Tíminn - 10.10.1958, Qupperneq 7
T í ftft-K y. föstudaginn 10. október 1958.
7
Sextugur í dag:
Guðmundur Gislason Hagalín, rithöfundur
GuSmundur Gíslason
Hagalfn, rithöfundur, er sex
tugur í dag. Hann býr nú að
Silfurtúni F 5 í Garðahreppi.
Hagalín er löngu á bekk
setetur meðai snjöllustu og
afleastamestu rithöfunda
þjóðarinnar fyrr og sr'ðar, og
eftir hann liggur mikill
fjöSdi bóka, ijóð, smásögur,
skáidsögur, ævisögur og rit-
gerSSr. Er þó langt frá, að
það sé allt ævistarf Guð-
mundar tii þessa dags.
Guiniimdur er fæddur 10. októ-
ber 1888 á Iro'kinhömrum í Vestur-
ísafi'arSarsyslu, sonur Gísla bónda
og slcipsíióra Kristjánssonar og
konu hans Guðnýjar Guðmunds-
dóttur Hagalín, bónda á Mýruir. í
DýrafkrSi. Bru að honum merkar
kjama«sfctir vestfirzkar.
(iuKmwndur stundaði fyrst nám
í unglingaskólanum á Núpi í Dýra-
firði ©b»n vetur en síðan hjá séra
Böðvari Bjarnasyni á Rafnseyri
tvo vetor. Tók gagnfræðapróf í
Reykjavfk vorið 1917 og hélt á-
fram námi í Menntaskólanum en
hætti J»ví i 5. bekk og gerðist
biaðajnaftur um tíma 1918 og
bankastarfsmaður 1919. Eftir það
fluttist hann austur til Seyðisfjarð
ar og var þar ritstjóri blaðs í þrjú
ár, fór síðan til Noregs, ferðaðisi
þar um við fyrirlestrahald en kom
heim 1927 og hvarf aftur að blaða-
mennátu skamma hríð. Hann flutt
ist na©3t til ísafjarðar og var þar
lengi bðkavörður og athafnamik-
ill í íélags- og atvinnulífi. Hann
var riístjóri Nýrra kvöldvakna um
skeið og síðar Skutuls á ísafirði.
Hann var bæjarfulftrúi á ísafirði,
átti sæti í bæjarráði, formaður
tveggja skólanefnda og hafnar-
nefndar. Einnig var hann um tíma
íormað'ur stjórnar Kaupfélags ís-
firðinga, togarafélagsins Vals og
gegndi ýmsum öðrum trúnaðar-
störfuni í bæjarfélaginu. Hann átti
og sasti í stjórn Alþýðusambands
íslands.
Fyrsta bók Guðmundar var
Blindsker 1921, næsta Strandbúar
1923 og fyrsta skáldsaga hans
Vestan af Fjörðum kom út 1924,
Veffur öll válynd 1925, Brennu-
menn 1927, Guð og lukkan 1939 og
Kristrún í Hamravík og himnafað-
irinn 1933, en hana telja ýmsir
beztu skáldsögu Guðmundar. Einn
af postulunum og fleiri sögur
kom út 1934. Fyrri hluti virkra
daga, ævisögu Sæmundar Sæmun'ds
sonar, skipstjóra, kom út 1936 og
síðari hlutinn 1938. Með þeirri bók
gerðíst Hagalín brautryðjandi á
sviði ævxsagnaritunar hér á landi,
og þar konia fram ýmsir beztu rit-
höfundarhæfiieikar Guðmundar.
Skáldsagan Sturla í Vogum kom
einnig út í tveim bindum það ár.
Vakti hún mikla athygli og olli
umtali og deilum, er lengi stóðu.
Át'ið 1939 kom svo saga Eldeyjar-
H.ialta í tveim bindum, og var hún
rituS mj'ög í sama stil og Virkir
dagar og er afbrogðsgott verk.
Ilér skulu ekki nefnd öll eða
tímasett rit Hagalíns, enda er það
löng skrá, og hin síðari mönnum í
fersku minni. Nefna má þó smá-
sagn-asafnið Förunauta, skáldsög-
urnar: Biitt. lætur veröldin og Kon-
unginn i Kálfsskinni, nokkrar ævi-
sögur, ritgerðasafn, fjögur bindi
sjálfsævisögu hans og nú síðast
skáldsöguna Sól á náttmálum, er
kom <út í fyrra og þótti afbragðs-
gott sicáLitverk. Er þó margt ótalið,
t. d. sægur greina í blöð og tímarit
fyrr og síðar og nokkrar bækur.
Guðmundur Hagalin er enn í
fullu fjöri og mun vonandi því
margt ókomið frá hans hendi.
