Tíminn - 09.01.1958, Blaðsíða 5

V f M IN N, fimmtudaginn 9. janúar 1958.
5
Greinaflokkur Páls Zóphóníassonar:
inn fyrr og nú —
framfarir í Eyjafjarðarsýslu
Öxnadalshreppur
Byggðu jörðunum hefir fækkað
úr 24 *í. 13 og eru það jarðirnar
í botni Öxnadals, sem fækkunin
gengur aðalfsga út yfir. Er þar
snjóþungt að vetrinum og einangr-
að, og yrði búskapur á þeim aðal-
3cga að byggjast á sauðfjárrækt,
lefíþær byggðúst aftur. Hins vegar
vahtar Glæsibæjarhrepp afrétt og
cr líklegra að þær verði notaðar
tit upprekstrar annað hvort fyrir
öxndælinga sjálfa eða Glæsibæj-
artireppsbúa. Meðaltúnið í hreppn-
niþ var 3,5 ha, en er nú orðið
33,7 ha. Meðalheyskapur var 88+
149=237, en er nú 681+43=724
he:stár, og hefir þvi aukizt um 487
hesta. íbúum hreppsins hefir fækk
að úr 155 í 85 (1953). Miðað við
íhúa hefir heyskapurinn aukizt úr
36 hestum í 110 hesta, og munar
ina minni mun á afköstum.
1920 var meðalbúið 3,3 nautgr.,
75 kindur og 6,6 hross. Nú er
irieðalbúið 13,9 nautgr., 149 kind-
ur og 5,5. hross. Munurinn er
+ 10,6 nautga'., +74 kindur og = |
1,1 hross.
f Öxnadal virðist nokkuð treyst
á beit, heyin eru ekki að sama
ek.api ntikii miðað við skepnu-
fjölda og í hinum hreppunum sem
irætt hefir verið’ um, en eru þó
víðunandi miðað við að nokkur
ur í hreppnum og við hann garð- um kúabúin þau geta líka stækkað
rækt bæði í gróðurhúsum og í en hvorugt má stækka, fyrr en
volgri jörð. Hænsnahald er meira samhliða og í samræmi við þn#'
en gerist og egg seid til Akureyr-' sem túnin stækka og heyskapur
ar. Stækkun búanna í Hrafnagils- vex. Og þó nokkrar jarðir í hrepprr
hreppi liggur í stækkun kúabú- • um hafi erfiða aðstöðu til stækfe
anna, aukinni garðyrkju og fjölg-|unar t.únanna eru útræktunarskil-
un hænsnanna. Ein jörð hefir yrði yfirleitt góð og sums staðór
minna en 5 ha tún (3,7) en 25 mjög göð. Ein byggð jörð í hreppn
jarðir hreppsins hafa stærra tún 1 um — nýiega stofnað nýbýli —
en 10 ha og 11 af þeim stærra en I hefir ekki enn 5 ha. tún, er, 50
20 ha. Grund hefir verið stærsta jarðir af þeini 59 sem. þyggðar
jörðin og ha-ft stáersta búið. 1932|er,u hafa yíir 10 ha tún og 11 yíir
var túnið orðið 21,3 ha að stærð,20 ha. Margar jarðir í hreppnum
og þá var Grund ein jörð. Þá var: eru með stórbú, eins og Núpaíell
búið á Grund talið með stærstu.er hefir 32 nau1.gr., 201 kind og 2
búum landsins. Af túnin-u feng- hross. Möðruvellir er hafa 45
Páll Zóphóníasson
skapurinn hefir því aukizt um 232
fóðurbætir sé gefinn. Búin sem nú hesta, úr 314 í 546. Búféð sem
eru í Öxnadal haia í sér mikinn fóðrað hefir verið á þessum heyj-
vaxtarmöguleika bæði í fjölgun unl hefir verið 1920: Nautgr. 4,5,
sauðfjárins og nautgripanna. Að
viisu var sumarbeitiland takmarkað
meðan dalurinn allur var byggð-
ur, og Öxnadalsheiði hafði verið
eeld Akurhreppingum niður undir
tún i Bakkaseli, en með eyðibýl-
unum hefir rýmkast um sauðfé og
skapast aðstaða til að fjölga því.
