Tíminn - 19.03.1959, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, fiiiiintudagion 19 marz 1959.

Útgefandl: FRAMSÖKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargðto
Siraar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
AUglýsingasími 19 523. • Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948
-----------------------------------------------------------
Ræía Hermanns Jónassonar á flokksþinginu um utanríkismál:
Herinn á ekki að dveljast hér leng-
ur en öryggisástæður krefjast
Meginsteinurnar í kjördæmamálinu
A ÞEIM tveimur flokks-
þingum, sem nýlega hafa ver
ið haldin hér í bænum, hafa
verið markaðar ólíkar stefn
ur í því máli, sem nú er efst
á dagskrá, kjördæmamálinu.
Á flokksþingi Framsóknar-
ilokksins var lögð meginá-
herzla á einmenningskj ör-
dæmi sem aðalstefnu, en með
þeirri undantekningu þó, að
það fyrirkomulag næði ekki
til Reykjavíkur eða annarra
stórra kaupstaða, sem í fram
tíðinni hefðu fleiri en einn
þingmann. Á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins var
hins vegar lögð megináherzla
á fá, stór kjördæmi með hlut
fallskosningum.
Um eitt kom flokksþingun
um saman um. Þau voru
sammála um réttmæti þess,
að þingmönnum væri fjölg-
að í þéttbýlinu. Alger sam-
eining ríkir því um það milli
stjórnmálaflokkanna, að
þingmönnum verði fjölgað í
Reykjavík og annars staðar,
þar sém fólksfjölgun hefur
orðið mest.
SAMKVÆMT framan-
sögðu, stendur deilan því
fyrst og fremst um kjördæma
skipunina og kosningafyrir-
komulagið utan Reykjavíkur.
Því er rétt að athuga fyrst,
hver er meginmunur hinna
tveggja framangreindu
stefna, að því er snertir lands
ðyggóina sérstaklega.
Sá munur er i meginatrið-
um þessi:
Með einmenningskjör-
dæmafyrirkomulaginu er
tryggt miklu nánara sam-
band milli þingmannsins og
kjósenda hans heldur en
þegar viðhöfð er hlutfalls-
kosning í stórum kjördæm-
um. Með því að taka upp fá,
stór kjördæmi er því réttur
landsbyggðarinnar stórlega
veiktur.
Með einmenningskjör-
dæm'afyrirkomulaginu er
kjósendum veitt miklu sterk
ari aðstaða til að ráða vali
frambjóðenda en þegar kos-
ið er í fáum stórum kjördæm
um. Það er mjög greinilegt,
að verði horfið að þeirri skip
an, mun þetta mikilvæga
vald dragast úr höndum kj ós
enda í landsbyggðinni í hend
ur flokkstjórna í höfuðborg
inni. Þetta mun því enn
veikja aðstöðu landsbyggð-
arinnar frá því, sem verið
hefur.
ÞESSU næst skal svo vik
ið að því, hver áhrif þess-
ar mismunandi stefnur eru
líklegar til að hafa á stjórnar
farið í landinu.
Reynslan annars staðar
sýnir, að einmenningskjör-
dæmin marka glöggar og
hreinar línur i stjórnmálun
um. Oftast leiöa þau til þess,
að meginflokkarnir verða
tveir, sem skiptast á um völd
in. Þau halda yfirleitt öfgun
um í skef jum, þar sem úrslita
valdið er oftast í höndum
hinna óháðu, óflokksbundnu
kjósenda og flokkarnir verða
þvi að keppa um fylgi þeirra,
ef þeir eiga að halda völdun
um. Þannig skapa einmenn
ingskjördæmin hreinar lín-
ur, festu og öfgaleysi í stjórn
arháttum.
Reynslan af hlutfallskosn
ingum í stórum kjördæmum
er yfirleitt allt önnur. Þær
leiða til flokkafjölgunar og
í kjölfar þess fylgir vaxandi
glundroði og ringulreið. Lýð
ræðið hefur beðið ósigur í
hverju landinu á fætur öðru,
þar sem hlutfallskosningum
hefur verið fylgt.
