Tíminn - 07.03.1959, Blaðsíða 3

T í >11 N N, Laugardaginn 7. raarz 1959.
Gangandi listsýningar
við hirð Sólkommgsins
.V.W.V.V.VAViiV.VAVAVAV.V.V.V.’.VhV.W.V.VNW.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.W,
um
hnappa

A fjórtándu
öid, var það
ekki aðeins
góSur siður,
heldur bein-
iinis nauðsyn
fyrir hvern
hefðarmann,
að bera á klæð-
um sínum 38
hnappa niður á
við, og auk
þess 20 hnappa
á hvorri ermi.
í þá daga var
gott að vera
hnappagerðar-
maður.
Nú eru
fremst
hnappar notaðlr fyrst og
til að loka klæðnaðinum
Hnappagerð er hins vegar tals-
vert eldri en þessi sóunartími
gefur til kynna. Fyrir meira en
70 árum stofnuðu hnappagerðar-
menn í París með sér félagsskap,
og lög félagsins voru ekki síður
hátíðlega orðuð en sjálfar kirkju-
bækurnar. Hnappagerðarmaður á
þeim tíma hafði ekki leyfi til
að hafa nema einn lærling, sem
ekki var fæddur í löglegu hjóna-
bandi, og sá félagsmaður, sem
gerði sig sekan um að framleiða
skakka hnappa, átti á hættu að
vera settur í bann um tíma og
varð auk þess að greiða háar
sektir.
Biátf bann
í langan tima voru alUr hnapp-
ar gerðir af málmi, en svo fundu
m,enn upp á því að nota önnur
efni og yfirdekkja hnappana.
Fyrst þótti sú hugmynd þó frem-
! ur iéleg, eins og sést á því að
Lúðvík fjórtánda þótti lítið til
slíkra hnappa koma, og bannaði
algerlega framleiðsiu þeirra. Og
Sólkonungurinn gekk lengra í mál
inu með því að gera föt með yfir-
dekktum iinöppum upptæk.
Síðar varo hnappagerðin hin
mesta lisi, hnapparnir máttu kall-
ast sjálfstæð listaverk, þannig að
við frönsku hirðina mátti gjarna
líkja fólkinu við gangandi mál-
verkasýningar. Á hverjum ein-
asta hnappi, sem þar var borinn,
var örlítið málverk.
En tímarnir hafa breytzt. Nú á
hnappurinn fyrst og fremst að
vera hnappur .. allt miðað við
Tóbak var til umræðu hjá
okkur fyrir nokkrum dögum
— það hækkaði í verði svo
sem reykingamenn muna
skýrt — og nú gerum við það
enn að umræðu vegna grein-
ar, er við rákumst á í gær.
Samkvæmt úrskurði enskra
sérfræðinga setjast þau efni,
sem valda krabbameini, í
sígarettustubbana, og þeir að-
vara fólk í landi sínu eindreg-
ið við því að reykja sígarett-
urnar svo að segja upp til
agna. Sumum þykir kannske
súrt að heyra s’líkar aðvar-
anir rétt eftir verðhækkun-
ina, þegar ástæða ætti að
vera til að nýta hiutina sem
bezt — en hinir ensku halda
áfram:
Stubbareykingar
Sá ósiður að reykja sígar-
ettuna upp, á vafalaust mik-
inn þátt í því hve krabbamein
af vöidum reykinga er algeng
ara hér en t.d. í Ameríku.
Þar hendir reykingamaðurinn
sígarettunni þegar hann hefir
reykt hana um það bil hálfa.
Sérfræðingarnir framkvæmdu
rannsókn í málinu, sendu
kurteislega orðsendingu og
tóma blikkdós til 200 manna
og kvenna, sem valin voru
I B U ■ D U I
■ ■ ■ ■
I ■ ■ ■ I
'.W,
,Veslings Cliarlie gamíi4
að hann geri sem mest gagn. Og
húsmóðir nútímans er jafn glöð
p.ð fá plasthnappinn, sem má þvo
og strjúka í það óendanlega, og
það gladdi rokoko-dömurnar í
Versailles að fá hnappana með
málverkunum í klæði sin.
Charlie Fuller, sem var 68
ára gamall næturvörður í
London, bjó í vesælum af-
kima í sambyggingu, og inn-
an veggja hans gat að iíta
faíaræfla og alls kyns drasl
í haugum.
af handahófi, en í orðsend-
ingunni stóð:
Vinsamlegast leggið alla
sígarettustubba, sem þér
fleygið frá yður á einum
degi, í þessa dós, og sendið
oss síðan dósina burðar-
gjaldsfrítt.
Þeir komust að því, að
tveir af hverjum þrem stubb-
um voru minni en % úr
þumlungi, en aðeins einn af
hverjum 40 náði 1 % þuml.
Venjuleg lengd sígarettu er
hins vegar 2% þuml.
Svipuð könnun, sem gerð
var í Ameríku nýlega, leiddi
í Ijós, að færri en ein af
hverjum tíu sígarettum voru
reyktar niður í % úr þuml.
og helmingi stubbanna var
hent IV4 þumlungs stórum
eða stærri.
