Tíminn - 21.08.1959, Blaðsíða 7

TÍMINN, föstudaginn 21. ágúst 1959.
7
Þerr sem eiga leið um
Skólavörðustíg, líta gjarnan
til hússins númer 9, hins
garrrla aðseturs Hæstaréttar,
núverandi húsnæðis bæjar-
|sings Reykjavíkur, betrunar-
hússins, sem í daglegu tali
nefnist „grjótið" eða „steinn-
inn". Forhiið hússins gefur
lítið til kynna um það, sem
fram fer innan veggja. aðeins
ste^igarðurinn, rúm seiling-
arhæð, bendir til bess, að ekki
sé ætlast til að farið sé yfir
hann.
Hinn almenni vegfarandi, sem
ekki -hefur veriS kallaður til að
dvelja í þessu húsi, er því jafn
nær að öðru leyti en því, að hann
veit að húsið er notað sem fanga-
geymsia.
Tuttugu og sex
Fréttamaður komst fyrir nokkr-
um dögum inn fyrir dyr þessa húss
og ræddi þá stuttlega við yfirfanga
vörðinn, Valdimar 'Guðmundsson
óg Gunnar Guðmundsson, fanga-
vörð, um hitt og þetta, sem við-
kemur fangavörzlunni. Þeir tóku
yel erindi fréttamanns, en neit-
uðu staðfastlega að láta uppi, hvað
þeir hcfðu marga í vörzlu þá stund-
ina.
— Við gefum það ekki upp,
sagði yfirfangavörðurinn.
— En hvað er plássið fyrir
marga? spurði þá fréttamaður.
— Það eru geymslur fyrir
rúma tuttugu og sex.
— Er þetta pláss yfirleitt fullt?
— Ekki að staðaldri. Við erum
með auða klefa þessa dagana.
— Nokkrir fastagestir?
— Nei, við höfum enga lang-
dvalarmenn eins og er.
-— Hvað eru klefarnir stórir?
— Þeir eru eins, tveggja og allt
að fimm manna.
— Hvernig er föngunum skipað
niður?-
— Það fer eftir aðstæðum fang-
anna. Þeir .sem eru í gæzluvarð-
haldi meðan mál þeirra eru í rann
sókn, eru hafðir einir, þeir fá ekki
rð hafa samband við aðra menn.
Þeir sem afplána dóma eða sektir
mega búa saman og umgangast
hverjir aðra.
— Hvað um heimsóknir?
— Þeir, sem eru í gæzluvarð-
haldi fá engar haimsóknir, hinir
einu srnni í viku, á laugardögum
frá i'jögur til fimm.
„Fangafæðan"
— Hvernig er fangafæðið?
— Það er að sumu leyti eins og
tíðkast á flestum bæjum. Þeir eru
ekki upp á vatn og brauð.
Kjöt og baunir annan
daginn — fiskur hinn
— Hvenær ætli það hafi vcrið
lagt niður á íslandi?
— Það hefur verið gert allt fram
unt 1920. Mig minnir það eftir
gömium bókum. Það er löngu fyrir
okkar tið hér.
—- Hvað eruð þið gamlir í starf-
jnu?
-— Fimm — og þriggja ára.
— Hvað cru fangaverðirnir
margir?
— Við erum sex. Höfum átta
tíma vaktir. Við erum tveir frá
átta á morgnana lil fjögur og frá
fjögur til miðnættis. Þá kemur
ein maður og er til klukkan átta
á morgnana.Sjött'i maðurinn leysir
hina af til skipta þannig, að við fá-
i:m einn frídag i viku.
— En svo við snúum okkur að
matnum, hvað fá þeir á morgnana?
— Kaffi og brauðsamloku. Aðal-
máltíðin er á hádegi, kjöt annan
daginn og fiskur hinn, oft kjöt-
súpa og baunir eða grautur. Þeir,
sem eiga kaffi sjálfir fá að laga sér
um miðjan daginn og á kvöldin.
Kvöldverður er brauð og þesshátt-
ar.