Kúahagar að sumrinu eru mjög
göSir, má því eftir atvikum fjölga
fé eða kúm, þegar töðumagnið
vex. Ein jörð í hreppnum hefir
miinna tún en 5 ha en 9 jarðir
etærra en 10 ha. Margar jarðir í
hreppnum hafa tekið gagiigerðum
brteytingum, og má nú kalla stór-
jarðir, jarðir sem áður voru kall-
aðar kotjarðir.
Stærst bú er á Syðri Bægisá.
Þar vair 5 ha tún, en er nú 24,3
ha. Heyskapurinn er 1250 töðu-
hestar og 80 eru heyjaðir utan
túns eða 1330 hestar alls. Búið er
26 nautgr., 232 kindur og 6 liross.
Næsti bær við Syðri-Bægisá er
Ytri-Bægjsá í Glæsibæjarhreppi.
Þar var prestsetur lengi, hún var
Ktærri og talin miiklu betri en
SySri-Ðægisá, sem talin var hálf-
gert kot. Nú væri líklega Syðri-
Bægisá í allt að 15 földu verði
miðað við Ytri-Bægisá, ef báðar
œltti að selja. Það veldur oft hver
á h-eldur.
Gfæsibæjarhreppiir
Byggðu jörðunum í hreppnum
héfir fækkað um 5, þær voru 49,
en eru nú 44 talsins. Meðaltúnið
var 4,4 ha, en er nú orðið 11,2
ha. Töðufallið af meðaljörð í
hrieppnum voru 128 hestar og út-
beyiskapur 186 eða alls 314 hest-
ar. Nú er taðan orðin 444 hestar
og enn eru heyjaðir 102 hestar
utan túns, og eru þó engin góð
engjalönd í hreppnum. Meðalhey-
sauðfé 89 og hross 5,9, 1955: 11,2
naut.gr., 61 kind og 3,4 hross.
Nautgripum hefir fjölgað nm
6,7, en bæði sauðfé og hrossum
fækkað. Heyin hafa þó aukizt til-
tölulega meira en munar stækk-
un áhafnarinnar og er það ágætt,
enda þó ásetningur á heyin áður
væri ekki slæmur. f hreppnum
er meiri hænsnarækt en víða ann-
ars staðar, og nokkur eg«jasala til
— Síðari greín —
Akureyrar. Nokkur hluti hrepps-
ins er mjög þéttbyggður (Kræk-
lingahlíðin) jarðirnar landlitlar og
lítill möguleiki til sauðfjárbúskap-
ar og enginn til þess. að stækka
þau svo neinu nemi. Á Þeíamörk-
inni er byggðin ekki eins þétt, og
þar er nokkurt vaxtarrými í sauð-
fjárbúunum, sérstaklega ef hrepp-
urinn fengi upprekstrarland, en
það á hann ekkert nú. Vegna land-
þrengsla í hreppnum verða hrepps-
búar tiltölulega fljótt að fara að
beita á ræktað land. Þarf þá að
hólfa landið sundur, og rækta það j annað land, utan túmis en ágætar
til þess hvernig á að j engjar, sem Evjaíjarðará her á ár-
með tilliti
nota það,
grasfræfcegundum, eftir því hvort rekstrarland. Hrafnagilskirkja átti
sá í það mismunandi jlega. Hreppurinn á ekkert upp-
það á að beitast eða slást, beitast
snernma eða seint, slást í júní eða
ekki fyrr en síðar o. s. frv. og
eins þarf þá að bera misjafnt á,
bæði að magni og til tíma. Fyrstu
bændur- á landinu, helzt þeir sem
í kauptúnum eða kaupstöðuim búa,
eða alveg við þá í landþrengslum,
eru n.ú að byrja á því að beita á
raíktað land, og þreifa sig áfram.