■ ■■■■■■BUKBBBHBB ■«■■■■■■
Nágrannarnir í sambyggingunni
kölluðu hann „veslings Charliö
gamla“ og hituðu ’handa honum
súpu, er hann kom !heim frá vinnu
skjálfandi af kulda. Charlie hafði
nefnilega aldrei svo vitað var
kveikt upp í ofni í fylgsni sínu öll
þau 20 ár sem hann hafði búið í
sambyggingunni.
Leyndarmálið
Eina ljósið, sem Charlie ihafði
í íbúð sinni, var ljósapera, sem.
(Framhald á 8. síðu).
III
kenningar. Þeir, sem enn eru
á lífi, skulda mér ekkert og
ég bið þá að gleyma þessu.
Að lokum hlekktist mér á
vegna þessara sendinga. Að
morgni hins 23. maí 1944 sat
ég að morgunverði og var
þungt um ihjartaræturnar, þvi
ég hafði frétt ,að Ramon. einn
af sendimönnunum til Cabana-
tuan, hefði verið handtekinn.
Skyndilega þurstu fjórir jap-
anskir lögreglu'þjónar inn til
mín. Eg stökk á fætur. Tveir
þeirra otuðu skammbyssu-
hlaupum að mér.
„Hvar eru skjöl þín“? sagði
einn. „Þú ert njósnari". —
Hjarta mitt tók kipp og ég
varð svo þurr í kverkunum að
ég gat ekki kyngt. Njósnarar
voru skotnir, eða jafnvel háls-
höggnir. Þeir bundu fyrir augu
mín og fóru með mig þvert
gegnum borgina til varðstöðva
sinni. Seinna þann dag hófst
yfirheyrslan og var enn bund-
ið fyrir augu mér.
Rödd, eins og við heyrum
í Hollywood-kvikmyndum,
sagði: „Þér er bezt að með-
ganga, Brjóstvasi, við vitum
allt“. Mér féll allur ketill í eld
þegar ég heyrði þetta nafn.
Þeir hlutu að íhafa náð í bréf.
En til hvers? Boone? Ef svo
var, þá var ég' sama sem dauð.
Röddin fór að lesa bréf frá
mcr til séra Tiffany og þá vissi
ég, að stúlkan, sem borið hafði
bréfin milli okkar, hafði verið
handtekin.
Allt í einu spurði röddin:
„Hver er Cal“?
Eg s-agði að það væri stytt-
ing af „calamansi". í bréfinu
sagði ég, að við værum orðin
ilátalaus og bað prestinn að
senda aftur alla leirbrúsana,
sem hann hefði.
Mér til mikillar undrunar
trúðu þeir mér ekki. Eg var
barin og sparkað.í mig. „Svar-
aðu! Hver ex Cal og hver er
Brúsi.“
í örvæntingu minni endurtók
ég hvað eftir annað, að „cal“
væri appelsína og „bnisi“ leir-
brúsi.
„Við erum engin fífl“, öskr
aði yfirheyrandinn. „Cal er dul-
mál og hitt er amerískt nafn.
Segðu mér strax hvað þú skrif
ar þessum leirbrúsa."
Eg öskraði lika. 'Hendur
gripu mig, ég var bundin nið-
ur á höndum og fótum og höf-
uð mitt rammlega skorðað. Allt
í einu var garðslöngu þrýst að
nefi minu og munni. Þetta var
vatnspyndingin. Það ér eins og
að láta drekkja sér, og þó enn
hryllilegra. Auðvitað missti ég
meðvitundina. Þegar ég rakn-
aði við, æpti ég af sársauka.
Þeir þrýstu logandi vindlingum
á hörund mitt inanníótar.
„Hver er Cal og hver er
Brúsi“, öskruðu þeir.
Eg æpti enn sa.na svarið.
,,Svo þig langar 1 meira vatn“
Áður en þeir settu slönguna
fyrir vit mór, æpti ég: „Flettið
þið „leirbrúsa" upp í orðabók".
Svo streymdi vatnið upp í nef
og munn á mér og ég féll aftur
í öngvit.
En þegar ég raknaði aftur
við, hættu þeir yfirheyrslunni.
Allir japanskir liðsforingjar
ganga með japansk-enska vasa
orðabók á sér og 1 þeim höfðu
þeír séð, að ég hafði á réttu
að standa. Liðsforingjarnir
fóru út og vörðurinn tók band-
ið frá augum mínum.
I þrjár vikur var ég alein
í þessum klefa. Á hverjum degi
fékk ég þrj'á bolla af vatni og
einn af hrísgrjónum. Einn dag
benti ég Japana, se.n var að
þvo ganginn framan við klef-
ann, að ég vildi fá vatn til að
þvo föt mín. Hann lyfti gólf-
fötunni, sem var full af grút-
óhreinu sápuvatni og skvetti úr
henni framan í mig. Þarna sat
ég á gólfinu, með hárið í bendu,
óhreinindalag um rnig alla og
kvik af fló og lús. Ég varð mátt
vana af sulti, holdin tálguðust
af mér, og ígerð kom í bruna-
sárin eftir vindlingana, svo ég
ber örin eftir þau til dauða-
dags. Ég tuldraði í barm minn
til að heyra rödd mina og vita
að' ég var liíandi.
