Tíminn - 29.10.1958, Síða 5

T í MI N N, miðvikudaginn 29. október 1958.
5
ftœkur OCJ höfunbar ólympíuskákmótið
! íslandssaga 1874-1944
eftir Þorstein M. Jónsson
í Munchen
- Fréttabréf frá BALDRI PÁLMASYNI -
Kíkisútgáfa námsbóka 66 bls.
auk ártalaskrár, eftirmála og
efnisyfirlits.
Þesi bók barst mér í hendur fyr-
ir fáum dögum. Eg las hana þá
þegar í einni lotu mér til ánægju.
Bókin er gagnorð, rituð á látlausu
kjarnamáli, að mestu laus við ó-
þarfa orð og aukasetningar. Er
það eftirtektarvert á öld hinnar
iniklu prentsvertu og málaleng-
inga.
Efni bókarinnar er mjög saman-
þjappað yfirlit yfir merkustu sögu
legu vi'ðburði þjóðarinnar 1874—
1944. Ótrúlega mörgum atriðum er
þar gerð nokkur skil. Fjöldi mynda
prýðir bókina.
Höfundur sjálfur hefir tekið
virkan þátt í að leiða til lykta
marga mikils háttar viðburði,
sem lýst er. Má hann því gerrst
til. þekkja. Og þótt hann hafi
verið harður baráttumaður hér á
árunum, mun ekki vera hægt að
væna hann um hlutdrægni í vali
efnis né meðferð þes's í bókinni.
Hann er auðsjáanlega hafinn yfir
þá hluti.
Bókin er mjög aðgengilegt heim
ildarrit, tilvalin handbók. í því
tilliti er verulegur fengur í henni,
því að litið hefir verið ritað um
þctta timabil í heild.
En bókinni er ætlað að vera
kennslubók. Þess vegna vil ég fara
iun hana nokkrum orðum að því
ér þá hlið hennar snertir. Við
kennarar höfum lítið að því gert,
að gagnrýna opinberlega nýjar
kennslubækur, sem okkur eru í
hendur fengnar. Við veitum þeim
oftast viðtöku með þögn og þolin
mæði. Hefir það að vísu sína
kosti, en of mikið má þó af öllu
gera.
Ekki sést beinlínis' á þessari
bok, hvort henni er ætlnð hlut-
verk í barnaskólum eða hvort
framhaldsskólar eiga að njóta
hcnnar. Heyrzt hefir, að hún sé
áetluð barnaskólum. Það vakti
mig til að taka mér penna í hönd.
Scnnilega er ekki ósanngjarnt,
að gera ráð fyrir, að nokkurt til-
íit verði að taka til þess við
samningu kennslubókar, hvort 12
ára börn eða 14 ára eiga að nota
hana.
Ég tel þessa bók mjög óhent-
tiga kennslubók fyrir barnaskóla.
Hún er rituð nákvæmlcga í ann-
á’sslíl. Slíkt er óaðg'engilegt fyrir
börn. Elfninu er niðurraðað í stutt
tímabil, að mestu, og er hverju og
•éinu þar gerð skil. Þetta kubbar
sundur um of samhengi viðburða
fnnna ýmsu þátta þjóðlíísins.
Börn eiga bágt með að átta sig,
þegar efnið er þannig i tætlum.
Og þeim hættir við að rugla sam-
án. Heildarmvndin, sem þau fá,
vill því verð'a í molum. Enda eru
ekki í reynd skörp skil í fram-
vindu sögunnar að því er snertir
niarga þætti hennar, þótt glöggir
séu viðburðir þeir, sem látnir eru
áfmarka tímabilin.
Atburðaröð er mjög ör og þétt,
og brátt berst að fjöldi ártala
6g' mannanafna. Mun mörgu barn
inu þá þykja þröng fyrir dyrum.
Aftan við bókina er ártalaskrá
með 40—50 ártölum og eru marg-
ir viðburðir við sum áríölin, svo
áð í raun og veru eru úrtölin 100.
Skrá þessi er ágæt til upprifjun-
ár o. fi., en í eftirmála gefur höf-
iindur í s'kyn, að krefjast ætti, að
ítémendur muni öll þessi ártöl til
þrófs. Þarna er of langt gengið.
Sanngjarnt væri, að nemendur séu
skyldir að muna 10—15 ártöl úr
timræddu tímabili sögunnar.