í umræðum um þetta hef
ur verið nokkuð vitnað til
Norðurianda og reynsla
þeirra talin vera á annan
veg. Því miður er það ekki
alveg rétt. í Finnlandi ríkir
nú mikil óáran í stjórnar-
farinp, þar sem hlutfalls-
kosningafyrirkomulagið hef
ur leitt til þess, að ekki færri
en átta sundurleitir flokkar
berjist þar um völdin. Hætt
er líka við, að þótt Danir og
Norðmenn fái risið undir sex
flokkum, að efnahagsmálin
yrðu ekki auðveldari úr-
lausnar hér á landi, þegar
flokkarnir væru orðnir
6—8 eins og þeir eru í þess
um þremur framannefndu
löndum.
íslendingar þurfa hreinni
línur og meiri festu í stjórn
mál sín. Glundroðinn hér
þarf að minnka, en ekki að
aukast. Hlutfallskosningar í
stórum kjördæmum mun
hafa áhrif í gagnstæða átt.
Einmenningskj ördæmin
myndu hins vegar auka fest
una og minnka glundroðann,
eins og þau hafa gert annars
staðar.
ÞVÍ ER stundum haldið
fram, að einmenningskjör-
dæmin leiði til þess, að
minni hluti kjósenda geti
fengið meirihluta fulltrú-
anna, sem kosnir eru. Þetta
kemur hins vegar ekkert
sjaldnara fyrir, þar sem hlut
fallskosningar eru. Hér í
Reykjavík hefur það iðulega
hent, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur fengið meirihluta í
bæjarstjórninni, þótt hann
hafi fengið minnihluta at-
kvæða. Skýr rök hafa verið
færð að því, að flokkur, er
hefur aðeins 40% atkvæða,
getur fengið meirihluta full
trúanna, þegar flokkafjöld-
inn og sundrungin er orðin
nógu mikil.
EF framangreindar stað-
reyndir eru athugaðar, ótt
ast Framsóknarmenn ekki
sajnanburðinn við tillögur
Sjálfstæðismanna. Forkólf-
ar Sjálfstæðisflokksins finna
líka vel, að þessi samanburð
ur er þeim ekki hagstæður.
Þess vegna leggja þeir nú
allt kapp á æsingar og blekk
ingar og skyndiafgreiðslu
kj ördæmamálsins. Kjósendur
mega ekki fá ráðrúm til að
hugsa. Svar Framsóknar-
manna er að reyna að vinna
bug á þessu moldvirði blekk
Nauðsynlegt að fylgjast vel með þróun alþjóðamála og haga
utanríkisstefnunni í samræmi við það
Skýlausar
yfirlýsingar
Eitt atriði er ófrávíkjanlegt í
öllum samningum okkar íslencl-
inga við aðrar þjóðir um hern-
aðarmál: íslendingar hafa aldrei
skuldbundið sig til að hafa her
á íslandi á friðartímum, -— bein-
línis tekið fram í öllum samn-
ingum, að svo væri ekki:
1. Þegar við gerðum samning
við Bandaríki Norður-Ameríku
1941, um að þau mættu senda her
ti! dvalar á íslandi, var skýrt
tekið fram, að hann skyldi fara
úr landi að stríðinu loknji.
2. Þegar Keflavíkursamningur-
inn fyrri var gerður 1946, um af-
not Bandaríkjanna af Keflavíkur-
flugvelli í 5 ár, var tekið fram,
að her mætti ekki vera á vellin-
um.
3. Þegar við gerðumst meðlim-
ir Sameinuðu þjóðanna 1946, var
lekið fram af íslands hálfu, að
samtökin mættu aldrei senda her
til íslands nema með samþykki
fslendinga.
