Tíminn - 10.05.1959, Blaðsíða 7

T í MIX N, sunnudaginn 10. maí 1959,
7
Tilgangur þríflokkanna er ekki að ná réttlæti
fyrir þéttbýlið, heldur að leggja niður kjördæmin
í efri deild voru þeir Her-
mann Jónasson og Karl
Kristjánsson fulltrúar Fram
sóknarflokksins í stjórnar-i
skrárnefndinni. Þeir skiluðuj
ýtarlegu nefndaráliti og til-
lögum, sem voru þess efnis,
að stjórnarskrárnefndin lyki
helldarathugun stjórnar-
skrárinnar eigi síðar en í
ársbyrjun 1960, en fengist
það ekki samþykkt, yrði
kjördæmaskipuninni breytt
þannig, að þingmönnum yrði
fjölgað í þéttbýlinu, en núv.
kjördæmi látin haldast. Þess
ar tillögur hafa nú verið
felldar af þríflokkunum.
Nefndarálit þeirra Her-
manns og Karls fer hér á
eftir:
Nefndarálit Hermanns Jónassonar og Karls Kristjáns-
sonar, sem minnihl. stjórnarskrárnefndar í efri deild
N e f'iKÍ a r á 1 it Fra m s ó kn ar m a n n a
í stjjó'rsnarskrárnefnd Nd., þingskjal
430, fekur fram meginatriðin í af-
stöðu Framsóknarflokksins til
þessa frumvarps og gerir rækilega
grein fvrir ástæðum flokksins fyr-
ir andstöðunni gegn því. Jafn-
framt eru þar hraktar lið fyrii’
lið þær tilraunir til rökstuðnings,
sem flj-tjendur frumvarpsins og
stuðningsmenn hafa reynt að bera
fram sem meðmæli.
Nefndaxálit þetta á þingskjali
430 er svo rækilegt og fulkomið að
rökum, að við leyfum okkur að
telja fuilnægjandi að skírskota til
þess um afstöðu til málsins al-
mennt, þar sem röksemdafærsla
mundi að - mestu leyiti verða
efnislíga endurtekning á því, sem
þar er sett frarn.
Sanrkv. framansögðu teljum við
eolilegast að takmarka nefindarálit
okkar við þær tillögur, sem við
berum fram til afgreiðslu á mál-
inu. j
Við tmmum þess vegna í fyrsta j
lági .gera grein fyrir því áliti okk-
ar, að vísa eigi þessu frumvarpi til
nefndar þeirrar, er Aiþingi 1947
gcrði r-áðstafanir til að skipuð var
tii þess að endurskoða stjómar-!
skrána og enn hefur ekki skilað á- j
liti; enn fremur að Alþingi beini i
því um leið tíl nefndarinnar að
. taka til sér.sta!krar athugunar til-,
Iögu, sem hjá henni liggur óaf-j
greidd, nm, að þjóðinni verði af-j
hent málið og hún kjósi stjórnlaga
þing, er hafi það verkefni eitt að
setja hi'nu íslenzka lýðveldi stjórín
skipunarlög.
Bráðabirgða-
breytingin 1944
j
Vorið 1942, þegar Alþingi hafði
ákveðið að gera ráðstafanir til, að
þjóðin sliti kanungssamb. við
Dani og endurreisti lýðveldið á ís
landi, vaa- af því tilefni skipuð, sam
kvæmt ályktun þingsins, fimm
manna .nefnd til þess að gera breyt
ingar á stjórnarskrá þeirri, er
gilt hafcii fyrir konungsríkið ís-
land.'
Haustið 1942 var mefndin endur-
skipuð og bætt í hana þrem mönn
um, svo að í henni skyldu eiga sæti
tveir fulltrúar frá hverjum þeirra
fjögudra síjórnmálaflokka, sem
fulltrúa áttu á Alþiingi. Varð nefnd
in þá átta manna nefnd.
Árið 1943 skilaði nefnd þessi
frumvarpi til 'stjói'nskipunarlaga
fyrir hið væntanlega lýðveldi.
Frumvarpinu fylgdi að sjálfsögðu
greinargerð. Þetta frumvarp sam
þykkt'i Alþiingi 8. marz 1944 og
síða;n þjóðin með almennri at-
ikvæðagreiðslu.
Ííin nýju stjórnskipunarlög voru
lögð undir þjóðaratkvæði með
þeim fyrirvara í ræðum og ritum
að þau væru bráðabirgðastjórnar-
s’krá, sem yrði haldið áfram að
endurskoða og fullkomna.
Á grundvelli þeirrar bráðabirgða
stjórnarskrár var lýðveldi á íslandi
stofnað 17. júní 1944.