Samkvæmt titilblaði er lok frá-
sagnar einskorðað við árið 1944,
þ.e. við stofnun lýðveldisins. Þetta
verður að teijast verulegur galli,
að sagan nái ekki sein næst til
dagsins í dag, enda var annað á-
stæðulaust. Það bindur hendur
höfundar um of, svo að frásögn
verður oft endaslepp. Auk þess
verður að telja, að rás viðburða
eftir 1944 hafi meira en flest ann
að mótað nútíðar afkomu og menn
Þorsteinn M. Jónsson
ingarbrag íslendinga, og fátt er
frás'agnarverðara.
Höfundur getur lika vart á sér
setið. Við og við bregður hann
sér áfram í tímannýt.d. á bls. 52
hugleiðir hann nokkuð fjárhagsaf
komu þjóðarinnar í stríðslok hin
síðari. En það á ekki heima í
þessari bók, sem nær ekki svo
langt. Svipað kemur víðar fyrir.
Að sjálfsögðu er álitamál um
sumt, hvort taka skuli eða sleppa,
í slíkri bók sem þessari. Verða
nv'i athuguð fáein atriði i því sam-
bandi:
Á bls. 5, fyrstu lesmálssíðu,
hefði mátt sleppa nöfnum 2ja
fyrstu landshöfðingjanna og því,
sem um þá er sagt.
Á bls. 19—20, 22—26, 34—39
og víðar er sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar gerð merkileg skil,
eins og vera ber. Sennilega heíði
a^ meinlausu mát^ sleppa þar ýms
um mannanöfnum, og einstaka til-
vikum, t.d. einhverju varðandi
sambandslagauppkastið 1908 og
ikosningabaVáttuna þái, sem höfi-
ur.dur segir þá hörðustu, sem háð
hefir verið hérlendis. Vafasamt
er, hvort vert hefir verið að rekja
svo fundi samninganefndar 1918
eins og gert er á bls'. 36—37. En
þetta er skemmtileg frásögn.
Á blaðsíðu 47 og 68 ætli að
fella burt orðið heildsala. Því að
engir áðrir heildsalar en sá, sem
þsrna getur um, eru nefndir í
bókinni.
Viðkunnanlegra hefði verið, að
taka ekki með í þessa bók nein
nefn núlifandi stjórnmálaleiðtoga.
Myndi þá alveg falla niður les-
mál á bls. 41 og yfir á miðja
næstu siðu 42. Enda munu sumir
stjórnmálaflokkar telja sig bera
skarðan hlut frá borði í þessum
kafla, Það er því undir öllum
krijigumstæðum bezt, að hann
falli, 'burt.
Sleppa hefði mátt kaflanum á
bls. 57—58 um Spánarundanþág-
una frá bannlögunum og ef til vill
fléiru cfst á síðu 57.
Úr kaflanum ýmis félagssamtök
sakna ég, að ekki eru slysavarna-
félögin nefnd og þá ekki heldur
Björgunarfélag Vestmannaeýja,
sem keypti gamla Þór. En það
skip, eða réttara sagt áhöfn þess,
var brautryðjandi í björgunár-
starfi á höfum úti og í innlendri
iandhelgisgæzlu.
Úr hópi tónlistarmanna sakna
ég Sigurðar Þórðarsonar, og Jón
Leifs er settur hjá. Úr hópi skálda
og rithöfunda hefir nafn Huldu
íallið niður.
Hér vérður nú látið staðar num-
íð að ræða um bók þessa. Hún er
skemmtileg fyrir okkur. sem er-
um kunnug viðburðum þessa tíma-
bils íslandssögunnar, en fyrir ný-
liðana er hún erfið, og sem
kennslubók t. d. í barnasfcóla verð
ur hún að teljast óþægileg.
En urn íslandssögukennsluna í
barnaskólum er það að segja, að
ef þessi bók á að verða iþar kennd,
þá verður -að draga stórlega úr
sögunámsefni því, sem undanfarið
hefir verið krafizt þar. Ekki kem-
Bezt er að hafa formálann engan
í þetta sinn, vegna þess að ekki
verður komizt hjá þó nokkrum
eftirmáls'orðum.
í þrem síðustu umferðunum áíti
íslenzka sveitin i höggi við tvö
öflugustu skáklöndin í B-flokki,
Hollendinga og Ungverja, og síðast
við kunningja sína ,og jafnoka
Finna.
Holland—ísland.