— Og þéir láta sér þetta vel líka.
— Þeir verða nú að gera það.
Þessi skammtur er útreiknaður af
læknum, viss þungi af kjöti eða
f.ski, sem á að gefa nægar hita-
einingar.
— Hverjir sjá um eldamennsk-
una?
— Við .gerum það, fangavcrð-
irnir.
■— Þið eruð þá vel að ykkur í
eldamennsku.
— Það þarf nú víst enga sér-
menntun til að elda fisk og kjöt
og kartöflur, en við verðum að
gangast undir það.
— Hvernig eru matarílátin?
— Venjulegur leir. Engir tin-
diskar í notkun.
Bartkað beggja megin
— Hvernig er það, kemur það
stundum fyrir, að hér sé bankað
upp á af gömlum föngum, sem vilja
komast inn?
— Það er ekki laust við það,
segja þeir báðir fangaverðirnir
samtímis og hlægja dátt. — Það
er nefnilega þannig með suma
þessa menn, sem banka hér fyr-
ir innan dyrnar,að þeir banka fyrir
utan, þegar þeir eru orðnir þreyttir
á tilverunni að utanverðu. Þeir
banka hér sitt á hvað.
— Munduð þið hieypa manni inn
undir slíkum kringumstæðum?
Fangafæðið við Skólavörðustíg. - Talað við
fangaverði um hitt og þetta viðvíkjandi
fangavörslu
— Nei, við hleypuni cngum inn
nerna samkvæmt fyrirmælum yfir-
valda. Þetta eru drykkjumenn, scm
hafa verið inni, eru orðnir þreyttir
á tilverunni fyrir utan og vilja
komast í skjól.
— Þið eruð bersýnilega góðir við
þá, fyrst þeir koma aftur.
— Eg he!d það sé mest af
því þeir cru svona góðir við sjálfa
ðig.
Svona fara bækurnar
— Hvað cru eins manns klefarn-
ir stórir?
skúffu voru í hvoruni kicfa í öðr-
um klefanum var brotin rúða.
Fan.gaverðirnir sögðu, að þær (
væru oft mölvaðar niður, 'margar
rúður þyrfti að endurnýja strax. I
I Aðspurður hvort fangélsið væri nú .
mannhelt svöruðu þeiy, að nokkr- j
1 ar viðgerðir hefðu farið fram, en
fangar brutust út úr húsinu í yet-,
ur og vor. 150. j
Eftir að grein þessi er rituð
nefur það enn gerzt. að fangi
hefur brotizt út úr húsinu. Virð-
' ist því sem endurbætur á húsinu
Fangahúsið í Reykjavik, byggt 1874.
Fangaverðirnir Valdimar og Gunnar.
— Tveir og tuttugu sinnum þrír.
— En rúmin?
— Trérúm með dýnum, teppi og
rúmföt til að sofa við. Annan fatn
að verða þeir að skaffa sjálfir.
— Og þið hafið haft marga fína
menn?
— Já, marga og vel stönduga.
— Mega þeir reykja?
— Þeir mega það, þeir sem fá
tóbakið fært. Og við kaupum það
fyrir hina, ef þeir hafa peninga.
— Hafa þeir bókasafn?
— Já, hér er smávegis bókasafn.
Yfirfangavörðurinn dregur Nýja
testamenntið upp úr skúffu og opn
ar það. Úr hókinni miðri hefur
verið skorið vænt ferkantað istykki
af pappír, aðeins látin óskert
nokkur blöð innan við spjöldin.
Sennilega hafa þeir sem skáru, ætl
ið að nota bókina til að smygla
sinhverjum hlut á milli sín, en
kerðingin sést ekki nema bókin
;é opnuð.
-— Svona fara bækurnar, segir yf
rfangavörðurinn.
Skírlífisbrof
— Þetta er orðið nokkuð lítið
fangahús?
