Tíminn - 14.08.1959, Blaðsíða 7

T f MIN N, föstudaginn 14. ágúst 1959.
7
Eias og áður hefur verið að vik-
íð klofnaði stjórnarskrárnefnd efri
deildar um kjördæmafrumvarpið.
Hafði Gunnar Thoroddsen fram-
sögu fyrir meiri hlutanum en Karl
Kristjánsson fyrir minni hlutanum.
Áður hefur verið skýrt hér í blað-
inu frá 1. umræðu málsins, en hér
fer á eftir stuttur útdráttur úr ræð
um 'þeim, som fluttar voru við 2.
og 3. umræðu.
Gunnar Thoroddsen kvað um
þrjár ieiðir að vclja í sambandi
við ‘kjördæmaskipun: Einmennings
kjördæmi; landið allt eitt kjör-
dæmi; nokkur stór kjördæmi með
hlutfallskosningu. Hcfði sú leið ver
ið valin og myndi hún reynast
happasælust. Norðurlandaþjóðirn-
ar væru okkur skildaslar og þær
hefðu þetta fyrirkomulag. Rök-
fölsun að flokkafjötdi hamlaði
stjórnarmyndun hjá Finnum held-
ur nábýlið við Rússa. Kosninga-
úrslitin sýndu vilja íslendinga.
Karl Kristjánsson: Margt er það
í stjórnarskrá lýðveldisins ísland,
sem litið var svo á 1944, þegar lýð-
veldið var endurreist, að breyta
yrði hið fyrsta. Hefði þótt fjar-
stæða að spá því þá að stjórnar-
skránni yrði í engu breytt í hálf-
an annan áratug. og loks 1959 að-
eins einni grein, ekki af þvi að
fleira þætti þá ekki þörf að breyta,
hcldur vegna þess að ekki mætti
tefja sig á því. Visst augnablik
virði-st þurfa' að nota, hraðfleygt
augnablik, sem óvíst væri að kæmi
nokkum tima aftur. Hvaða augna-
iblík var þettrj? Það var augnablikið
þegar Alþýðuflokknum og Alþýðu-
bandalaginu datt í hug að þeir
flokkar gætu grætt á því að verða
við óskum Sjálfstæðisflokksins um
að breyta kjördæmaskipaninni. —
Sennilegt þykir mér að þessir
flokkar -— eða öllu heldur núver-
andi forsprakkar þeirra — komizt
innan skamms ekki hiá að minnast
þessa auknabliks með svipuðum
hugsunum og Steingrfmur skáld
Thorsteinsson setti fram i ljóði á
sin djúpskyggna og nokkuð mein-
lega hátt:
Eitt einasta syndar augnablik,
sá agnarpunkturinn smár
oft lengist í ævilan.gt eymdar-
strik
sem iðran oss vekur og tár.
Þegar þetta óvænta tilviljunar-
kenda og synduga augnablik rann
upp þá lá svo mikið á, að engum
tliha mátti eyða í að athuga stjórn-
arskrána að öðru leyti. Eitthvað
gat komið úpp á milli ílokkanna
og valdið samnihgsslitum ef bið
yrði á-og fleira væri tekið til at-
hugunar. „Treysti þar hver öðrum
illa“, mátti segja enda enginn t.ií,
sem freysti þeim öllum. Ákafinn
var svo mikill að komíist í kjör-
dæmaflatsængina, að þeir sogðu á
sína vísu eins og brúðguminn
frægi: „Ekkert kaffi, bara hátta“.