Hanm hefir notið mikilla og sívax-
andi vinsælda þjóðarinnar. Tím-
inn óskar Hagalín til hamingju
aneð afmæiið og þakkar mikinn
hókmenntaskerf og góðan, svo og
allt það, er hann hefir fyrir blaðið
ritað fyrr og síðar.
Þóroddur Guðmundsson, rithöf-
undur frá Sandi, sem hefir verið
nákunnur Hagalin langt árabil,
ritar um hann afmælisgrein þá,
sem hér fer á eftir.
Guðmundur Hagalín gæti frá
engum stað verið nema Vestfjörð-
um. Svo mjög er hann mótaður
af náttúrufari þessa héraðs. Útlit
hans og fas minnir á múlana, sem
ganga fram í Arnarfjörð. Hann er
svipmikill og hnarreistur í líkingu
\ið þá, höfuðið eins og höggvið
sé úr bergi þeirra. En þetta er að-
eins brynja, vörn eða skjól við-
kvæmum sálargróðri, svo sem
fjöllin vestúr frá eru blómum dal-
anna þar hlífiskildir gegn lireggi
og hríð.
Því að Hagalín er enginn stein-
gervingur eða nátttröll. Hann er
einungis maður, og meira að segja
manneskjulegri ílestum, sem cg
hef kvnnzt, jafnt í styrk sínum og
næmleika, hörku og mildi, samúð
cg sjálfsvitund. Andstæðurnar í
fari hans eru svo ríkar. Og þær
hafa gert hann að einum skemmti
legasta manni, sem ég hef kynnzt.
Aldrei lief óg þekkt annan eins
hrók alls fagnaðar í vinahópi. Með
fáum hefir mér þótt svo ánægjú-
legt að starfa, engum treyst betur,
þegar 1 nauðirnar rak. Og hvenær
getur ekki rekið í nauðir fyrir rit-
höfundi, sem hefir allan heiminn
upp á móti sér og málefnum þeim,
scm hann berst fyrir? Nálega ára-
tug höfum við Hagalin starfað
sarnan í félagsskap rithöfunda, oft
háðir í stjórn, stundum ósammála,
jaínvel reiðir hvor öðrum.
Arekstrarriir hafa þó aðeins
skerpt vináttu okkar og aukið
gagnkvæmt traust, enda hef ég
a drei kynnzt öðru en drengskap
af hálfu Guðmundar í þeim né
öðrum skiptum. Eiga rithöfundar
lionum mikið að þakka fyrir störf
bans í þeirra þágu.
í stærri þakkarskuld stendur þó
öll þjóðin við Hagalin sextugan.
! Ritstörf hans eru bæði mikil og
merk og harla fjölþætt. Enginn
núlifandi rithöfundúr vor er af-
kastameiri en hann. Bækur hans
eru sjaldgæf fróðleiksnáma um
íslenzkt þjóðlíf á þessari öld. Lista
' tökum nær hann á fleiri sviðum
en líklega nokkur annar. Þessi
fiskimaður úr Arnarfirði hefir lagt
stund á skáldságna- og smásagna-
1 gerð, ævisagnaritun, ritgerðasmíð
cg fyrirlestrahald, alit með-ágæt-
um árangri, en auk þess samið
leikrit og ort ljóð. Hér skulu verk
hans eigi talin upp, nó heldur
dæmd. Af skáldsögum Hagalíns
niuh Kristrún í Hamravík einna
frægust, þó að Blítt lætur veröldin.
f.c enn þá betur gerð. Mörgum
finnst Tófuskinnið listrænust smá
sagna Ilagalíns, enda nýtur fyndni
hans og innsæi sín óvíða jafnvel. i
Þó er Móðir barnanna ríkari af
samúð og snertir lesandann því
dýpra. Samt hefir Guðmundur
unnið sinn stærsta bókmenntasig-
ur með Virkum döguin, ævisögu
sægarpsins Sæmundar Sæmunds-
sonar, sem var brautryðjandaverk
og leiddi fjölda manns inn á sama
veg. Fyriríerðarmesta verk Haga-
lins af þessu tagi er sjálfsævisaga
hans, gagnauðug af þjóðlífs- og
mannlýsingum. Eru komin út af
henni fjögur bindi. Ónefnd er þó
cnn sú bók, er mér þykir þörfust
rita hans og skrifuð af mestu fjöri,
er, hún heitir Gróður og' sandfok,
hárhvöss ádeila um þjóðfclagsmál.
í stormum síns tíma ætla ég, að
Hagalín kunni bezt við sig. Þar
er hann svo nátengdur lífinu og
berst sem ljón gegn hvers konar
ótrelsi og kúgun, hvar sem þau
eru á ferð. Hann er eldheitur bind
indispostuli, umbótagjarn á hverju
sviði og frömuður allrar fræðslu,
he.fir líka fórnað miklu starfi sem
bókavörður og leiðtogi bókasafna.