Nefndin, sem stjórnarskrárfrum
varpið samdi, skilaði því 7. marz
1943. í greinargerð sinni segist
nefndin aðeins hafa lokið fyrri
hluta þess verkefnis, er sér hafi
verið falið, en kveðst ætla að
vinna áfram að seinni hluta verk
efnisins, sem sé: ,,að undirbúa
aðrar brevtingar á stjórmarskránni,
er þurfa þykir og gera verður á
venjulegan hátt. Má ætla, að það
starf verði öllu víðtækara . . .
Þangað til því verki yrði lokið
ætti sú stjórnarskrá, sem hér er
lögð fram, að nægja, enda eru á-
kvæði hennar mestmegnis þau, er
nú gilda í stjórnskipunarlögum
hiins íslenzka ríkis, að breyttu hinu
æðsta stjórnarformi frá kon-
ungsdæmi til lýðveldis." (Þetta er
orðrétt tekið upp úr nefndarálit-
inu.)
I
Tuttugu manna
nefndin
Nú líða st'undir fram, og ekk-
ert frásagnarvert þer til tíðinda
í málinu þar til 3. marz 1945. Þá
'gerir Alþrngi ráðsafanir til, að
skipuð er tólf manina nefnd til
ráðuneytis og aðstoðar átta manna
nefndiinni. Hefur þá Alþingi með
því sett fram 20 manna sveit til
þess að ljúka seinni hluta endur-
skoðunarinnar. Enn fremur heim-1
ilaði þingið þessum tuttugu mönn
um að ráða sérfræðing í þjónustu 1
sína.
Tvö ár líða enn — og engar til-
lögur koma frá tveggja-tuga-nefnd
inni. Hinn 24. rnarz 1947 tekur Al-
þiingi sig til og fellir niður umboð
hennar, en samstundis felur það
ríkisstjórninni að skipa sjö manna
nefnd „til þess að endurskoða
stjórnarskrá lýðveldisins íslands"1,
eins og segir í þar að lútandi þings
ályktun. Tekið er einnig fram í á-
lyktuninni, að stjórnmálaflokkarn
dr fjórir skuli tilnefna sin,n mann
inn hver, en þrír mennirnir skip-
ir án tilnefningar.
Tólf ára nefndin
Hinn 14. nóv. 1947 var nefndin
skipuð, og urðu í' henni þrír
Sjálfstæðismenn, tveir Framsókn-
armenn, einn Alþýðuflokksmaður
og einn sósíalisti. Bjarni Bene-
diktsson, 1. þingmaður Reykvík-
inga, var skipaður formaður nefnd
arinnar, og er það enn. Nefndin
hefur ekki enn þá skilað ááliti.
Hún hefur ekki verið leyst frá störf
um, enda ekki óskað þess. Hins
vegar hefur formaðurinn ekki boð
að til fundar í nefndinn.i síðan ná-
lægt áramótum 1953. En um það
leyti lögðu Sjálfstæðismennirnir
fram sem umræðugrundvöll tillög-
ur til breytinga á stjórnarskránni
um 20 talsins, — aðeins eiai þeirra
er nú tekin út úr og lögð fram í
frumvarpsformi á þingskjali 368,
— allar hinar látnar bíða. Ú.t af
tiliögunum í heild lýsti fulltrúi
Framsóknarflokksins í nefndinni,
Karl Kristjánsson, yfú', að hann
teldi „ýmislegt í þessum tillögum
aðgengilegt'.“ Hins vegar lagði
hann fram eiinnig um það leyti,
■sömuleiðis sem umræðugrundvöll,
ti'Ilögu um, að nefndin legði t'il,
að Alþingi gerði þá breytingu eina
á gildandi stjórnarskrá, að sér-
stöku stjórnlagaþingi (þjóðfundi)
HERMANN JONASSON
skyldi falin endurskoðun hennar og
setning nýrrar stjórnarskrár.
Sjálfstæðismenninnir tóku fram
í niðurlagi tillöguskjals síns:
„Um þjóðfund verði ekki tekin
endanleg ákvörðun, fyrr en sýnt
er, hvort samkomulag verður um
framkomnar lillögur (þ. e. tillögur
þeirra). Að svo stöddu verði þess
vegna ráðgert, að stjórnarskrá-
breytingin verði gerð með venju-
legum hætti.“
Bjarni Benediktsson, formaður
nefndarinnar, lét þess opinberlega
'getið, að hugmyndiiii um þjóðfund
væri „aðlaðandi."