MáliS var afgreitt á síðasta þingi
mefi hröðvirkni og engri samvizku-
semi, að ncinu lcyti. Engin leið-
rétting fékkst á frumvarpið, þó að
bent væri á galla' og-þeir -jafnvel
viðurkenndir af þríflokkunum. Um
þann kjarna hins synduga augna-
bliks að leggja niður kjördæmin
og taka upp hlutfallskosningar var
auðvitað haldið af þeim, með því
óhugnanlega samstillingarafli, sem
augnablikið veitti flokkunum til ó-
hæfuverksins. En ég á við ósam-
ræmið milli kjördæmanna innbyrð
is, úr því að þríflokkarnir þykjast
vilja byggja á höfðatölu. Nefna
má og þá fjarstæðu, að varamenn
skuli vera svo margir „sem til cnd-
ist á listum'*, m. ö. o. því færri
sem komast að því fleiri varamenn.
Enfremur fyrirmælin um að land-
kjörnir þingmenn skuli vera 11 „til
jöfnunar“ milli þingflokka, hvort
sem sú tala þarf til jöfnunar eða
ekki. Náist t. d. jöfnuður með 9
skál samt úthluta 2 til viðbótar
þótt það hljóti í'ð leiða til ójöfn
unar. Þetta er svo mikil rökleysa
aö frágangi að til skammar er fyr-
ir þingið. Ætla hefði mátt að þrí-
flokkarnir létu sér að kenningu
verða undirtektir við málið í kosn-
ingunum og stofnuðu til heildar-
endurskoðunar á stjórnarskránni
með sa-mstarfi ailra flokka, en ekki
er því að heilsa. Eftir er þá að-
eins að þraulreyna hvort þingmenn
deildrinnar fást ekki til þess að
gefa þjóðinni kost á og leyfa þjóð-
aratkvæðagreiðslu, þar sem önnur
xnál falla ekki undir svörin líka.
Það er .einn af gö.ilu.n stjórnar-
Kjördæmamáliö er afgreitt með
hroövirkni og engri samvizkusemi
Við íslendingar eii
taka upp skipulag
skrárinnar, sem afmá þarf nauð-
synlega, að ekki er tekið fram að
greidd skuli atkvæði sérstaklega
um stjórnarskrárbreytingar, held-
ur má blanda henni saman við af-
stöðu til allra þeirra málefna, sem
koma til greina þegar þingmaður
er kosinn. Fram á slíka atkvæða-
greiðslu fórum við Framsóknari
menn : vor, en fengum þau svör,
að yfirveguðu ráði, að hún yrði
ekki veitt. Þessi annmarki stafar af
því að flokkar voru ekki til er
stjórnarskráin var sett. Þó hefur
stjórnarskráin vara á um einn mála
flokk óg það er kirkjuskipunin.
Um breytingu á henni skal þjóðar-
atkvæðagreiðsla fara fram. Þau
mál höfðu þá þegar frá þríflokk-
unum, þann hita, sem hinir fast-
mótuðu stjórnmálaflokkar fram-
leiða nú í öðrum þjóðmálum og
,nota til sambræðslu óskyldustu mál
efna í deiglum sínum við kosning-
ar. Eg er þess fullviss að ef ís-
lendingEir manna sig einhvérn tíma
upp í það að framkvæma heiðar-
lega heildarendurskoðun á stjórn-
rskránni, þá verða tekin upp í hana
ákveðin fyrirmæli um að breyting-
ar á henni skuli jafnan bornar und-
ir þjóðina lil samþykktar eða synj-
unar með þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hins vegar er minna úm vert að
þing sé rofið og kosningar far:
fram samtímis. Það nær ekki leng-
ur tilgangi .sinum og cr nánast ó-
þarfi. En þó að þannig sé ekki
skylt að iáta ganga þjóðaratkæði,
þá er það auðvitað heimilt.
í kosningabaráttunni höfðu þrí-
flokkarnir eins rangt við gagnvart
ákvæðum 79. gr. stjórnarskrárinn-
ar og þeir frekast gátu. Framsókn
arflckkurinn einn lagði málið heið-
arlega fyrir. En vitanlcga mátti
truflunarmáttur þríflokkanna sín
meira af því að þeir lögðu krafta
sína saman enda alltaf léttara að
trufla. Enginn bað um kjördæma-
hreytinguna, hún á að efla flokks-
ræðið á koslnað lýðræðis, hún er
afsprengi tækifærishyggju ófram-
sýnna stjórnmálamanna.
