Tíminn - 06.03.1957, Blaðsíða 7

yÍMINN, miðvikudagian 6. marz 1957.
7
— ViS val leikrita til sýningar
þarf að hafa inargt í huga. Leik-
ritið þarf að vera listrænt og
hafa boðskap að fiytja, en þessu
hvorutveggja þarf að fullnægja
á þann hátt, að áhorfendum þyki
það sanit skemmtilegt. Ekkert
leikrit nær fullkomlega tilgangi
sínum, þótt það sé vel gert, ef
fólk fæst ekki til að horfa á það.
Þá þarf að miða val leikrits við
það, að viðkomandi leikhús ráði
yfir leikkröftum, sem fullnægi
því. Við val leikritsins þarf m. ö.
o. að samræma þetta þrennt: Að
leikritið hafi listrænt gildi, að
leikritið samræmist smekk á-
horfenda og henti þeirn leik-
kröftum, sem fyrir hendi eru. —
Þannig fórust Guðlaugi Rósin-
kranz þjóðleikhússtjóra orð ný-
lega, er blaðamaður frá Tímanum
ræddi við hann fyrir skömmu um
sýningar Þjóðleikhússins á þessu
starfsári og um starfsemi þess yf-
ihleitt.
— Við val helztu leikritanna, er
Þjóðléikhúsið hefir sýnt í vetur,
hefir verið reynt að hafa þetta í
hugá. Þau leikrit, sem nú er verið
að sýna, Tehús Ágústmánans og
Don Camillo og Peppone, virðast
fullnægja vel öllum þessum kröf-
um. Þau sameina hóflega gagnrýni
og fyndni á listrænan hátt, en slík
leikrit virðast falla íslenzkum leik-
húsgestum bezt í geð. Leikarar
Þjóðleikhússins gera líka þeim
báðum hin beztu skil.
Tehús Ágústmánans hefir nú
verið sýnt 40 sinnum og aðsókn-
in jafnan verið mjög góð. Don Ca
millo og Peppone hefir verið sýnt
11 sinnum, alltaf fyrir fullu húsi,
og er enn ekkert lát á aðsókninni.
íslenzku leikritin verr
sótt en skyldi
— Hvernig var aðsóknin að ís-
lenzku leikritunum, er voru sýnd
fyrr í vetur?
; — Þótt sú regla við val leikrita,
sem ég nefndi í upphafi, hljóti að
ráða mestu hjá leikhúsi, sem stefn-
ir að því „að bera sig“, verður að
sjálfsögðu að hafa fleiri sjónar-
mið. íslenzkt þjóðleikhús þarf að
sjálfsögðu að leitast við að stuðla
að íslenzkri leikritagerð, m. a. með
því að sýna ný íslenzk leikrit.
Því miður hefir aðsóknin að þeim
ekki verið eins góð og skyldi og
gildir það bæði um Spádóminn eft-
ir Tryggva Sveinbjörnsson og Fyr-
ir kóngsins mekt eftir Sigurð Ein-
arsson, sem sýnd voru í vetur.
Sennilega liggur þetta nokkuð í
því, að íslenzkir höfundar hafa
ekki nógu glöggt auga fyrir því,
er „teluir sig út“ á leiksviði og því
mjssa þau meira marks en ella.
Margt í þeim er samt oft vel gert.
Það bætist svo við, að leikhúsgest-
ir viröast haidnir einhverri ótrú
á ný íslenzk Ieikrit og eiga leik-
dómarar blaðanna vafalítið sinn
þátt í því. Þeir gagnrýna íslenzku
leikritin yfirleitt miklu strangleg-
ar en hin útlendu. — Undantekn-
ing er þó með íslandsklukkuna,
sem orðið hefur allra íslenzkra
leikrita vinsælust.
4
Dramatísku leikriiin illa sótt
— Eru útlend leikrit yfirleitt
betur sótt en hin ísíenzku?
— Þótt íslenzku leikritin séu illa
sótt, hnfir einn flokkur erlendra
leikrita hlotið litlu betri .aðsókn.