Eftir þrjár vikur var ég flutt
til Santiago-fangelsisins og sett
í klefa, sem var átta sinnum
tiu fet, ásamt ellefu öðrum
konum. Eftir þrjá mánuði, þar
sem hver klukkustund var ald-
arlöng, gekk liðsforingi, sem ég
hafði séð í klúbtonum, fram hjá
glugga okkar. Eg kallaði til
hans og sagði honum, að ég
væri að verða sturluð, hvort
hann gæti ekki látið rannaska
mál mitt, svo einhver endir
fengist á þessa vítisvist.
Klukkan tvö um nóttina (Jap
anir vekja menn gjarna af fasta
svefni og halda, að þá gefLst
þeir frekar upp), var ég færð
til yfirheyrslu. Þar var mér
sagt, að bréfin, se:n ég var fyrst
ákærð • fyrir, væru glötuð, en
nú ihefðu þeir fundið önnur. í
einu þeirra hafði ég hlaupið
hræðilega á mig. Þar stóð: „Og
hér er ég, amerískur ríkistoorg
ari, en rek skemmtistað fyrir
Japani“.
Sakadómarinn var óður af
reiði, gnýsti tönnum og öskr-
aði: ,,'Þjófurinn þinn, tekur pen
inga úr vösum Japana til að
kaupa fyrir handa þessum úr-
kynja Ameríkönum".
Þeir kvöldu mig með því að
reka oddlausa nagla undir negl
ur rnínar og slá svo á þá með
hamri. Hræðileg kvaíatoylgja
þýtur út í hverja taug og maður
fellur þegar í öngvit. i*ó ég
hefði viljað svara spurningum
þeirra þá var mér það ekki
lengur mögulegt. Kvalirnar
höfðu svipt mig öllu ráði og
rænu.
Viku seinna var farið með
mig' í gamla, spænska pyntinga
klefann undir Santiago-fangels
inu. Tekið var frá augum min-
um og sá ég þá japanskan íiðs-
foringja með nakið sverð í
liendi. Hann skipaði mér að
krjúpa. Ég fann sverðseggina
nema við háls minn.
„Farðu með toænir þínar",
sagði hann, „þin síSasta stund
er komin“.
Ég hrökk ekki einti sinni við,
því ég gat mig hvergi hrært.
Þögnin luktist um mig og tím
inn leið ekki, heldur streymdi
áfram. Ég toaðst fyrír. Þá sagði
rödd liðsforingjansF „Þú ert
hugrökk kona. Við :héldum þú
mundir nefna nöfn, in fyrst þú
segir ekkert, verðum við að
trúa“.
Lok ræðu hans heyrði ég
aldrei, ég hneig áfram meðvit
undaraus.
Þremur dögum seinna var far
ið með mig til McKinley-virkis-
ins og ég leidd fyrir herrétt.
Þegar ég reyndi að verja mál
mitt, var ég slegin svo, að ein
tönn hrökk sundur á munni mín
um. „Þú átt aðeins að segja
„sek“ eða „sýkn“, var sagt við
mig. Ég sagðist vera sek, svo
þessu yrði einhverntíma lokið,
og var samstundis dæmd til að
skjótast sem njósnari.
Meðan ég var í Bilibid-fang-
elsinu, hugsaði ég með mér á
hverju kvöldi. „í nótt koma
þeir og skjóta mig“. Samt fór
svo, að ég hætti að vera hrædd.
Þannig leið tíminn þar til hinn
22. nóvember 1944.
Þá var ég enn tekin til yfir-
heyrslu, mér til mikillar undr-
unar. Að þessu sinni var ég
ekki ákærð fyrir njósnir, held-
ur fyrir „aðgerðir gegn hinni
keisaralegu stjórn Japans". —
Þegar ég var spurð hverju ég
svaraði til, stamaði ég aðeins
„sek“, svo mikið var mér í
muna að fá þessu Iokið. Þá var
ég dæmd í 20 ára þrælkunar-
vinnu.
Daginn eftir var ég flutt f
kvennafangelsi og samantoorið
við fyrri vistarverur mínar,
var það hreinasta himnaríki.
Við sultum og urðum að éta
soðið bananahýði og viðbjóðs-
legar jurtarætur. En við unn-
um að garðrækt undir stjórn
vingjarnlegs Filippseyings, er
ekki krafðist annars en að við
létumst vinna, þegar liðsforingj
ar komu 3 hina vikulegu könn
unarferð. Sár mín gréru smátt
og smátt, andlega sem líkam-
lega. Svo rann upp sá blessaði
dagur, 10. febrúar 1945, þegar
amerísku hermennirnir komu.
Berfætt og tötraklædd lagði ég
af stað, en sæl yfir fengnu
frelsi og voninni um að fá að
sjá aftur dóttur mína og ætt-
land.
ENHIR.
„Þeir kvcldu mig meS að reka oddlausa nagla undir neglur mínar og slá á með hamn ‘