Guðmundur Pálmason tefldi í
þetta sinn á 1. borði og hafði gegnt
sér heimsmeislarann fyrrvei’andi,
dr. Euwe, sem nú er kominn nokk
uð á sextugsaldur, en heldur sér
vcl og býður enn sem fyrr af sér
mjög góðan þokka. Tel ég hánn
fyrirmannlegastan allra þeirra 210
—220 skákmanna, sem sóttu þett.i
Ólympíumót. Botvinnik gengur
honum næst að þessu leyti, að mín
um dómi. — Um skákina ur ekki
margt að segja. Euwe gaf Guð-
mundi kost á drottningakaupum
heima í sínu borði og skeytti ekki
þótt það girti fyrir hrókunarmögu
leika. Bendir það ekki til, að
hann hafi ætlað sér að tefla stíft
til vinnings. Hann fékk þó heldur
rýmra tafl, en með lægni tókst
Guðmundi smám saman að eyða
þeim litla aðstöðumun og jafna
skákina. Guðmundur langhrókaði,
og eftir það hafði Euwe nokkra
tilburði í frammi til atlögu á
kónginn, en Guðmundi tókst að
halda í hórfinu og víkja frá sér
hinum beiska bikar, að niaður
ekki tali um banaskálina, enda
hafði Euwe heldur lítið svigrúm
til meiriháttar athafna.. Skákin
tcfldis't upp í 38 leiki, en þá bauð
Euwe jafntefli. Guðmundur féllst
óðar á það. Varð þetta lokaskák
hans á mótinu.
Freysteinn Þorbergsson háði
sína skák við Donner, sem tefldi
sömu byrjun á svart og Ffeysteinn
gerði á móti Larsen fyrir tveim
ármn í Kaupmannahöfn, en sú
skák endaði í jafntefli. Freysteinn
var því öllum hnútum kunnugur
bæði á hvítt og svart og náði
fljótt yfirburðastöðu, enda fatað-
ist Donner í framhaldinu. Má
segja að menn hans hafi hangið
nokkuð í lausu lofti, án verulegr-
a? fótfestu á skákborðinu. En „þá
dundu yfir stormar og hretviðr-
in hörð“, og átti, tímaleysi Frey-
steins ríkastan .þátt í því. Fyrst
átti hann kost á að taka peð og
koma sér upp tveim samstæðum
frípeðum, raunar gat hann þess
í stað einnig unnið skiplamun, en
í ofboðinu réðst hann á valdlaus-
an riddara, og leiddi.það til mik-
illa mannakaupa en.einskis mann
vinningsv Eftr það komu allmarg-
ir hraðskákarleikir til viðbótaa’,
sem ekki bættu úr skák, og þegar
að biðstöðunni kom var öll von
úti, svo að Freysteinn tefldi hana
aldrei áfram. Voru þetta hörmu-
leg endalok á skák, sem hafði
lcngstum í sér fólginn vinninginn
á hina hlið.
Ingimar Jónsson tefldi við
Prins á 3. borði, og þótt Hollend-
ingurinn liefði hvítt, kunni hann
auðvitað bezt við peðabyggingu í
hollenzkum varnarstíl, en sú að-
ferð er raunar kölluð Birds-byrj-
un. Ingimar gekk ágætlega lengi
vel, og var miðtaflið næsta fjör-
legt, með möguleikum til fórna á
báða bóga, sem þó voru .ekki hag-
nýttir. Loks.komust báðir í tíma-
hrak. Henti þá Ingimar óhag-
kvæm uppskipti á mönnum. Þar á
eftir kom Prins af stað frípeði,
sem reyndist ógerningur að
slöðva, og þárf þá ekki lengur
að sökum að spyrja.
ur til mála að bæta henni við að
hinu. óbreyttu. Aftur á móti virð-
ist ekkert á móti því, að barna-
skólarnir haldi svipuðu námsefni
i sögu og hingað til, en íslands-
sagan eftir 1874 verði kennd í
framhaldsskólum, t.d. síðas'ta vet-
ur skyldunámsins.
Reykjavík, 20. október 1958.
Jón Kristgeirsson
Arinbjörn Guðmundsson átti
við Kramer. Taflið einkenndist af
spekt og friðsemd og endaði með
jafntefli í 17 leik, þegar fyrirsjá-
ar.leg voru talsverð uppskipti á
borðinu. — Þannig fékkst aðeins
1 vinningur úr þessari umferð.
ísland—Ungverjaland:
Upp kom enski leíkurinn í við-
ureign Inga R. Jóhannssonar og
Barcza, og fékk hinn síðarnefndi
snúið taílinu sér í vil fyrst í stað,
er. í 17. leik henti hann yfir-
sjón, svo að sóknin, sem hann
hafði á prjónunum, rann út í sand
'inn. Snemma í miðtafli fórnaði
Ingi hrók fyrir biskup og peð, og
leiddi það m.a. til þess að hann
náði nokkurri sókn í endatafli.