Málið er vitanlega ekki neikvætt
að öllu 1 eyti. Það er efcki sann-
lcikslaust. En þáð er eitt þeirra
mála, sem biskup íslands sagði í
ræðu sinni við setningu Alþingis
að væru vegna nokkurs sannleika
háskalega ósönn og varaði við.
Með kjördæmabreytingunni er
fornt, sögulegt, landfræðilegt og
náttúrlegt byggðasjálfstæði lamað,
upphafin sú verksskipting þing-
manna, sem einmenningskjördæm-
in hafa úaft í för með sér, sköpuð
„óviðkynning" milli þingmanna og
kjósenda og í stað friðar milli kosn
inga verður í stóru kjördæmunum
„eilífur 3tormbeljandi“ flokkareip
dráttur alla daga. Hlutfallskosn-
ingarnar hafa misst ljóma sirai frá
síðustu aldamótum. Þær leiða til
smáflokkaþróunar. Kleyft virðist
vera í íslenzkum stjórnmálaþroska
o.g óstillt þolið. Þetta vita sjálf-
sagt forvstumenn þríflokkanna. En
þeir vilja hlutfallskosningar af eig
inhyggju augnabliksins. Forystu-
menn Alþýðuflokksins af því að
hann er smáflokkur og þarf smá-
flokkagrundvöll til þess að lifa.
Forystumenn Alþýðubandalagsins
af sömu ástæðum og af því þeim,
sem ráða þar mestu, þykir æski-
legt að þjóðskipulagið veikist. For
ystumenn Sjálfstæðisflokksins af
því að þeir vilja sundra andstæðing
um sínum. Af þessum ástæðum,
fyrst og fremst, íókust óskhygjur
þríílokkanna í hendur á augnabliki
syndarinnar — og haldast í hend-
ur, þó að iíklega sé suraura ekki
orðið það sársaukalaust.
Sa.gan, sem „öllu stefnir dómsins
til“, mun veita þríflokktinum á-
mæli fyrir framkomu þcirra. Þcg-
ai- .skakkt hefur verði gefið í spil-
um verður að gefa upp aftur. Þeg-
ar beitt héfur verði óleyfilegu
air þykjumst nógu
sem aSrir forðast
bragði í glímu má ekki minna vera
en að glímt sé aftur. Drengilegur
maður vill ek!ki vara í vafa um
vinningsrétt sinn. Stjórnarskrár-
málið er svo örlagarikt og því fylg-
ir svo mikil ábyrgð, að mér finnst
þeir menn undarlegir, sem að því
standa, ef þeir vilja ekki létta sér
ábyrgð na með því að láta þjóð-
ina segja já eða nei um það, hvort
hún vill breytinguna, auk þess sem
það er ólokin stjórnlagaskylda af
því að kosningarnar snérust að
Karl Kristjánsson
alltof miklu leyti um óskyld mál,
eins og allir vita.
Ástæðurnar eru gildar til að
gera þessa ráðstöfun málanna, þó
að „iðrun“ syndaraugnaþliksins sé
máske — ég .segi máske — ekki
vöknuð enn þá svo mikið beri á —
og „punkturinn“ sá ekki orðinn að
löngu eymdarstriki, svo ég noti
enn orð skáldsins.
Gísli Jónsson: Það er rangt að
ekki hafi verið rætt um kjördæma
málið í Barðastrandarsýslu. Og
Sigurvin ræddi helzt ekki um neitt
annað Nema í Flatey Þar talaði
hann ekki um það nema í tvær
mínútur af því að hann hafði
nóg að gera við að verjast árásum
á Framsóknarflokkinn út af öðrum
málum. Meiri hlutinn á alltaf að
taka tillit til minni hlutans. í Bret
landi er stjórnarandstaðan launuð.
