Tíminn - 02.02.1960, Síða 8

8
T f M IN N, þriðjudaginn 2. febrúar 1960.
slenzkir
fiskimenn á
Langt út við sjóndeildar-
hring sjást bátar fiskimanna.
Þeir eru á heimleið norðan úr
hafsauga á hinu víða Winni-
pegvatni, sem er eins og út-
haf inni í miðri álfu mikilla
sléttna og stöðuvatna. Hafs-
augu þess ná frá blómlegum
byggðum beykiskóga og hveiti
akra Rauðárdals, langt norð-
ur í óbyggðir, þar sem villtir
Indíánar og hvítir fiskimenn
skipta með sér gæðum þessa
heims og blanda stundum
blóði.
Við erum stödd á Mikley, sem
teljast verður með nyrztu byggð
um Islendinga í Ameríku. Eyja
þessi í Winnipegvatninu mikla
heitir að vísu á landabréfi
Kanadastjórnar „Hecla Island“,
en íslendingarnir, sem námu
þarna land árið 1876, kölluðu
eyna Mikley og það heiti ber hún
enn í munni íslenzks fólks i
byggðum Nýja fslands, hver sem
fyrirmæli Kanadastjórnar ann-
ars kunna að vera, varðandi
landaheiti á uppdráttum henn-
ar hátignar Bretadrottningar.
Kunnu betur til fiskveiða
en kombindingar.
Mikley kom snemma við sögu
íslenzka landnámsins í Vestur-
heimi, þó elcki verði eyjan talin
til hinna stærri Islendinga-
byggða. Strax á fyrstu árum
landnámsins í Nýja íslandi
fengu menn augastað á eynni og
þótti þá, sem nú, hún vera vel
fallin til útgeröar. Fyrsta vet-
urinn sem fslendingar bjuggu i
sínuih nýju heimkynnum á
ströndum Winnipegvatns norð-
ur í Nýja íslandi, fóru þeir að
sinna fiskveiðum. Þótti þeim
gott til fanga þar við vatnið,
enda kunnu flestir landnemanna
betur skil á fiskveiðum en akur-
yrkju, eins og hún er stunduð
með kornbúskap á sléttulöndun
um miklu.
Enn í dag þykja íslenzkir
menn flestum öðrum fremri við
fiskveiðar á vatninu, sem stund-
aðar eru í allstórum stíl, bæði
vetur og sumar. Mikley er ein
mikilvægasta útgerðarstöðin og
nær allir fiskimenn, útgerðar-
menn og landeigendur eru aí ís-
lenzku bergi brotnir, þó flestir
þeirra, er nú starfa þar, séu af
þeirri kynslóð, sem aðeins þekk-
ir ísland af óljósri æskuminn-
ingu, eða frásögnum feðra og
mæðra. Ekkert fólk þekkir jafn
fagurt Island. Engir aðrir kunna
að segja frá slíkri tign fjalla,
né þekkja heiðari íslenzkan
himin, en þetta fólk með ís-
lenzkt blóð i æðum, sem býr
þarna við vötnin miklu í miðri
þeirri stóru Ameríku.
Mikley er talsvert stór eyja,
flatlend, en þakin þéttum skógi
beinvaxinna barrtrjáa, nema
þar, sem mannshöndin hefur
rutt skóginn undir byggð og
vegi. Byggðin er í tveimur hverf
um eða þorpum á austurströnd
eyjarinnar. Þar hefur skógur
verið brotinn á allstóru svæði.
Þar standa húsin í hnapp á
grónum bala upp af sendinni
ströndinni. Kirkjan gnæfir hæst
með oddmjóum turni og við að-
algötu þorpsins stendur lika
barnaskólinn og verzlunarhús
upp af bryggjunni. Inn að skóg-
arjaðrinum liggja akrar og tún
og þar stendur búsmalinn á beit
þennan síðsumardag, er við
gistum Mávahöfn og bíður eftir
því, að Mikleyjarbændur komi
heim af sjónum.
Annríki við Mávahöfn.
Við bryggjuna liggja bundnir
tveir fiskibátar, sem ekki höfðu
verið úti á vátninu þann dag-
inn. Verið er að greiða net og
ganga frá veiðarfærum um borð
og einnig uppi á túnbala skammt
upp af bryggjunni. Við krikann,
þar sem bryggjan gengur á land,
er lítið fiskihús og utan við það
standa tveir menn og gera að
vatnafiski á flötu borði, er lagt
er milli tvéggja stampa. Þeir eru
báðir Breiðfirðingar að ætt og
uppruna, en hafa nú stundaö
veiðarnar hér á Winnipegvatni
í marga áratugi. Allir hafa
fiskimennirnir sömu sögu að
segja um minnkandi aflabrögð
og smækkandi fisk. Enginn veit
með vissu, af hverju þverrandi
fiskgengd stafar, en staðreynd-
irnar tala sínu máli. Nú hefur
fyrir löngu verið gripið til þess
ráðs að ákveða lágmarksstærð
möskva í netum fiskimanna og
eru þung viðurlög, ef út af er
brugðið. Þetta er þeirra land-
helgismál á Winnipegvatni, en
menn hafa eins og gengur mis-
jafnan skilning á nauðsyn þess-
ara ráðstafana.