4. Þegar við gegnum í Atlants-
hafsbandalagið', var þetta mál ýt-
arlega rælt á Alþingi og að
lokum var þriggja manna nefnd
send til Bandaríkjanna til þess að
fullvissa sig um, hvaða skuldbind-
ingar Íslendingar * tækju sér á
herðar með því að gerast með-
limir. Hór á Alþingi skýrði þáver
andi utanríkisráðherra, Bjarni
Benediktsson, frá viðræðum þess-
um og niðurstöðum þeirra og
komst m.a. svo að orði:
„í lok viðræðnanna var því lýst
yfir af háifu Bandaríkjanna:
1. Að ef til ófriðar kæmi,
mundu bandalagsþjóðirnar óska
svipaðrar aðstöðu á íslandi og var
í síðasta stríði, og að það mundi
algerlega vera á valdi íslands
sjálfs, hvenær sú aðstaða yrði
látin í té.
2. Að allir aðrir samningsaðilar
hefðu fullan skilning á sérstöðu
íslands.
3. Að viðurkennt væri, að ís-
land hefði engan her og ætlaði
ekki að stofna her.
4. Að ekki kæmi til mála, að
erlendur her eða herstöðvar yrðu
á íslandi á friðarlimum.
í þessari frásögn koma fram
liöfuðniðurstöður við'ræðnanna
vestra.“
Varnarsamn-
ingurinn 1951
Þegar litið er á allar þessar
yfirlýsiiigar og fyrirvara, er auð-
sætt, að á okkur íslendingum
hvílir engin bein skylda til þess
að hafa her í landinu á friðartíni-
um. En þegar Kóreustyrjöldin
stóð sem hæst 1952, þótti yfirvof-
andi ófriðarhætta svo mikil, að á-
liti bandamanna okkar, að samn-
ingur var gerður um að leyfa her
að dveljast í landinu. í hervarn-
arsamningnum er ákveðið, að við
íslendingar getum sagt samningi
þessum upp með 18 mánaðá fyrir-
inga og æsinga og fá menn
til að íhuga miálið, gera sér
grein fyrir fenginni reynslu
og kryfja til mergjar, hvað
það er, sem þjóðin þarfnast
nú mest. Geri menn það,
óttast Framsóknarmenn ekki
dóminn.
Hermann Jónasson
vara, og er þetta í samræmi við
þær fyrri yfirlýsingar, er ég hefi
rakið, að herinn ætti að hverfa
ur landi, er birti til — og við
íslendingar óskuðum.
Batnandi friðar-
horfur 1953-56
Þegar ófriðnum í Kóreu lauk
nieð sættum sumarið 1953, tók
upp úr því að birta til að nýju.
Vopnahlé var gert í Indó-Kína
1954. Friðarsamningar voru gerð-
ir við Austurríki 1955 — og er-
iendir herir fluttir úr landi. Rúss-
ai lögðu niður hina miklu herstöð
sína í Finnlandi, þótt þeir hefðu
samningsbundinn rétt til að halda
henni um langan tíma. Og ástand-
ið hélt áfram að batna, enda leiddi
það til sáttafundar fjórveldanna í
Genf 1955. — Þótt árangur af
þessum fundi yrði engir beiniir
samningar, vakti hann þó rniklar
vonir og bjartsýni. Þáverandi for-
sætisráðherra Bretlands' lýsti yflr,
að friðarhorfur hefðu aldrei verið
betri. Forvígismenn Sovétríkjanna
og Bandaríkjanna lýstu yfir sömu
skoðun. Sum ríki tóku að draga úr
hervæðingu. Forseti Bandarikj-
anna háði hina pólitísku baráttu
undir kjörorðinu: „Friður dg vel-
megun.“
-Alyktun Alþingis
28. marz 1956
Ef það hefir nokkurn tíma fylgt
því nokkur minnsla alvara af
hálfu Islendinga. að her skyldi
ekki vera hér á friðartimum, þá
hlutum við að gera ályktunina 28.
marz 1956. Hún var, eins og fri-
arhorfurnar voru þá, ekkert ann-
að en rökrétt afleiðing og fram-
hald þess, sem áður hafði vcrið
lýs't yíir og lofað.