Þjóðfundar-
tillaga Karls
Tillaga Karls Krisljánssonar,
lögð fram eftir áramótin 1952—53,
ásamt greinargerð, var svohljóð-
andi:
„Alþingi sjálft geri þá breyt-
ingu eina á stjórnarskránni, að
sérstakt stjórnlagaþing, skipað 52
fulltrúum, skuli endurskoða nú-
gildandi stjórnarskrá íslands og
setja lýðveldinu nýia stjórnarskrá.
Kos.ningar til 'Stjórnlagaþings
verði á árinu 1956.
Kosningarnar fari fram eftir á-
kvæðum stjórnarskrár og gildandi
lögum um kosningar til Alþingis.
Stjórnmálaflokkar, sem fulltrúa
eiga á Alþingi eða hafa haft full
trúa í kjöri til Alþingis, mega
ekki bjóð'a menn fram til stjórn-
lagaþings.
Samtök frambióðenda til stjórn-
lagaþings geti bori fram landslisita
og fengið jöfnunarsæti eftir sömu
regluni og nú gilda um flokka, sem
bjóa frain við kosningar til Al-
þingis.
Stjórmlagaþingið starfi samkv.
reglum Alþingis, eftir því sem
við verour komið.
Stjómlagaþingið Ijúki störfum
eigi síðar en 1958.“
Tillögu Karls fylgdi svohljóðandi
’greinargerð:
1. Tillagan er byggð á þeirri
skoðun, að Alþingi, sem fulltrúar
eru kosnir til vegna margháttaðra
verkefna, sé ekki líklegt til að
ráða setningu stjórnarskrár jafn
giftusamlega til lykta og stjórn-
lagaþing, sem eftir rækilegar um-
ræður stjórnarskrármálsins í blöð
um og á mannfundum væri sér-
staklega íil þessa eina verkefnis
kosið, enda hefur Alþingi beint og
óbeiint vikið sér undan að taka á
málinu í nálega áratúg.
2. Tillagan gerir ráð fyrir, að
þjóði nfái þriggja ára tíma til
þess að ræða stjórnarskrármáilið
og undirbúa val sitt á fulltrúum til
stjórnlagaþingsins 1956.
3. Lagt er til, að jafnmargir
menn eigi sæíi á stjórnlagaþi>ng
1 inu og nú eiga sæti á Alþingi, kosn
j ir í sömu kjördæmum og samkv.
sömu reglum og alþingismenn.
Er með því núgildandi venjum
; haldið og ongum mönnum, er haft
, hafa samstöðu um kosningar til
’ Alþingis, gert hærra en öðrum und
ir höfði við þessar kosningar en
við hinar.
4. Lagt er til, að þeir stjórnmála
flokkar, sem fulltrúa eiga á Al-
þingi — eða haft liafa menn í
kjöri við alþingiskosnin.gar, —
megi ekki bjóða fram til stjórn
lagaþings. Er það ákvæði réttmætt
og nauðsynlegt, til þess að þjóðin
fái tækifæri til að losa stjórnar-
skrármálið úr fléttu við önnur mál
efni, sem flokkarnir hafa með
höndum, en ekki koma stjórnar-
skrá sérstaklega við. Flokkaskipt
ingu þjóðarinnar um kosningar til
Alþingis er ekki þar með raskað.
5. Bandalag frambjóðenda, sem
þjóðin — eftir að hafa rætt stjórn
arskrármálið eitt sér í þrjú ár —
hefur valið til framboðs við stjórn
lagaþingkosningar, geti haft lands
lista í kjöri og hlotið uppbótarþing
sæti. Þannig notist jöfnunarregla
■gildandi laga.
6. Það er meginstefna tillögunn
ar, að þjóðin fái sem bezt ráð
rúm og aðstöðu til þess að gera
sér grein fyrir því, hvernig hún
vill hafa lýðveldisstjórnarskrá sína
til frambúðar og hverjum hún vill
síðan fela umboð til þess að ganga
frá setningu hennar út af fyrir
sig.“
Andstætt fyrri
yfirlýsingum
Tillögurnar allar — bæði Sjálf
stæðismanna og Karls Kristjánsson
| ar — eru enn óafgreiddar hjá
inefndinni og voru sama sem ekkert
| ræddar þar, en eins og að fram
j an greinir, fengu þær þó alls ekki
I slæmar undirtek'tir og voru því
j ekki ólíklegar til samkomulags á
1 einhvern hátt, ef nefndarstarfinu
i hefði verið stjórnað með eðlilegum
hætti og tækifæra leitað.