upprekstur á Bleifcsmýrardal vest-
an ár, og mun hann að einhverju
leyti notaður úr hreppnum, en
erfitt er að noía hann, og ekki vel
séð af Fnjóskdælingum, enda
efcki líklegt að það verði gert til
frambúðar. Grundarhændur ráku
um skeið fé sitt á Nýjahæjarafrétt
í Aiusturlárdial í Skagafirði, en heiita
má það ógjörningur að nota hann
ust 500 hestar og á Grundarengj-
um, sem eru góðar, voru slegnir
1100 hestar. Búið var 18 nautgr.,
350 fjár og 32 hrass, og Nýjabæj-
arafrétt var notuð. Nú er Grund
orðin að tveim jörðum Grund I
og II. Túnin á þeim báðum eru
naufcgr., 58 kindur og 1 hross,
Fellshlíð ■—. sem er ný'býli — með
24 nautgr., 162 kindur og 10 hross
(til Irvers?), Saurbær með 34
naufcgr., 245 íjár og 8 hrcss,
Hvassaíeil me'ö 29 nautgr., 231
kind og 10 hross o. s. frv. Eí íil
64,2 ha og gefur af sér 2740 hesía, j vill er Saurbæjarttrreppur, sá hrepp
en á engjunum eru heyjaðir 900 j ur sýsiunnar sem á léttast rneð
hestar. Á Grund I og II eru nú ■ að stækka búin, og auka írem-
öllurn sem skilja sinn vitjunar-
tíma, eiga eftir- að hjálpa skapar-
anum ti] að umskapa þær og bæta
— fuilkomna sfcöpunarverkið sem
iangt er frá að sé lokið enn. Sautj-
án jarðir hafa stæirri tún en 10
ha. Stærst er. það á Bagverðar-
eyri, og þar hefir líka verið lítite-
háfctar kornrækt. Túnið þar er 25,8
ha, þar eru 25 nautgr., 75 kindur
og 2 hross.
Hrainagilshreppiir
Byggðar jarðir í hreppnum voru
32 en eru nú 33. Meðaltúnið var
5 ha 1920 én er nii 16,3 ha og
h-efir því meir en þrefaldazt. Á
m-eðaljörðinni var heyj-að 153+279
=432 hestar. Nú er heyskapurinn
á meðaljörðir.ni 672+163=835
hestar. Áhöfn meðaljarðarinnar
1920 var 6 nautgripir, 109 fjár o-g
6,3 hross, en eru nú á meðaláhöfn
19,5 nautgr., 76 fjá-r og 2,9 hross.
Nautgripum hefir íjölgað um 13,5
sauðfénu fækkað um 33 og hross-
um um 3,4. 1920 var heyið í
minnsta lagi hanaa búfénu, en nú
er það til muna meira, o-g nægi-
legt þó ailharður vetur komi. Út-
heyskapurinn hefir minnkað, og
nú má heita að hætt sé að slá
83 naut-gripir, 511 kindur og 30
hross og væri Grund enn ein jörð
væri þar enn ei-t-t. stærsta bú I-ands
ins. En það haía margar fleiri
jarðir í breppnu-m breytzt en
Grund, og sumar tiltöiúlega meira,
þótt Grundar sé hér min-nzt af
því þar er stærst bú. Finnastaðir
höfðu 5,7 ha tún 1932 én ha-fa nú
32,8 ha tún og 1425 hesta töðu.
Áhöfn þar er 40 nau-tgr., 93 kind-
ur og 5 hros-s, fleiri jarðir m-á
segja svipað um í hreppnum eins
og Möðrufiell, sem komin er með'
40 ha tú-n o. s. frv. Bæði Finna-
staðir og Möðrufell eru nú að
fæða af sér ný býli, synir feðr-
anna að fá hl-u-ta af j-örðunum
handa sér og hyggjast þá reka
kúahú íyrst og fremst.
Saurbæjarlireppur
Byggðu jarðirnar voru 64 en eru
nú 59 og heíir því fækkað u-m
5. íbúarnir voru 567 en eru nú1 og vaxtarœöguieiki sauðfjárbiÍT
375. Meðaltúnið var 5 ha e-n hefir anna má telja-st enginn, er-da á
stækkað og er nú 15,5 ha. Á hreppurinn ekki afréttariand, og
m-eðaljörðin-ni var heyjað 135+ | Vaðiaheiðin, sem hreppurinn ligg-
242=377 hestar, en nú er heyjaðiur meðfram, og sem margir bæir,
á, meðaljörðinni 613+121.=734' eiga land að og á er lítt gróin og
leiðs-Iuna.