— Miðað við fólksfjölda í Reykja
vík 1874, þegar húsið var byggt,
bá erum við nokkuð langt á eftir
tímanum. Þá var þetta fangelsi
i’yrir allí landið og hér voru menn
hingað og þangað að í haldi fyrir
ýmis afbrot eins og morð og sauða-
bjófnað. En þá voru menn lika
settir inn fyrir skírlífisbrot og
margt annað, sem telst ekki refsi-;
vert nú á tímum. Þetta má allt sjáj
í gömlum dagbókum fangelsisins.
Þær eru geymdar hérna, en þyrftu
raunar að iara á Þjóðskjaiasafnið.
Að skilnaði bað fréttamaður um
að fá að líta inn í fangaklefa og’
var leyft það eftir að sakadómaril
hafði gefið samþykki símleiðis. Þaðj
voru tómir eins manns klefar, sem!
leyfilegt var að skyggnast inn í.
Hinir voru ekki til sýnis. Klefarn-
ir voru af þeirri stærð. sem fyrr
getur, annar þeirra nýmálaður og
hinn vistlegasti, hinn einnig vel
sæmilegur útlits. Góðar dýnur eru
í rúmum fanganna og borð með
hafi reynzt næsta haidlitlar og
minni til gagns en umtals. Þá er
steingarðurinn bak við fangelsið
svo lágur, að hver ófúinn maður
virðist geta komizt yfir hann á-
veynslulítið. Yfirvöldin hafa verið
stungin svefnþorni í þessum mál-
um, og bera ábyrgð á því, að
hvergi er nú hægt að stinga inn
mönnum, sem hafa fyrirgert rétti
sínum til að ganga lausir.
Hvenær fáum við íslendingar
ríkisstjórn, sem hrindir ósk
flestra um mannhelt fangahús í
f'ramkvæmd?
ítalskur nkm-
styrkur í boði
Ríkisstjói-n Ítalíu hefur ákveðið
að veita íslendingi stvrk til náms
á Ítalíu skólaárið 1959—60. Nem-
i.r styrkurinn 480 þúsund ítölsk-
x:m lírum. Númstíminn er 8 mán-
uðir, og ber styrkþega að vera
kominn til náms 1. október næstk.
Styrkurinn er fyrst _og fremst
ætlaður háskólakandídö'tum, kenn
urum eða listamönnum á aldrin-
im 22—35 ára til framhaldsnáms
við háskóla eða listaháskóla. Einn
ig koma til greina liáskólastúdent-
ar á aldrinum 18—25 ára.
Umsóknir um styrkinn sendist
rnenntamálaráðuneytinu fyrir 10.
september næst komandi. í um-
rókn skal lilgreina nafn. aldur og
heimilisfang umsækjanda, svo og
námsferil og hvaða nám hann
hyggst stunda. Enn fremur fylgi
staðfest afri af prófskírte.inum,
einnig meðmæli, heilbrigðisvott-
orð og tvær ljósmyndir &t Um-
sækjanda. Þa fylgi og vottorð um
í#ölskukunnáttu. Ef umsækjandi
hefur litla eða enga kunr.áttu í
ítalskri tungu, mun gefast kostur
á stvrk til að sækja stutt nám-
skeið í ítölsku við tungumálaskóla
þar í landi. Þarf að taka sérstak-
lega fram í umsókn. hvort um-
sækjandi æski slikrar fyrir-
greiðslu.
(Frá menntamálaj áðuneytinu)
Á víðavangi
Ummæli Birgis Kjarans
Mbl. segír á þriðjudaginn vau
frá skemmtiferðalagi Sjálfstæði^
manna í Reykjavík, en það vaij
um seinustu lielgi. í þessari frá^
sögn er m.a. sagt frá ræðu, semi
Birgir Kjaran liafi lialdið yl.ii
ferðalöngunum. í ræðu þessari
virðist Birgir hafa vikið nokkuð
að liugsaniegu stjórnarsamstarfi
við Alþýðubandalagið og læzt
hann vera andvígur því. Mbl.
segir, að lnonuin hafi fhrizt Orð
á þcssa leíð: h . ?