En öðru vísi hagaði vfstri stjórnin
sér. Kjördæmabreytingin hreinsar
loftið og því fylgi ég henni.
Hermann Jónasson: Málflutning
ur Gísla Jónssonar átti víst að
sanna að málið hafi verið lagt fyr-
ir þjóðina samkvæmt fyrirmælum
stjórnarskrárinnar. En það er of-
raun fyrir hann að sanna það. Þrí-
flokkarnir vissu að kjördæmabreyt
ingin var óvinsæl og reyndu að
breiða yfir hana. Eg víti þá fram-
komu Gísla Jónssonar að segja sög
ur af framboðsfundum í kjördæmi
sínu og niðra mótframbjóðenda
sír.um fjarstöddum, svo sem hann
gerði. Þetta er ósæmilegt af þing-
manni, þó að það geri e. t. v. ekki
til af því að enginn tekur mark
á honum. Þingmaðurinn hefði
ekki átt að minnast á Flatey, því
saga hans þaðan er með þeim end-
emum að frægt er. Hól þingmanns-
ins urn nýsköpuæarstjórn er mark-
laust. Sú stjórn var eins og ríkt
barn, sem tekur við miklum auði
en sóar öllu í sukk og vitleysu.
Stjórnin tók við mciri auðæfum
en nokkur önnur ríkisstjórn, eyddi
öllu, hækkaði vísitöluna um 89
stig, vakti raunverulega upp og
magnaði vísitöludrauginn án þess
að geta svo ráðið við hann og eng-
in ríkisstjórn hefur síðan getað
komið íyrir þessum uppvakningi
nýsköpunarstjórnarinnar. G. J.
sagði að umbótabandlagið hefði
byggst á svikum. Hvað sagði sjálf
stæðismaðurinn Jón Ásbjörnsson?
Hann dæmdi það löglegt. G. J. seg
ir að Framsóknarflokkurinn standi
sterkir til þess að
gegn lýðræðinu. Hvers vegna full-
yrðir hann þetta? Við buðum sömu
þingmannafjölgun á sömu stöðum
og frumvarpið- gerir ráð fyrir.
Sagt er að þetta skipulag gefist
vel á Norðurlöndum. Má vera að
þar séu menn svo stjórnmálalega
þroskaðir, aið þingræði þeirra hafi
þolað þetta eitur, en hver segir
að það Verði til frambúðar? Öll
þau ríki, sem breytt hafa stjórn-
skipunarlögum sínum upp á síð-
kastið r— ég verð þá leiðréttur ef
mig imisminnir — sem og þau ríki,
sem mynduð hafa verið frá styrj-
aldarlokum, hafa tekið upp meiri
hluta kosningu. Við íslendingar
einh- þykjumst nógu sterkir til
þess að taka upp skipulag, sem
aðrir íorðast.
Páll Zóphóníasson: Eg hef talið
að stjórnarskrá eigi ekki að hreyta
nema á sérstöku stjórnlagaþingi.
Um það sannfærðist ég enn betur
nú í kosningabaráttunni, þar sem
þríflokkarnir lögðu alla stund á
að sveipa kjördæmamálið sem
mestri þöku. Það er í mínum aug
um glæpur að afgreiða þetta mál
án þess að atkvæði séu greidd um
það sérstaklega. Næsta skrefið
verður að gera landið að einu kjör
dæmi. Þetta skipulag dregur úr
sjálfstæðri hugsun kjósendanna en
stuðlar að aukinni múgmennsku.
Það er e. t. v. hið hættulegasta við
þessa breylingu.
Guðlaugur Gíslasan: Mér kemur
á óvart að sagt skuli vera að kjós-
endur hafi ebki vitað um hvað
kosið var. Málið var rætt af fulltrú
um allra flokka. Hermann kom
sjálfur til Eyja til þess að fræða
kjósendur um málið. Breytingin
er svo sjálfsögð að um hana þarf
ekki að dcila.