Það eru hin dramatísku leikrit, er
mörg hafa verið snilldarlega gerð.
Þau virðást ekki finna jarðveg
hjá íslenzkum leikhúsgestum. Þjóð
leikhúsiö hefir þó talið sér sfcylt
að sýna nokkur þeirra og mun
halda þeirri reglu áfram. Tilgang-
Ur Þjóðleikhússins er m. a. sá, að
reyna aö gefa sem bezta yfirsýn
yfir leiklistina í hinum mörgu
myndum hennar og því má ekki
láta dramatísku leikritin verða út-
undan, þótt um þau megi segja, að
þau verði ekki látin í askana. Það
vegur svo nokkuð á móti, að einn-
ig þykir rétt að sýna öðru hvoru
létt gamanleikrit, sem reynast
betri til aðsóknar eins og t. d.
Fædd í gær, Tópaz, Er á meðan er
og óperetturnar. Undir þann
flokk má t. d. heimfæra barnaleik-
ritin, en í vetur hefir Þjóðleikhús-
ið endursýnt Ferðina til tunglsins
Við mjög góða aðsókn.
Viðtal við Guðlaug Rósinkranz, þjóðleikhússtjóra:
Þjóðleikhúsið hefir sýnt frá upphafi
rúmlega áttatíu leikrit og söngleiki
Tekjur þess nema 60% af heildarútgjöidunum, en tekjur kon-
unglega leikhússins í Kaupmannahöfnnemaaðeins40% af heiíd
argjöldum þess.
Söngleikirnir
— Hvernig var aðsóknin að
Töfraflautunni?
— Hún var ágæt. Alls var
Töfraflautan sýnd 19 sinnum og
oftast fyrir fullu húsi. Það þótti
mikið dirfskubragð, þegar Þjóð-
leikhúsið ákvað á öðru starfsári
sínu að setja á svið „Rigoletto“
eftir Verdi með íslenzkum söngv-
urum nema einum. Þetta heppnað
ist mjög vel og síðan hafa verið
sýndir einn eða tveir söngleikir
á ári við mikla aðsókn. í vor mun
Þjóðleikhúsið vonandi sýna níunda
söngleikinn og verður það Sum-
ar í Tyrol. En í haust verður óper
an Tosca sennilega sýnd og þá
með Stefán íslandi í aðalhlutverk
inu, sem er uppáhaldshlutverk
hans. Við flutning söng-
leikjanna hefir Þjóðleikhúsið m. a.
haft þann sið að fá íslenzka söng\'
ara, sem starfað hafa erlendis, tii
að fara með hlutverk, svo að þeir
fengju tækifæri til að sýna sig í
ættlandi sínu og landar • þeirra
gætu betur kynnst þeim. Fyrst og
fremst hefir þó verið stuðst við
söngvara hér heíma.
Þjóðíeikhúskórinn og
balleftskóiinn
— Hvaða möguleikar eru hér
fyrir óperu?
— Ópera mundi hafa stórfelid-
an kostnað í för með sér. Þá
þyrfti ekki aðeins fastráðna ein-
söngvara, heldur einnig kór og
ballettdansara. Þjóðleikhúsið starf
rækir nú sérstakan kór, sem dr. i
Urbancic stjórnar með miklum á-
gætum, og hefir hann gert sýningu
söngleikjanna mögulega. Meðlim-
ir kórsins fá nú aðeins vissa
greiðslu fyrir hvert kvöld, sem
kórinn syngur, en yrði hér komið
upp fastri óperu, væri vart komist
hjá því að hafa þá fastlaunaða.
Svipað yrði með ballettdansarana.
Þjóðleikhúsið rekur nú ballett-
skóla undir stjórn Erik Bidsted,
sem er fágætur maður í sínu starfi.
Nemendur skólans annast nú sýn-
ingar fyrir Þjóðleikhúsið og fá á-
kveðna greiðslu fyrir hvert kvöld,
en slíkt myndi breytast, ef sýn-
ingar yrðu að staðaldri.
