjóinn. Það var landið,
lífgrös móður jarðar og húsdýrin
okkar, sérstaklega sauðkindin,
þessi förunautur og lífgjafi okkar
íslendinga um aldir, sem áttu hug
hans og krafta. Þess vegna hætti
hann að stunda sjóinn strax og á-
stæður leyfðu, en stundaði því bet-
ur sitt landbú, og var það orðið
með allra blómlegustu búum hér
um slóðir. Að búi sínu vann hann
nú hin síðustu ár með þverrandi
kröftum, og síðustu handtök hans
voru að láta hey í jötuna handa
kindunum sínum. Að stundarfjórð-
ungi liðnum var andi hans búinn
að hafa vistaskipti. Er hægt að
komast lengra á vettvangi starfs-
ins? Þeim fækkar nú óðum, sem
þurft hafa mestan hluta ævinnar
að vinna störf sín með berum
höndum einum saman (ef svo
mætti að orði kveða).
Lokinhamrar eru afskekkt jörð,
sérstaklega fyrir torleiði, sem eru
því til fyrirstöðu, að akfær vegur
hafi verið lagður þangað. Lítið er
því búið að slétta þar, svo véltækt
sé. Jónas eignaðist í sumar drátt-
ar vél. Ég man, hvað hann var hýr
á svipinn, þegar gljáandi vélin var
að svipta dökkgrænum töðufeldin-
um af túninu hans í fyrsta sinn.
Hann stóð hjá með hrífu í hönd-
um, það var eins og hann vissi
ekki, hvað hann ætti af sér að
gera, og segir: „Það er ekki mikið
að heyja á þennan hátt“.
Jónas var afbragðs sláttumaður
lengi frameftir ævi. Guðmundur
Hagalín rithöfundur mældi eitt
sinn dagslægju hans, er hann sló
fyrir sjúkan sambýlismann sinn,
og reyndist hún vera 1300 fer-
faðmar eða um ein og hálf vallar-
dagslátta. Var þetta á vel greið-
færu túni, þó ekki sléttu. Einnig
var hann ágætur sauðfjárhirðir,
vildi á vetrum helzt fylgja fé sínu
í haga og út. — Jónasi var heimili
sitt einkar kært og vildi helzt ekki
að heiman fara, nema brýna nauð-
syn bæri til. Þetta kom þó ekki til
af ómannblendni eða fálæti í garð
annarra manna. Hann var glaður
og reifur í máli við alla og vildi
fylgjast vel með því sem gerðist.
„Jónas glaður sífellt sést“, stóð í
bæjarímu, sem kveðin var fyrir
nokkrum árum.
Líkt var því farið með opinber
störf, sem honum voru falin, svo
sem forðagæzlu og hreppsnefndar-
störf. Hann vildi ekki hafa þau á
hendi lengur en lögskylt var; til
þess, að ég hygg, að geta helgað
heimilinu alla krafta sína óskerta.
— Ég vil draga þennan þátt skap-
gerðar Jónasar skýrt fram, þótt
einhverjum kunni að finnast hann
ekki mikilsverður. Það er vert að
halda honum á lofti nú, þegar
heimilisrækni virðist þverrandi
með þjóðinni (kannske fyrir
breyttar aðstæður), og á það ef
til vill meiri þátt í ýmsu, sem mið
ur fer, en margur heldur. — Ég
hefi um nokkurt skeið haft með
höndum innheimtu á ýmsum gjöld-
um í Auðkúluhreppi. Er mér bæði
ljúft og skylt að votta, að þar
kom hin sama reglusemi fram hjá
þessum manni sem annars staðar.
Oftast var hann langfyrstur að
borga öll sín gjöld. Kvittanir fyrir
gjöldum hans fengu oft að skarta
lengi einar á blöðum hreppsbók-
anna. Þetta blað í lífsbók hans er
hreint eins og önnur. Hjá honum
á enginn neitt. Það koma engar
vanefndakröfur á hans dánarbú. —
Mér finnst það táknrænt, að hann
skyldi andast daginn áður en hann
næði því aldurstakmarki að eiga
rétt til ellilauna. Maðurinn, sem
alltaf hafði fyrstur greitt gjöld
sín til allra sjóða, þurfti ekki að
endurheimta neitt úr þeim sér til
handa. Þeir njóta ekki ávallt eld-
anna, sem fyrstir kveikja þá.
Með því að minnast orða meist-
arans: „Leyfið börnunum að koma
til mín,“ hér að framan, hafði ég
tvennt , huga. í fyrsta lagi það,
hve barngóður Jónas var. Öll börn,
sem á heimili hans voru, hans eig-
in og annarra, sem dvöldust þar
um lengri eða skemmri tíma, hænd
ust að honum og þótti innilega
vænt um hann. Fósturbörnunum
var hann ekki síður góður en sín-
um eigin börnum. Annað, sem ég
hafði í huga, var sjálfs hans líf
allt eins og það hefir komið mér
fyrir sjónir í langri kynningu.
Nægjusemin, að una glaður við
sitt fábreytta starf, sækjast ekki
eftir neinu öðru en fá að lifa kyrr*
látu lífi með ástvinum sínum á eig
in heimili. Skilvísin og heiðarleik-
inn, að skulda engum neitt. For-
sjálnin og umhyggjan, að búa svo
í haginn, að ekkert gæti raskað ró
heimilisins, að svo miklu leyti, sem
í hans valdi stóð. Þetta er að
ýmsu leyti sambærilegt við barnið,
sem saklaust leikur sér í sínum
heimi, en hefir enn enga vitneskju
um það, sem úti í veröldinni kann
að bíða þess. Sé þetta ekki að lifa
grandvöru lífi og eiga góðs að
vænta við vistaskiptin, mun mörg-
um veitast erfitt að greiða inn-
gangseyrinn að hinu gullna hliði.
„Hver er sinnar gæfu smiður",
Okkur finnst þetta ekki alltaf sann
mæli, en nokkuð mun þó vera
satt í því. Gæfan er, held ég, ekkl
annað en það, að geta tekið þvf,
sem að höndum ber með þolin>
mæði, gera sitt bezta til að láta
það, sem miður fer, hvorki beygja
sig né brjóta. Reyna alltaf að fá
eitthvað gott út úr því, sem fram
við mann kemur á lífsleiðinni.
Hafi nokkur, sem ég þekki, verið
sinnar gæfu smiður, þá er það
Jónas Sigurðsson, og eiga orð min
hér á undan að vitna til þess. Ég
vil því segja: Jónas var regluleg-
ur gæfumaður. Hann ólst upp hjá
ástríkum foreldrum, sem bæði
lifðu þar til hann var orðinn full-
tíða maður. Hann kvæntist á-
gætri konu, sem alla tíð var hans
höfuðprýði. Og þótt hún ætti við
mikla vanheilsu að stríða um langt
skeið, þá sýndi hann henni því
meiri umhyggju sem hún þurfti
þess meira með. Og nú í sínum
sjúkleika þessa hann aftur naut.
Þá var henni gefinn styrkur til
þess að geta verið honum 'allt í
(Framhald á 9. síðu.) ,