Sæg ritgerða hefir og Hagalín
skrifað um bækur og bókmennta-
sögu. Hvergi á hann þó betur
heima en í ræðustól. Sem prestur
eða jafnvel heiðingjatrúboði hefði
hann sómt sér vel, helzt í konungs’
þiónustu, og um leið tilvatið hirð-
skáld.
Víkingseðlið er líka ríkt í Haga-
lin. Það sést hvergi betur en þar,
sem hann lýsir sjómennsku. Þær
lýsingar þykja mér skemmtileg-
astar alls, sem hann hefir skrifað.
í tilefni af sjólífslýsingum Haga-
lins og siglingum hans á Sónarsjó
i Boðnarleiði, þegar freyðir um
stcfni og söx, setti ég saman vísur
um hann fyrir tíu árum. Af því að
þær hafa hvergi áður birzt, læt ég
þær fljóta hér með:
Eg veil þú ert hetja og hugprúður
garpur,
til harðræða dugandi, þolinn og
snarpur.
Við slýrið á nökkva norðan við
Horn
svo djörfum og traustum þér
takast mundi,
að tefla við Ægi á jökulsundi
og glíma við römmustu galdra-
norn.
Og eins er þér tiltækur gangvai'inn
góði,
sem glitrar í runni og ómar af
Ijóði.
Á koslum skal farið um láð og loft.
Þá kveður við bergmál í bláum
fjöllum,
og bjarma stafar af skýjahöllum
á færleikinn mjallhvíta fagurt og
oft.
Já, þannig var för þín á fimmtíu
árum
um fannkrýndu löndin, á rjúkandi
bárum,
um blikandi veraldir, draum-
héruð dökk.
og enn muntu stefna að strangara
vegi
til starfsins' og lífsins á framtíðar-
degi,
sem helgar þér æ meiri heiður og
þökk.
Hefir ekki sumt það, sem hér
var að vikið, þegar rætzt?
Hagalín er engum manni líkur.
Alltaf er hann að koma einhverj-
um á óvart: á förnurii vegi, í ræðu
og riti, heima hjá sér, þegar hann
svarar í símann. Hann er að vísu
alltaf samur við sig eins og Vest-
fjarðafjöllin, en alörei eins frá
degi til dags. Að því leyti minnir
hann á brimið, sem ólmast við
liina klettóttu norðvesturströnd,
storminn, sem þýtur þar um og
kembir öldurnar. Röddin ber blæ
af hvoru tveggja, eins og hún hafi
þjálfazt við að yfirgnæfa brim-
■hljóð og öldugný. Þess vegna ger
ir Hagalin vini sína ógjarnan leiða
á sér eins og vér, sem meiri hvers
dagsmenn erum. Minnugur á allt,
sem hann einu sinni hefir heyrt,
varpar hann á það ljósi kímnigáfu
sínnar og gæðir það fersku, glitr-
ar.di lífi. Hann á sér hugmynda-
heim svo víðan, að fádæmum sæt-
ir.
Fjarri fer því, að ég vilji gera
úr Hagalín neinn dýrling eða
cngil. Varla kynni hann vel við
sig meðal þeirra; óskaði sér lík-
lega heldur félagsskapar sjósókn-
ara vestur á Fjörðum við fiski-
róðra eða í hákarlalegum, manna,
sem
hörkufrostin og hrannalaugar
hömruðu í skapið dýran móð,
eins og Jakob Thorarensen kvað,
þc að' brotlegir kunni að vera við
einhver ströng siðaboðorð, en
reynast vel, þegar í raunirnar rek
ur. Sjálfur er Hagalín þannig
gcrður, að hann má ekkert aumt
sjá.
Hag'alín átti áður Kristínu Jóns
dóttur, alþingismanns að Hvanná,
mikla glæsikonu. Síðari kona hans
er Unnur Aradóttii-, Þórðarsonar,
kaupmanns í Reykjavík. Ætla ég
eigi ofmælt, að hún sé Ijós á veg-
um og iampi fóta hans.
Þóroddur Guðmundsson
frá Sandi.
Tónlistarskóli Rang
æinga settur
Frá frcttal'itara Tímans
á Hvolsvelli.
Veðrátta hér í Rangárvallasýslu
hefir verið einmuna góð undan-
farið. 'Hingað til hefir ekki komið
írostnótt, en í fyrrinótt gránaði
i fjöll. Gamlir menn segja þetta
dæmalaust. Víðas't hvar er búið
oð taka upp garðmat og er spretla
ágæt.
Næst komandi fimmtudag verð-
ur Tónlistarskóli Rangæinga sett-
ur í þriðja sinn. Skólastjóri verð-
ur sá sami og hin fyrri ár, Guð-
mundur Gilsson á Selfossi. Að-
sckn hefir verið góð, en í fyrra
voru um fjörulíu nemendur í
skólanum. P.E.