Fleiri kostnaður við óperu kem-
ur svo til greina. Af þeim ástæð-
um verður vart annað viðráðan-
legt fyrir okkur að sinni en að
halda áfram sýningu söngleikja
með svipuðum hætti og undanfar-
ið. Það hefir áreiðanlega mikið
menningarlegt gildi, þótt meira
væri æskilegra. Það finnst mér
rétt að taka fram, að án Þjóðleik-
húskórsins og ballettskólans væru
sýningar söngleikja ekki möguleg-
ar og er starf þessara stofnana því
hið merkilegasta.
Guðlaugur Rósinkranz, þjóðleikhússtjóri.
sem annars staðar er talið bezt í lenda reynslu með lestri bóka og
þessum efnum. Hingað hafa komið tímarita, en þó er það ekki ein-
söngflokkar og leikflokkar frá hlýtt. Leikrit, sem hafa fengið
helztu leikhúsum Norðurlanda, ’ góða aðsókn annars staðar, geta
balletlflokkur frá Moskvu og svo ^ hlotið slæmar viðtökur hér. Smekk
einstakir listamenn víðar að, m. a. ur manna er talsvert misjafn eftir
alla leið frá Japan og Kina. Tel ég ] löndum. Bezt er að geta átt þess
sjálísagt, að Þjóleikhúsið haldi; kost, að sjá leikrit sýnt erlendis,
þessari starfsemi áfram eftir því, | áður en það er valið til sýningar
sem kostur er á. Leikhúsgestir j hér. Lesturinn einn segir ekki al-
hafa líka sýnt í verki, að þeir | veg til um það, hvernig það muni
kunna vel að meta þetta og er j lánast. Þau leikrit, sem hafa heppn
skemmst að minna á hina miklu ! ast bezt, hefi ég áður verið búinn
aðsókn, sem var að sýningu rúss , að sjá erlendis, og byggt ákvörðun
neska ballettflokksins
hausti.
á síðastl.
mína á því. Nauðsynlegt er því að
fylgjast vel með sýningum erlendra
leikhúsa.
Annars hefi ég lýst því óður,
hvaða reglur þurfi helzt að hafa
í huga, ef velja skal gott verk,
I sem er líklegt til að hljóta góða
aðsókn. En sú regla er ekki ein-
Fjölbreytt leikriíaskrá
Hvað hefir Þjóðleikhúsið
tekið marga leiki til sýningar síð-j
an það hóf göngu sína?
— Það hefir nú sýnt um 80,
„ ,, hlyt, þvi að fleira er nauðsynlegt startio.
leikrit og sjonleiki siðan það hofl « * , ,, ■ .
__r / ao syna til að fullnægja tilgangi
starfsemi sina vonð 19o0. Ef litið i . , 5 ..
« ** þessi vcrk, — “ °"
þa8 vel, að Þjóðlcikhúsið hcfir ”8f Sfcrfí vcMa jcikritinf
— Það er hlutverk Þjóðleikhús-
stjóra í samráði við leikritanefnd
og Þjóðleikhúsráð. Meginstarfið
hvílir eðlilega á þjóðleikhússtjóra.
þarf hann jafnvel að hafa
sem stundum vill skapast meðal
listamanna innhyrðis. Yfirleitt
held ég, að Þjóðleikhúsið geti ver-
ið stolt af leikurum sínum og þeim
megi mikið þakka, að fyrsta ganga
þess hefur ekki tekizt lakar en
raun ber vitni.
— Þjóðleikhúsið starfrækir sér-
stákan leikskóla?