Saga ráðstafaina þeirra, sem Al-
þingi hefur gert með endurtekn-
um nefndarskipunum frá því að
lýðveldið var stofnað fyrir hálfum
öðrúm áratug, og hér hefur verið
í stu'ttu máli rakin, sýnir, að til
þess hefur verið ætlazt af Alþingi,
að heildarendurskoðun sú á stjórn
| arskránni, sem frestað var við
j stofnun lýðveldisins, yrði gerð og
, og leitað vrði við framkvæmd end
urskoðunarinnar í milliþinganefnd
, ýtrasta 'Samkomulags allra stjórn-
I málaflokka, cr Alþingi skipa.
Nú hafa þrír þi.ngflokkar skyndi
lega tekið höndum saman og ruðzt.
frain á Alþingi með frumvarp þetta
á þskj. 368 til einhæfrar breyting
ar á stjórnarskránni án nokkurra
tilrauna til samkomuiags eða sarn-
ráðs við fjórða þingflokkiim, sem
þó skipar nálega fullan þriðjung
þingsæta. ; ■
Frumvarpið er ekki borið fram
í anda lýðveldisstofnunarinnai.
heldur af tækifærissinnuðum. hcru
aðarsamtökum, sem hvggjast. „fara
landið eldi“, eins og formaðqf eins
stjórnmálaflokksins, 1. fluthingsm.
frumvarpsins, hefur komizt'að orði.
Frumvarpið fclur í sér byltihgu á
grundvallarskipun kosninga í'land
inu. Gegn því hefur strax risið
mjög sterk mótmælaalda meðal al
mennings úti um land, enda mundi
það, ef að lögum yrði, rask^ .æva-
fornum rétti héraða land'sins..
líeildarendur-
skoðun nauðsynlég
Við lit'um svo á, að endurskoðun
þeirri á stjórnarskránni, sem frest
að var 1944, sé skylt' og sjálfsagt
að ljúka allri í einu. Stjówiar-
iskránni á ekki að síbreyta'. Hún
er grundvallarlög lýðveldis ókkar,
og þegar þeim lögum verður breytt
á að ganga þannig frá. þeinft, aö
ætla megi, að þau geti vörið ó-
hreyfð til frambúðar. .
Enn fremur teljum við fyllstu
skyldu við hið unga íslenzka lýð-
veldi að hvika ekki frá . þeirri
stefnu, sem mörkuð var í.upphafi
undir áhrifum hinna st’óru stunda,
þegar lýðveldið var ,s.tofnað ,aö
hafa þau vinnubrögð við frágang
'Stjómarskrármnar að láta snilli-
þinganefnd allra stjórnmálaflökk-
anna fjalla um málið og fullreyna
hvort ekki fæst samstaða állra
flokkanna um heilbrigða og giftu
samlega afgreiðslu þess.
Þess vegna teljum við sjálfsagt,
að frumvarpinu á þskj. 368 verði
vísað til stjórnarskrárne£nd.arinn
ar, ’sem skipuð var skv. þtoggáJykt
un 24. maí 1947 og ekki lieítir enn
lokið störfum eða skilað áliti,
Jafnfraint' viljum við mipna á
tillöguna, sem fultrúi Framsóknar
flokksins lagði fram í nefindinni á.
sínum tíma, um, að málið verði.
afgreitt á sérstöku sitjórnlagáþingi.
Sú tillaga er lijá nefndinni,- eins
og áður er frá greint. Náist ekki
eining meðal þiingflokkanna um
heildarafgreiðslu, er samþykkt
þeirrar lillögu !• fullu samræmi við
vilja Alþingis 1944 um virðulegai
meðferð málsins. Enginn getur
sagt, að málinu sé ekki fullur
sómi sýndur með þeim sérstæða
hætti að kjósa þing til þess að
setja stjórnarskrána. Þvert á móti.
Þá er stofnað rtil þess, að þjóðin
hefji stjórnarskrármálið vfir öll
sín dægurmál.
Þetta kostar nokkra fyriHföfn,
en ólíklegt er, að til séu 1 í'slend-
ingar, er telji of mikla fyrirhöfn
að láta sérstakt þing þjóðarfull-
trúa, sem til þess verks eins eru
valdir, semja stjórnarskrá handa
lýðveldi, sem er endurheimt. eftir
sjö aldir. ; .
í ’samræmi við það, er að franian
segír, flytjum við tillcgu til'rok-
studdar dagskrár, sem er aðaltil-
laga okkar.
Fjölgun þingraanna
í þéttbýlinn
Ef svo skyldi fara, að háítv. efri
deild felldi aðaltillögu okkar, ber
um við til vara fram breytipgartil-
iögur við frumvarpið.
Þessar breytingartillögur gera
ráð f.vrir fjölgun kjördæmakosinna
þingmanna í þéttbýlinu. Fjolguto
fFramhaið í 8. síðu).