Bernliarð Stcfánsson: Sagt að
það sé lítilsvirðing við kjósendur
að ætla þeim að greiða tvisvar at-
kvæði um þetta mál. En hvað þá
um Alþingi, sem ætlað er að sam-
þykkja málið tvisvar? Rangt hjá
Guðlaugi að fyrst og fremst hafi
verið kosið um kjördæinamálið. í
almennum kosningum er alltaf kos
ið um landsmálin yfirleitt. Ræða
G, J. í gær líktist frumræðu hans
á þingi. En hann sat nú hér í 14
ár og fór mikið fram. Nú virðist
sú framför rokin út i veður og
vind.
Þetta mál verður sjáífsagt sam-
þykkt hcr á þingi í dag. Þar með
er meira en 100 ára kjördæmaskip
an lögð niður. Fylgismenn frum-
varpsins vonast sjálfstagt til að
hinu nýja skipulagi fylgi betri tím
ar og ætla sér eflaust að græða á
því. Úr því sem komið er, er ekki
annað að gera en að óska þess að
málið leiði til sem minnstra ó-
happa og verður það þá mest undir
kjósendum komið og leiðbeinend-
um þeirra.
Sigurður Bjarnason: Merkilegir
og sögulegir atburðir eru að gerast
hér í deildinni. Við erum að leggja
grundvöll að nýju og traustara
skipula.gi. Baráttan hefur verið
hörð eins og oft er þegar réttlæt-
ismál eiga í hlut. Alþingi heldur
ekki virðingu sinni nema það sé
sem réttust mynd af þjóðarvljan-
um.
Karl Kristjánsson:, Sjálfsagt að
taka undir þá ósk Sigurðar Bjarna-
sonar i hátiðarræðu hans hér, að
vond mál megi snúasf til' góðs. Það
er einnig rétt hjá hónum að oft
þarf mikið að berjast fyrir góðum
málum en þó að jafnaði meira fyr-
ir slæinum. G. J. sagði að fjórð-
ungaskipunin hefði gengið í sömu
átt og kjördæmabreytingin. Hann
skilur auðsjáanlega ekkert í því,
sem hann er að tala um. Fjórð-
ungsskípunin gekk einmitt í þver-
öfuga átt, Hún miðaði að því að
auka sjálfstæði héraðanna. Þessi
breyting er ekki til þess að jafna
milli fólksins heldur milli flokka.
Þríflokkarnir hafa ekki fengið'
fylgi úti um land, og því þarf afl
ná áhrifum þar út á atkvæði í
þéttbýlinu. Með fámennri þjóð
þarf dreifð byggð að geta þrifizt.
Veðrátta oft misjöfn í hinum ein-
stöku landshlutum. Stundum get-
ur verið góðæri í einum stað þó
að harðæri sé annars staðar. Sama
gildir um sjávarafla. Þetta verður
ekki fyrirfraim útreiknað, ,þ,vi verð
ur bara að mæta með ráðum og
dáð. Því þurfa byggðirnar -að eiga
sína fulltrúa. Stofum'enu, 'sem
flokksstjórnir velja, geja ekki ver
ið fulltrúar þessara staða, J?eir hafa
ekki þreifað á viðfangséfnum þar.
Frægasl'a rit fornbÓménnta okk-
ar, Edda, segir frá FrömuÓi hrekk-
vísi meðal Ása, Lóká Láufeyjar-
syni. Loki tækli Höð 'hinn hlinda
til að skjóta mistilteiní að hinum
ástsælasta guðnum, Baldri. Það
varð þeirra ógæfri Líkt íor þríflokk
unum. Þeir reyndu og-Atókst að
blinda kjósendur sína tií þess að
veikja sín eigin áhrif, Mér er 'ekki
illa við andstæðinga mína én ég
tel að þríflokkarnir vérðskuldi ör-
lög Loka hvað uppskeruna shertir.