Þingsályktunin er þannig orð-
rétt:
„Alþingi ályktar að lýsa yfir:
I Stefna íslands í utanríkismál-
um verði hér eftir sem hingað til
við það miðuð að tryggjá sjálf-
siæði og öryggi Jandsins, að höfð
sé vinsamleg sarnbúð við allar
þjóðir og að íslendingar eigi
samstöðu um öryggismál við ná-
grannaþjóðir sínar, m.a. með
samstarfi í Atiantshafsbandalag-
inu.
Með hliðsjón af breyttum við-
horfum síðan varnarsamningurinn
írá 1951 var gerður og með tilliti
ti! yfirlýsinga am, að eigi skuli
vera erlenclur her á íslandi á frið-
artímum, verði þegar hafin end-
urskoðun á þeirri skipati, sem þá
var tekin upp. með það fyrir aug-
um, að íslendingar annist sjálfir
gæzlu og viðhald varnarmann-
virkja — þó ekki hernaðarstörf
— og að herinn hverfi úr landi.
I áist ekki samkomulag um þessa
breytingu, verðí málinu fylgt eftir
með uppsögn samkv. 7. gr. samn-
ingsins.“
Eins og ályktunin ber með scr,
gerir fyrri málsgrein ráð fýrir
samstöðu með At’lantshafsbanda-
laginu — og þar með auðvitað að
staðið sé við þær skuldbindingar,
sem við m.a. gengumst undir, er
við gerðumst meðlimir þess.
En síðari Tnálsgreinjn gerir
grein fyrir þvi, htvers vegna her-.
inn eigi að fara úr landi. Þar seg-
ir: „Með hliðs.ión af breyttum við-
horfum síðan - varnarsamningur-
inn frá 1951 var gerður“ o.s.frv.
á hann að hverfa úr landi. — Með
þessu er því um leið sagt, að ef
viðhorfin hef'ðu ekki breytzt síð-
sn 1951, þá heíði ekki verið gerð
krafa um brottför hersins.
Atburðirnir
haustið 1956
En þessar batn-andi friðarhorfur
stóðu skemur en nokkurn óraði
fyrir. — Haustið 1956 kom til
hinna ægilegu og blóðugu átaka í
Ungverjalandi og um sama leyti
réðust England og Frakkland á
Egyptaland. Mun það vera sam-
eiginleg skoðun þeirra stjórnmála-
manna, er bezt fylgjast með, að
iheimurinn hafi aldrei verið nær
barmi styrjaidar en á þessum
tímum. — En það var einmitt
sömu vikurnar og rætt var við
nefnd frá Bandarikjunum um end
urskoðun hervarnarsamningsins
frá 1951 með -það fyrir augum, að
herinn færi ur Jandi. — Ófrið-
arhættan var mikil 1951, þegar
herinn var tekinn inn í landið.
En flestir eða allir munu á einu
máli um það, að ófriðarhætlan
var margfalt meiri haustið 1956.
í ályktuninni frá 28. marz segir,
að herinn eigi að fara vegna batn-
andi friðarhorfa síðan 1951. Af
þessu og öðru leiddi auðvitað, að
fáum eða engum kom til hugar
haustið 1956, eða hafði ætlazt til
þess 28. marz, er ályktunin var
gerð, að kraía yrði gerð um það
af íslands hálfu, að herinn færi
úr landi á timum, sem voru að
'allra áliti margfalt uggvænlegri
en 1951, er herinn var látinn konia
í landið. Um þetta þarf naumast
að tala. — Jaínvel Alþýðubanda-
lagsmenn, er ákveðnaðist Ihafa
gengið fram i þvi að láta herinn
fara úr landi, töldu þýðingarlaust
að gera þessa kröfu haustið 1956.
Hitt má sva ræða, hvort tímarn-
ir síðan 1956 Jiafi verið þannig,
að taka hefði átt málið upp að
nýju.
. (Framhald á 8. sE*u).