Var hægurinn hjá fvrir hann að
hnykkja betur á og vinna skák-
ina með glans, en þá tók hann
upp á því, að fórna riddara í
fullu trausti þess að honum tæk-
ist að vekja upp drottningu, en
þetta reyndist hin örlagaríkasta
mis'sýning. Barcza sá sér einn varn
arleik á borði, gat hirt manninn
og eftir á hin tvö samstæðu frí-
peð, sem allar vonir Inga voru
við bundnar, svo að hinn ung-
verski stórmeistari stóð með pálm
■ann í liöndum. Enn einu sinni var
klukkan hér að verki. Ingi átti
aðeins eftir 15 mín., er óleiknir
voru 20 leikir, en þá átti Barcza
1% klst. Ingi gekk fram eins og
berserkur og lék ágætlega næstu
16 hraðsfcákarleiki sína, en þá
kom reiðarslagið, er 4 mín. voru
eftir á klukkum þeirra beggja;
Barcza hafði sem sé tekið sér
mikinn tíma á síðari hluta skák-
ariinnar og var líka orðinn að-
þrengdur, er.gu síður á klukkunni
en borðinu.
Portisch er núverandi skák-
meistari Ungverja og á trúlega
ekki langt í stórmeistaratitilinn.
Hann var mótstöðumaður Frey-
steins' í þessari umferð. Beitti
Freysteinn franskri vörn í sjö-
unda og síðasta sinn á þessu móti,
og varð úr þessu mögnuð skák,
en ekki verður gangur hennar
rakinn. hér. Báðir munu hafa verið
harðánægðir með stöðu sína, en
þó dálítið á víxl, því að s'kömmu
fyrir bið býður Freysteinn jafn-
tefli, sem hinn hafnar, en í næstu
leikjum tekst Freysteini að bæta
nokkuð um fyrir sér, svo að
snemma í seinni setunni stingur
Portisch upp á jafnteflinu, en þá
er það Freysteinn, sem er ekki
til viðtals'. Ekki leið þó á löngu,
unz hann sá að illmögulegt eða
ógerlegt var að komast áfram,
svo að jafnteflið var látið ganga í
gildi.
Ingimar og Honfi tefldu á 3.
borði. Varð úr þeirri skák jafn-
tefli eftir 16 leiki, en þá tók Ung-
verjinn upp á að þráleika í aðeins
lakari stöðu.
Arinbjörn tefldi sína skák við
Forintos, og notaði það afbrigði
. af kóngsindverja, sem Friðrik
Ólafsson hefir haft dálæti á. í
miðtaflinu náði Arinbjörn yfir-
burðastöðu, neyddi hinn í drottn-
ingakaup og hugðist síðan hrifsa
af honum nokkur peð. Forintos
greip þá til þess ráðs að fórna
manni fyrir tvö peð, til þess að
fyrirbyggja peðatöpin. En Arin-
björn misreiknaði sig í framhald-
inu, lét mann í staðinn fyrir þrjú
peð, sem betur hefði verið ógert.
í biðstöðunni átti hann tvö sam-
stæð frípeð drottningarmegin,
hrók og riddara, en Forintos frí-
peð á kóngsvæng, hrók og biskup.
I Örlitlar vonir voru um vinning
; fyrir Aa'inbjörn, en þær hurfu
! eins og dögg fyrir sólu, þegar
haldið var áfram taflinu, erida
höfðu Ungverjarnir fundið örugga
jafnteflisleið.
Óneitanlega hefði verið
skemmtilegt, ef íslendingar hefðu
unnið með þremur gegn einum í
þetta skipti, eins og á gat horfzt
um sinn,. af því að hér stóð bar-
áttan við sterkuslu skáksveit B-
íiokksins. Úrslitin urðu hins 'veg-
ár IV2 : 2V2, Ungverjum í vil.
Finnland—Island:
Ingi og Guðmundur tóku sé:
báðir frí í síðustu umferð, of
tefldi því Freysteinn á 1. borð.
við Ojanen. Reyndi hann leið, sen.
hann er lítt kunnugur í kóngsind
verskri vörn. Varð honum villu
gjarnt í myrkviði byrjunar o<
miðtafls, svo að finnska risanun.
tókst að hremma hann. Náði Oi
anen vaidi á einu opnu línunni
og reið það baggamuninn. Skák
in varð 28 leikir, og var Frey
steinn þá nær tímalaus orðinn.