Gísli Jónsson. Er hægt að blygð-
ast' sín meira en Framsókmjrflokk
urinn ætti að gera í þessú ináli?
Framsóknarmenn hafa ,sýnt. sveita
fólkinu hina mestu ófyrirleitni og
væri hægt ag nefna um það mörg
dæmi eins og svikin við jafnvægis
stefnuna í byggð landsin's.' Þessir
menn eru að halda í ranglæti sem
þeir hafa hangið í síð£in þetta
skipulag komst á.
Páll Zóplióníasson: G. J. íalar
um að Framsóknarmenn hafi svik-
ið jafnvægistefnuna. Gunnar.
Bjarnason sagði eitt sinn að mjólk
ætti ekki að framleiða nema fyrir
innlendan markað og tiL.þéss væri
nóg að hafa 1000 bændúr. Síðar
hélt íhaldið ungbændaráðStefnu og
lét tala þar þá Gunnar, Árna Ey-
lands og Pétur Gunnarsson. Ráð-
stefnan ályktaði, að efla bléri lanrl
búnaðinn svo, að hann gagti.á hverj
um tíma framleit það, sem þjóðin
þyrfti til neyzlu. Ekki m'eir. Svona
er nú þeirra jafnvægis^tefna. Sig.
Bjarnason hefur látið sér_svo;annfc
um sína sýslu, að þar eru mr tveir
hreppar því nær komnir;í:-eyði og
einn alveg. Hann hefur'-gefiztiupp.
Og þá grípur hann 4il -jþess að
skella öllum kjördæmum -ú- Vest-
fjörðum s-aman til þess, að j felá
frammistöðu sína. Eg sKil.hugsun-
arhátt þingmannsins, ''en ; eg vor-
kenni honum. Halda men'ri nú að
þessum sveitum verði htótUr sinnt
eftir samsteypuna? Nei, þá verður
ekki s'kipt sér af sveitumun, seitt
berjast í bökkum. Fólki í kjör-
dæmi G. J. fækkaði um 2Ó0.meðan
hann var þingmaður og sumuni.
sveitum hélt við auðn. Það sýnist
nóg fyrir þessa þingmenn að hugsa
uin þau héruð, sem þeir eru um-
boðsmenn fyrir. Þeir cru ekki
menn fyrir meira. • .
Gunnar Thoroddsen: Kjördæma
breytingin flýtir fyrir. heildarend-
urskoðun stjórnarskrárinnár. Rétt
væri að setja í stjórnarskrána á-
kvæði um þjóðaratkvæðagréiðslu,
er sérstaklega stæði á. Hlutfalls-
kosningar ykju lýðræðið og flokk-
um myndi ekki fjölga, Reynslan
sýndi að kosningabaiátta, væri
harðari í einmenningskjördæmuni
en tvímennings. Stefna Framsókn-
arflokksins væri ekki býggðastefna
heldur réttnefnd óbyggðastefna.
Flokksvald hvergi méira ‘en hja
FramSóknarmönnum, Samanber
brottrekstur Bændaflökksmanna,
íramboðin á móti Jónasi Jónssyni
og Benedikt Sveinssyni o. fl.
Bcrnharð Stefánsson: Þegar boð-
ið var fram gegn Benedikt Sveins-
syni þá voru það Norður-Þingey-
ingar sjálfir, sem réðu því en ekki
f lokksslj órnin: 'Framsók narnvenn
úti í héruðunum réðu sjálfir fram
boðum, samkvæmt flokkslögum.
Þegar nokkrir þingm'enn Sjálfstæð
isflokksins risu gegn nýsköpúnar-
stjórninni þá vaf þéiin eina, sem
ekki bognaði, Gísla Sveinsáyni ref;
(Framhald á 8. síðu).