—- Já, það hefur starfrækt leik-
skóla síðan 1951 og hafa 24 nem-
endur útskrifast þaðan. Nú eru þar
sjö nemendur. Þjóðleikhússtjóri er
skólastjóri, en leikstjórn og leik
kennslu annast leikstjórar Þjóð-
leikhússins að mestu. Nokkrir af
nemendunum hafa þegar komið á
svið í Þjóðleikhúsinu og staðið sig
ágætlega, t. d. Margrét Guðmunds
dóttir og Þóra Friðriksdóttir. Skól
inn mun áreiðanlega stuðla að því
að afla Þjóleikhúsinu og íslenzkri
leikstarfsemi yfirleitt góðra starfs
krafta í framtíðinni.
Áður hefi ég sagt frá balletskól-
anum. Því má bæta við, að hann
mun vera eini ríkisskólinn á fs-
landi, sem ber sig. Þar eru nú 350
nemendur og nægja skólagjöldin
fyrir kostnaði.
Fjárhagsafkoman
— Hvernig hefur annars gengið
með fjárhagslegan relcstur Þjóðleik
hússins?
—_Það hefur gengið vonum bet-
ur. Ég hefi hér t.d. fyrir framan
mig reikninga Þjóðleikhússins fyr-
ir árið 1955, en rekstursuppgjör er
enn ekki endanlega lokið fyrir ’56.
Árið 1955 urðu útgjöld Þjóðleik-
hússins um 6 millj. kr., og námu
tekjur leikhússins sjálfs um 60%
af heildar útgjöldunum. Til
samanhurðar má geta þess, að
tekjur konunglega leikhússins í
Kaupmannahöfn nema ekki nema
tæpum 40% af lieildarútgjöldum
þess. Þó sýnir það ekki öllu fleiri
leikrit en Þjóðleikhúsið. Saman-
burður við önnur stærri leikhús
á Norðurlöndúm er Þjóðleikhús-
inu einnig hagstæður, því að þau
hafa flest eða öll hlutfallslega
meiri styrki en Þjóðleikhúsið. —
Þetta má öðrum þræði þakka því,
að tekist hefur að halda reksturs-
kostnaðinum í skefjum og er t. d.
starfsmannahald hér yfirleitt
minna en annarstaðar þekkist. Öðr
um þræði má þakka þetta því, að
leiksýningar eru hér mjög vel sótt
ar og t. d. miklu betur en annars-
staðar, miðað við fólksfjölda.
Erlendir leikhúsmenn, er hafa
kynnt sér rekstur Þjóðleikliússins,
hafa lýst undrun sinni yfir því, hve
vel því hefur vegnað fjárhagslega.
Annars er það miklu dýrara að
reka leikhús en almennt mun álit
ið. Margir halda að aðal kostnað-
urinn sé við leikarana, svo er ekki.
Þjóðleikhúsið hefur 16 fastráðna
leikara, en alls hefur það 50 fast
ráðna starfsmenn. Auk þess bæt-
ast svo oft við tugir manna í sam-
bandi við einstakar sýningar.
Ánægjulegt starf, —
Ánægjulegt starf
Seinasta spurningin, sem blaða-
maðurinn leggur fyrir Þjóðleikhús
stjóra, er sú, hvernig honum falli
reynt að gefa sem fjölbreyttast yf-
irlit yfir leiklistina fyrr og síðar
og yfir hin margþættu viðfangs-
efni hennar, sem er sjálft mannlif-
ið og vandamál þess. Það hafa ver-
ið flutt sígild verk eftir gömlu
meistarana eins og Moliere, Hol- samrfáð fvlð væntanlega leikstjora
berg, Shakespeare, Ibsen o. s.frv. f starfsmenn Þjóðleikhussins t.
og svo þau nútimaleikrit, sem (l leiktjaldamalara og forstoðu-
borið hefur hæst á hverjum tíma, j mann saumastofu, t»l þess að gera
, t~>i «-vi i 'X i ^ c • sel< grem fynr hvort aostaoa se til
sbr. Flekkaðar hendur, Sumri * , ., . , + ,
----------- u,, r,.A, _ * , f , . , ao setja leikinn a svio, t. d. vegna
— í fyrsta lagi vegna þess, ag, ^llar’ Solumaour deyr, I deiöI- leikkrafta og gostnaðar.