Þegar bátarnir koma hver af
öðrum heim til hafnar, verður
skjótt mikið annríki í Mávahöfn.
Fiskurinn er strax tekinn á
land, að honum gert og hann
síðan ísaður í fiskkassa, sem
hann er fluttur í á markað til
borganna, einkum stórborgar-
innar Winnipeg. Afkoma fiski-
manna á Winnipegvatni hefur
yfirleitt verið léleg síðustu árin.
Bátamir hafa að vísu stækkað,
veiðarfærin orðið fullkomnari,
en aflinn ekki aukizt að sama
skapi, hefur jafnvel minnkað.
Fylgjast með atburðum
heima á gamli fróni.
Ekki hafa gestir „að heiman"
lengi staðið í fjöru við Máva-
höfn, áður en talið berst að Is-
landi og kemur þá í ljós, að sjó-
menn á Winnipegvatni eru
furðu kunnugir því, sem gerist
á gamla Fróni. á, það er rétt hjá
þeim að byggja höfn í Rifi, segir
aldraður sægarpur með kreppt-
ar hendur af ævilöngum átökum
við net og strauma á Winnipeg-
vatni. — Ef til vill hefði ég aldr-
ei farið að heiman frá Breiða-
firði, ef slíkur framfarahugur
hefði þá verið þar um slóðir,
bætir hann við ræðu sína og
horfir síðan lengi þögull út yfir
vatnið mikla, sem speglast í
gliti síðdegissólar.
Þá kemur lítill bátur að landi.
Þar fer ungur, vasklegur maður
einn á báti. Hann rennir far-
kosti sínum fast upp í fjörumöl-
ina og stekkur á land í hlífðar-
fötum. Hann kemur allslaus ut-
an af vatninu, bölvar aflabrögð
unum og þessu „íslandsdekri".
Aður en varir er hann og aldr-
aði maðurinn frá Breiðafirði
komnir í grimmar kappræður og
hnútukast. — Þú ættir að
skammast þín að vilja gleyma
uppruna þínum. Þú þarft ekki
að fela uppruna þinn frá ís-
landi, ef þú værir maður til að
standa undir því að bera ís-
lendingsheitið, — en það ertu
ekki, enda bezt fallinn til að
blandablóði við Indíána og ala
þjóð með þeim eins og þú gerir.
„Meinenáur eru mundar
mínir frændur og þínir“
dóttur, sem Espólín skráir í
árbækur sínar og er á þessa
leið:
Loptur bóndi Guttormsson
sat löngum að Skarði á
Skarðsströnd, segja menn að
hann hafi verið riddari að
nafnbót, og haft hvítan fálka
á bláum feldi til einkennis
eðalskapar síns. Einhverju
sinni nálægt þessum tíma
(1413), er mælt svo bæri við,
er hann sat að Skarði, að
þangað kom með föður sínum
ungur sveinn er Illhugi hét,
og kallaður síðar hinn svarti.
Hann hafði prikaleik á gólf-
inu við annan svein, og tókst
svo til fyrir honum, þá er
Loptur reikaði á gólfinu, að
hann sló prikinu ófyrirsynju
utan á fót Lopti. Varð honum
við það mjög dátt í fætinum,
settist niður og mælti: Þú
slærð ógætilega, piltur, það
er ennþá ekki úti fyrir þér, þú
munt gjöra mér til meira áð-
ur en þú deyr. Faðir Illhuga
það sem mjúklegast fyrir son
sinn, og afsakaði vilja hans
og ásetning í þessu, en Loptur
bóndi svaraði fám orðum, og
var heldur þrámæltur á hinu
sama. Þó varð ei meira af að
því sinni, en rætast þótti spá
þessi, sem síðar mun greint.
Og Espólín heldur áfram
sögunni:
Þáð skeður nær þessum
tíðum (1430) að Illhugi sá, er
fyrr var getið kom að Skarði
með föður sínum er Loptur
var þar (Loptur var fluttur að
Möðruvöllum er hér er komið
sögu). Var maður svo þrosk-
aður og mannaður vel, að
Fiskimaður horfir til veðurs, áður en lagt er með netin út á vatnið.
Fiskimenn með lítinn bát sinn í
net er þeir leggja nærri landi.
fjöru, albúnir að leggja út með
Það er engin nýlunda, að
spunnar séu sagnir af sam-
tíðarmönnum um þá, sem
sakir auðs og mannaforráða
draga að sér augu fjöldans.
En ætli að það sé ekki heldur
fágætt, að skráðar séu í ann-
ála rakalausar kviksögur, sem
koma á kreik einum þrjú
hundruð árum eftir dauða
viðkomandi persóna?
Ekki er að efa, að samtíma-
menn Lopts ríka Guttorms-
sonar hafa sagt af honum
ýmsar sögur og lengi mun
hans eigin kveðskapur halda
á lofti minningunni um ástir
hans og Kristínar Oddsdóttur
lögmanns, sem hann segir um,
að „meinendur eru mundar,
mínir frændur og þínir“.
En frá átjándu öld er talin
vera sú saga um Ólöfu Lopts-