Ræðan sem ekki fékk
inni í Mbl.
Morgunblaðið birti fyrir j
nokkru framsöguræðu þá, sem ;
Ólafur Thors flutti á stúdenta- <
fundinum um daginn. Hins vegar
liefir blaoið ekki birt síðciri ræðu
Ólafs, svarræðu hans til dr. tiunu
iaugs Þórðarsonar. Er þaff Jiarla
furðulegt, þar sem blaðið li'éfi:
verift með nöldur út ai því, að
mmæðunum skyldi ekki vera út
varpað. Virtist því eðlilegt, að
Mbl. bætti úr skákinni og' kæmi
vísdómsorðum Ólafs ölUmi á
framfæri við þjóðina. Það héfií'
liins vegar ekki orðið, og veröttr
ekki af því dregin önnur álykt-
un en sú, að ræ'ð.in hafi ekki i'eng
ið inni í Mbl.
Þykir rétt að koma til liðs við
Ólaf og létta að nokkru ritbanril
Mbi. af honum með því að birfri '
örfá gullkorn úr seinni ræðu
hans, enda varia sæmandi að
lialda slíku hjálpræði fyrir þjcð-
inni.
„Me8 öllum pískum"
Að sjálfsögðu var þessi síðaii
ræða Ólafs orðfögur og hvert orð
yfirvegað og meitiað. Á einUra
stað fórust honum orð á þessa
leið:
„Þó ég vildi slá með öilurit
pískuni í enda Gunnlaugs Þórðar
sonar, svo hann mætti hraða föi
sinni til frama, þá kemst hanu
aldrei með tærnar þar sem Haiis
Andersen hefir hælana, hvorki í
þekkingu né frama í þessu máli,
landhelgismálinu".
Það fer varla á vnilli mála, aö
meiri hofmennsku er ckki hægi
að beita í ræðu en þetta.
„Margt lært"
Á öðrum stað lét Ólafur þessi-
gullkoi'n falla:
„Eg hefi margt af Hans Andfcr
sen lært, eins cg dr. tiunnlaugur
Þórðarson, þó að ég hafi nldrei
ætlað mér að taka doktm'sgráðú
út á þann fróðleik".
Þarna nær snilli Ólafs há-
marki, einkum í því að forðast
dylgjur og slúðursögur, sem slík
ur maður lætur sér að sjálfsögðm
ekki sæma.
„Tólf mílna pappírs-
landhelgi"
Sjálfstæðisínenn vilja vera mik
ili flokkur allra stétta og heldur
því mjög á loft að hann beri b,ag
allra fyrir brjóti og vinni öl.lúm
þjóðnytjamálum gagn. Srneðju-
lcigur fagurgali um þetta er lát-
inn breiða yfir merg málsins, að
Sjálfstæðisflokkurinn er 'aunar
aðeins harðsnúinn sérhagsmuna-
klíka, sem Ivugsar aðeirts uin
„hagsniuni okkar“, eins og Ólaf-
ur glopraði út úr sér fyriv síð-
ustu kosningar en nieð nægú
fjármagni 'íi! óprúttins áróðuis
nær hann fylgi töluvert út fyiir
mörk klíkunnar.
En við og við liendir þau slys i
klíkuheimilinu, að sannir og sak
lausir íhaldsmenn fletta glitbreið
únni af kjarnanum og sýna liijia
raunverulegii stefnu og viðhorf
flokksins með því að tala blátí
áfram frá hjartanu. Einn þessara
manna er sá, sem ritar um út-
varpsefni i Morgunbiaðið.
S. 1. sumar kailaði hanu raf-
væðingu dreifbýlisins fásinnu o |
fráleitt að lei'ða rafmagn á hveru
„útkjálka" landsins. Þar kora
fram liið sanna viðhorf íhaldsii: s
til þess höfuðmáls dreifbýlisins,
og neyddist Bjarni t»l að afneita
pólitík útvarpsgagnvýnandans.
S. 1. þriðjudag henti svo aunaó
slys lijá liiiium hreinskilna út-
varpsgagnrýr.ac.da, og kom þar
f'rain rétt vi'öhorf flokksforystun n
ar til annars liöfuðmáls þjóðar-
innár. Þar segir:
„Daglega herast freguir frá
Landhelgisgr-huini um fiskveið-
ar brezkra togara innan 12 mílna
„pappírs“-iaiidhelgi þeirrar, tr
í'ékk g'ildi 1. sepí. þ.á.“
Barniö sagði um keisaranu:
„Hann er ber“. Hið sama hefir
þessi hreinskilni íhaldsmaðm-
sagt um flokksíorystu sína í þess
um málum. Þannig er þá viðhoi f
ið þegar kemur að lijörtum og
Framhaid á 8. siðu.