tækifæri bauðst til að láta sjálfan unnl> Antigona, Tehus Águstman-1
Þátfur erlendra listamanna
— Því var íslenzkur leikstjóri
ekki látinn setja Don Camillo og
Peppone á svið?
höfund leikritsins gera það, en
hann er frægur- leikstjóri. í öðru
lagi vegna þess, að ég tel æskilegt
að fá öðru hvoru viðurkennda er-
lenda leikstjóra til að setja leik-
rit á svið. Bæði leikstjórar okkar,
leikarar og leikhúsgestir geta lært
nokkuð af því. Þjóðleikhúsið hef-
ir þegar fengið nokkra afburða
góða erlenda léikstjóra til að
koma hingað þessara erinda.
Þá vil ég gjárnan geta þess í
framhaldi af þessu, að Þjóðleik-
húsið hefir lagt áherzlu á að fá
hingað öðru hvöru viðurkennda
listamenn á sviði leiklistar, söng-
listar og danslistar, svo að íslenzk-
ir leikhúsgestir 4geti kynnst því,
ans, Don Camilo og Peppone o.
s. frv. Það hafa verið sýndir mikl-
ir sorgarleikir og léttir gaman-
leikir og flest það, sem cr þar á
milli.
Val leikritanna
— Það hlýtur að vera mikil
Sambúðin við leikarana
— Hvernig gengur samstarfið
við leikarana? Því var oft spáð áð-
ur en Þjóðleikhúsið tók til starfa,
að það kynni að ganga misjafn-
lega, því að keppni myndi verða
um beztu hlutverkin og fleiri á-
vinna að velja leikritin, þar sem greiningsefni gætu komið til
bæði þarf að hafa í huga, að þau
fullnægi þeim tilgangi Þjóðleik-
hússins, að starf þess gefi sem
bezta yfirsýn um leiklistina, og þó
verði sem mest aðsókn að sýning-
um þess?
— Þetta er áreiðanlega miklu
meira starf en flestir gera sér
Ijóst. Talsvert má styðjast við er-
sögu?
— Ég hefi ekki annað en gott
eitt að segja um samstarfið við
leikarana. Þeir eru undantekning-
arlaust áhugasamir fyrir starfi
sínu og leggja sig fram eftir beztu
getu. Með slíku fólki er alltaf gott
að vinna. Ég hefi ekki heldur orð-
ið var við neinn ríg og klíkuskap
— Eg get hiklaust sagt, svarar
Þjóðleikhússtjóri, að mér fellur
það vel. Það er lifandi starf og
viðburðarríkt og þetta bætir það
upp, að það er nokkuð erfitt. All-
ar áætlanir verður að leggja langt
fram í tímann, sumt gengur vel
og annað síður. Vonbrigði og sigr-
ar skiptast á, eins og gengur. En
alltaf er nóg að gera. Það léttir svo
ekki sízt starfið, að ég hefi verið
heppinn með samstarfsfólk, er í
hvívetna vill gera sitt bezta. Fátt
er ánægjulegra en að vinna með
fólki, sem vinnur störf sín af á-
huga fyrir því málefni, sem unn-
ið er að. —
Blaðamaðurinn þakkar svo þjóð-
leikhússtjóra fyrir upplýsingar
hans. Hinn 1. þ.m. voru átta ár
liðinn síðan hann var ráðinn til
þess mikla ábyrgðarstarfs, að vera
fyrsti forstöðumaður Þjóðleikhúss
ins. Hann tókst þá mikið og vanda
samt ábyrgðarstarf á hendur. Hon-
um hefur tekizt það svo vel, að
byrjunarganga Þjóðleikhússins hef-
ur tvímælalaust fullnægt hinum
beztu vonum, sem til þess voru
gerðar. Það gildir jafnt um list-
rænt starf Þjóðleikhússins og fjár
hagslega stjórn þess. Með þessu
starfi sínu hefur Guðlaugur Rósin
kranz unnið merkilegt afrek í
þágu þjóðarinnar.