„Það eru til menn, sém halda
t.d„ að liægt sé að sveigjá komnt
únista frá marxistís'feúm frá‘ði-
fecnningitm þeirra til ráúnsærr-
ar veruleikastefnu, knýja'þá frá
lýðskrumi til ábyrgðai! -og
heinja þá til heiðarlegs -sam-
starfs innan ríkisstjónia. Ég er
vantrúaður á þann boðskapj .Ég
iteld einnig', að sú sljórnarstefna’,
sem kaupir sér frið ’ fyrir
skemmdarverkamöniium méð því
að afhcnda þeim lilúfdeiid í
stjórn landsins, hafi gefizfc upþ.'f
Þótt Birgir Kjaran haldi þesstt
fram, eru helztu forysfumeiip
Sjálfstæðisflokksins á Óðru tnált,
Því til sönnttnar þarf ekki að
fara svo langt aftur í tímann að
minna á nýsköpunarstjórnina.
Þess cr skemmst að minnast,. að
I jálfstæðisflokkuriim rej’ttdi tí
desembermánuði síðastl. að
ntynda stjórn með Alþýðubaiitla-
laginu og strandaði ltún ekki á
öðru en því, að kommimistar
vildu ekki samþykkja 6% katip-
Iækkun fyrir kosuingar. Síðan
hafa haldizt miklir dáleikar með
Ólafi Thors og Einari Olgeirs-
syni og er bersýnilegt að báðir
ltugsa gott til sængurinnar, þeg-
ar seinni kosningarnar erú af-
staðnar.
Spurning Þjóðviljans
Þjóðviljinn tekur líka framan-
greind ummæli Birgis Kjarans
óstinnt upp. Forystugrein ltans
á miðvikudaginn er alveg helg-
uð þeiin. Þar eru prentúð upp
frantangretnd umntæli Birgis og
síðan komizt þannig að orði:
„Hugsunin í þessunt orðúin er
sú að í borgaralegu þjóðfélagi
beri að beita öllum tiítækuin
ráðurn til baráttu gegn 'verka-
lýðshrcyfingunni og stjórnmála-
shitdökum hennar, og umfram
allt ntegi þau sarntök aldrei fá
neina hlutdeild í stjórnum landa
sinna nenta þau falli frá stefnu
sinni. Á bak við slíka lúigsun
býr óttinn við yfirburði og sig-
ur sósíalisntans, þá yfirburði
sent ekkert fái dtilið nenta of-
stæki og oíbeldi og brot á, öll-
um leikreglunt borgaralegs lýð-
ræðisþjóðfélags.
Aldrei að sem.ia um neitt við
verkalýðshreyfinguna og stjórn-
málasamtök hennar er boðákap-
ur þessara tnanna innan Idnds.
Boðskapur þeirra í alþjóðaraál-
uni birtist í Mbl. fyrir rúinri
viku, þegar skoðanabrajSur
Birgis Kjarans trylltust yfir .þ.yí
að æðstu ráðamenn Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna skyldti
ætla að ræðast við um leiðir til
að draga úr viðsjám og stríðs-
liættu í heiininum. Eni allir: kjós
endur Sjálfstæðisflokksins sam-
rnála því áð lyfía slíkurn ofstækis
ntönnum til valda?“
Þjóðviljanum er þannig 'ber-
sýnilega meira en illa við' þá
kenningu, að stjórnarsamvinna
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
bandalagsiiis konti ekki (il
greina. Spurningunni, sem hann
ber fratn í greinarlokin. er líka
bersýnilega beint til Ólafs Thors
og annarra æðstu manna Sjálf-
stæðisflokksins, þótt að fornii til
sé hcnni beint til óbreyttra kjós
enda itans. Verður nú fróðlegt
að sjá, hvernig blöð Sjálfstaiðis-
manna bregðast við og hvort
fyrirspurn Þjóðviljans nægir
ekki til þess, að þar verðr ekki
tekið undir útskúfunarkenningu
Birgis.