Ingimar þreytti taflið við Freö;,
fékk heldur betra í fyrstu, ei
fór svo of geyst í sakirnar, skipt
ranglega á peðum, svo að á efti.
fylgdu gríðarmikil mannakaup
Loks missti hann peð, sem varf
tii þess að Fred íékk óstöðvand
frípeð.
Arinbjörn sat gegnt Koskinei
og fékk sízt lakara upp úr Sikil
eyjarleik s'ínum. Eftir 19 leikjr.
þæfing stakk Koskinen upp ;
jafntefli, og var á það sætzt, end;.
staðan blýföst að kalla.
Jón Kristjánsson fékk vinnings-
stöðu á móti Hallström en misst
undirtökin, er fram í sótti. Átt.
hann á einum stað kost á mið
borðspeði fyrir annað lcttvægara
en lét það tækifæri ónotað. Efti'
40 leiki, bauð Hallström jafntefli
og tók Jón því boði.
í þetta sinn töpuðu því íslend
ingar fyrir Finnum með 1:3, ei
í forkeppninni skildu þessar
þjóðir jafnar. Þannig komust líki
Finnar upp fyrir íslendinga, ei
höfðu allan tímann staðið verr af
vinningatölu.
Árangur íslendinga varð þess
í tölum talið: Ingi R. Jóhannssoi
tefldi 16 skákir og fékk 10 vinn
inga (7 unnar, 6 jafntefli og í
tapaðar), eða 62yz%, sem e;
ágætur árangur. Hann tefldi F
sinnum á hvítt og 7 sinnum í
svart. Hann fékk á móti sér fjór;
stórmeistara og fimm alþjóða
meistara. — Guðmundur Pálma
son tefldi einnig í 16 umferðun
og hlaut 9 vinniriga (vann 3 skák
ir, gerði 12 jafntefli og tapað
aðeins einni). Hann hafði jafnoff
hvítt og svart. Vinningshlutfal
56,3%. Guðmundur átti í höggi vic
einn stórmeistara og þrjá alþjóð
lega. — Freysteinn Þorbergss’oi
tefldi líka 16 sinnum, þar af áttí.
skákir við alþjóðlega meistara
liafði 7 sinnum hvítt og 9 sinnun
svart. Hann fékk 6 vinninga sam
tals eða 37V2% (vann 3 skákir,
gerði 6 jafntefli, en tapaði 7 skái:
um). Fjórar skákirnar vori
tefldar á öðru borði, ein á fyrsta
— Ingimar Jónsson tefldi 12 skák
ir, 7 á hvítt og 5 á svart, þar: a
sex á 3. borði og eina á 2. borði
Utkoman var 3V2 vinningur, eð:
29,2% (2 skákir unnar, 3 jafr.
tefli, 7 tapaðar). Hann tefldi vi«V
einn stórmeistara og tvo alþjóða
meistara. — Arinbjörn Guðmund
son var með í 11 umferðum, þai.
af þrisvar við 3. borð. Vinniúg-
ar lians voru 4 eða 36,4% (vanr .
1 skák, gerði 6 jafntefli, tapað
4) Hann hafði 4 s'innum hvitt 0:
7 sinnum svart. — Jón Krist
jánsson hlaut 1 vinning í 5 skák
um, eða 20% (gerði tvö jafntefli,
tapaði þremur skákum). Hani
hafði þrisvar hvítt og tvisva.'
svart, og fékk einn stórmeistára
við að glíma. — Samtals hlau.;
sveitin 33% vinning í 76 skákum,
og samsvarar það 44,1%.
Þá er að greina frá niðurstöðv
tölum mótsins:
A-flokkur: 1. Sovétríkin 34’í
vinn., 2. Júgóslavia 29, 3. Argéni
ína 25%, 4. Bandaríkin 24, 5.—7.
Tékkóslóvakía, A-Þýzkaland ot;
Vcstur-Þýzkaland 22, 8. Sviss 19,
9. Spánn 17y2, 10. Búlgaría 17 ,
11. England 16, 12. Austurrík:
15%.
B-flokkur: 1. Ungverjaland 3'
vinn., 2. Holland 28y2 3.-4. Kar
ada og Kólumbía 24^2, 5. ísrae
23%, 6. Danmörk 23, 7. Póllanr
22%, 8. Svíþjó'ð 21, 9 Finnlano,
Framhald á 8. síðu.