Ongiilsta^alireppur
Byg-gðu jörSunum h-efir fjölgað
úr 43 í 55 eða u-m 12: Fólk bú-
sett í hreppnum var 416 árið 1920
en er 387 árið 1953. Meðaltúnið
var 4,4 ha en er nú 14,7. Hey-
skapurinn á meðaljörð var 155+
386=541 hestar. Á þetta hey var.
sett 5,9 nautgr., 115 kindur og
7,6 hross og má-t-ti það ekki fleiia
vera. Nú er h-eys'kapurinn á jneð-
aljörðinni 651 + 192. eð'a 843 hest-
ar. Á þetta hey er nú sett 18,1
nautgr., 79 kindur og 3,5 hross og
er þvi til muna meira hey rm
miðað við bús-tærðina en áður-
1920 fengust 56 heyhestar eít.'r
.hvern búsettan mann í hreppnu!m,
-en nú fást 120 hestar. Nokkur góð
engjalönd eru í hreppnum, cg
eru þau slegin enn, en a)3ar ]é-
legri engjar er laigit niður að slá.
Mjög er landþröngt í hroppnum
h-estar eða um helmingi meira,
1920 fengust 42 .hestar eftir hyern
lélegt sauðland. Beitiland fyrir.
kýr er svc til þrotið á mörgr.m
mann búsettan í hreppnum, en nú bæjum og verður að bei-ta þeim
115 hestar, svo afkös-tin hafa auk-já ræktaff lamd. Ræiktunin hefir þó
izt verulega þó ekki sé hægt að jekki enn.verið við-það miðuð en
segja hvað marg-t af íbúendum mun á næstu árurn brey-tast í sa-m-
hvert árið var vinnandi, né hvejræini við brey-t-ta staðhætti. Surn-
margt kaupafólk var, en saman - ar jarðir í hreppnum hafa svo t.i-1
ber mönn-um um að það sé færra! ræktað upp allt sitt lar.d og eiga
nú, og fari fækka-ndi með ári |ekkert eftir af góðu landi til ræfctr
á meðaljörðinni
Tvær byggðar jarðir eru með tún frá Grund eins og nú er. Vaxtar-
' möguleiki sauðfjárbúanna er því
Mtpl éða enginn í Hrafnagils-
sem ekki ná 5 ha stærð og er
önnur nýbýli í sköpun, hvað sum-
ir segja nú að gildi um aBarjbreppi nema búnaðarhæt.tir eða
jarðir land-sin-s. Bændurnir á þeimJ aítetaSa breytást, jarohiti er ncikfc-
hverju. Ahöfn
hefir verið:
1920 voru nautgr. 5,2, sauðfé
100 og hross 6.3 og h-efir því hey-
ið verið í það minnsta
höfnin á meðalbúið orðin 14,6
nautgr., 112 fjár og 5,3 hro-ss og
enn er heyfóðrið í knappa-sta Iagi.
Beit er þó -be.tri hér að vetrinum
fyrir sauðfé en í hinum hreppum
sýslunnar. Ilrossum hefir fækkað
tiltölulega lítið í hreppnum, og
má undarlegt heita, því lesta-
ferðir eru niður lagðar o-g notkun
hrossa hefir mjög minnkað, enda
virðast hrossin á einstaka bæjum
vera höfð mleir til skemmtunar én
til að gefa tekjur. Á nokkrum
jörðum í hreppnum eru góðar
engjar og rná heita að á þeim
jörðum sem þær hafa sé enn heyj
að á engjum, en hætt að slá engj-
ar á hinum bæjunum, sem ekki.
hafa nema lélegar erigjar, þótt
slegnar væru méðan fólk var
margtt og.ódýrt. Af öllnm hrepp-
um sýslunnar er mest undanfæri
fyrir sauðíé i Saurbæjarhreppi, og
þar er möguleiki til að fjöl-ga sauð-
fé ! töluverður, þegar heyskapur
vex, en íyrri ekki. Sama má segi*
á me^
Byggðar jarðir Meðal jörð árið 1920 íbúatúa Meðaláhöfn og hús á jörð 1955 T’ún
HRJEPPVR: 1920 1955 Timt. Taða Úthey Nautgr. Sauðfé Hross 1920 1953 Túnst. Tala V they Naytgr. Sauðjé Hross •artáir
ha. hestar hestar tala tala - iala ha. hestar hes tar tala tala tala 5 ha.
1. Svarfaðardalshr. 86 70 4,0 95 160 4,2 65 3,3 372 576 11,9 556 132 12,1 77 2,0 2
2. Árskógahr. 44 22 2,2 64 72 2,4 40 1,5 313 358 10,8 404 20 7,1 61 1,9 4
3. Arnarneshr. 43 36 3.6 107 189 3,9 77 3,5 331 426 12,3 476 87 12,4 65 3,2 5
4. Skriðuhreppur 33 27 3,9 120 207 3,7 98 7,1 202 230 11,3 544 115 10,2 133 4,9 2
5. Öxnadalshreppur 24 13 3,5 88 149 3,3 75 6,6 85 155 15,7 681 100 13,9 149 5,5 1
6. Glæsibæjarhr. 49 44 4,4 128 186 4,5 89 5,9 911 726 11,2 444 102 11,2 61 3,4 2
7. Bnafnagil-shr. 32 33 5,0 153 279 6.0 1G9 6,3 264 259 16,3 672 163 19,5 76 2,9 1
8. Saurbæj-arhr. 64 59 5,0 135 242 5,2 100 6,3 375 546 15,5 613 121 14,6 112 5,3 1
9. Önguistaðarhr. 43 55 4,4 155 386 5,9 115 7,6 387 412 14,7 651 192 18,2 79 3,5 1
AIú‘s 418 359 3243 19
Meðaltal. 4,1 115 204 4,4 83 6,1 3711 13,1 659 124 13,7 86 3,5
•unar, þeir munu bó nalda áfram
að rækta það. í hreppnjwn, ei.u
j-arðir se-m hafa jarðhita í lan-di
isinu, og er í sa-mhandi vlð hann
Nú er á- 'garðrækt bæði í gróðurhús-um og
út.i í volgum jarðvegi. Ein jörð
í hreppnum, þar sem stundaður er
venjuilegur biískapur, heíir minna
-en 5 ha tún, en 38 j.vrðir h'afa
yfir 10 ha tún o-g 9 þeirra yfir
20 ha. Stærsía jörðin er Mtmk^r
þverá, sem epn er. metin i einu
lagi, en á búa fíeiri bændur. Þar
er 27 ha tún pg allur beyskapur
•þar er 3440 hest-ar. Engjar eru
þar ágætar og eru heyjaðir á
þeim 1335 hest-ar. Búið er 54 nai.t-
gripir, 346 fjár og 9 hross. Lík-
lega hafa Rifkelssta'ðir hreylat
einna mest. Þar var 3,8 ha tún
1932, sem af fékkst 150 hestar.
Nú. er það 33,5 h-a tún og fáfet
af því 2000 hestar. Búið er 49
nau-tgr., 203 kind-ur og. 11 'hróíss
ög nú er verið að skipta jörðinni
í tvennt og tekur sonur við öðr-
um Mutanum. Lík þessu htíir
þróunin orðið á flteiri jörðum þó
þær verði ekki taldar upp hér.
Þetta er hin eðlilega 1-eið tii að
fjölgi.; hýlum í sveitinni,
Fjmir og um aldamótin 1900 vciu.
lúnin í Balasýélu stærst. Þá vjx.tr
jst v-axtarbroddurinn vera í bún-
aðinum þar, og h-efir þar_ án alös
v ifa gætt áhrifa frá Ólafsdal.
K'ringum 1930 er h-ann kominn í
Eyjafjörð. Þá eru framkvæmdir
til umbóta mestar þar, og sérstak-
1-ega litið upp tij þeirra vegna rækt
unarframkvæmda sem bæði voiu.
-mi-klar og vel g'erðar. Síðan haía
-aðrar sý-slur sótt á, og nú er hæp-
ið að hægt sé að segja að Eyja-
fjarðarsýsla hafi íorustuna í hú-
skapnum, en \f-st er samt að hun
er enn í fremstu röð þegar allt
er tekið með.
Þegar nýræktinni sunaarið 1956
(Framhald á 8. síðu).