Tíminn - 06.04.1960, Síða 6

6
TfMINN, miðvikudaginn 6. aprfl 1960.
Orðið er frjálst
ivar eru . .
f tilefni af umræðum þeim um
meðferð Ríkisútvarpsins á tónverk
um í vörzlu þess, sem hófust í
Morgunblaðinu hinn 22. 3. s., 1- og
haldið hefur verið áfram af ýms-
um aðilum, viljum við hér með
birta kafla baráttu dr. Victors Ur-
bancic í þágu íslenzks tónlistar-
lífs, reynslu hans af Tónlistardeild
útvarpsins í tæpa tvo áratugi og
okkar rétthafa eftir hann á þeim
tveim árum, sem liðin feru frá and
láti hans. Verður þó aðeins stiklað
á stóru.
Dr. Vietor Urbancic hafði um
hartnær fjórtán ára skeið með
höndum stjórn hljómsveitar þeirr-
ar, sem nú heitir Sinfóníuhljóm-
sveit íslands. Enn fremur stjórn-
aði hann kór, færði upp næstum
alla söngleiki í Iðnó, óperur og
miklvægum verðmætum, sem þeir
höfðu sjálfir átt sinn þátt í að
skapa. En að þessu sinni var þó
segulbandið enn sjáanlegt. Er það
meira en sagt verður í sambandi
við örlög þau, sem upptökur á
öðrum oratoríum hafa sætt hjá
Ríkisútvarpinu.
Þess vegna leyfum við okkur að
bera opinberlega fram þá spurn-
ingu, sem við höfum oftsinnis áður
spurt viðkomandi hlutaðeigendur:
Hvar eru þær upptökur, sem gerð-
ar hafa verið á vegum íslenzka
Ríkisútvarpsins á hinum miklu
oratoríumverkum í frumflutningi
islenzkra tónlistarmanna: . Judas
Makkabeus eftir Haendel, Davfð
konungur eftir Honeger, Requiem
eftir Mozart, Jóla-oratoríum Bachs,
Stabat Mater eftir Pergolesi o- fl.?
■ ■
svo að hinir miklu hæfileikar ís-
lendinga á því sviði mættu njóta
sín sem bezt. Sjálfur segir hann í
minnisgreinum sínum: „Ég var
ákveðinn í að helga íslenzku tón-
listarlífi alla krafta mína....“. —
Þannig varð frumflutningur hinna
miklu verka merkileg menningar-
leg heimild uim það tónlistarstarf,
sam var unnið, þegar enginn opin-
ber styrkur var veittur til tónlistar-
náms eða starfs. Það var eingöngu
borið uppi af einlægri ás íslend-
borið uppi af einlægri ást íslend-
Það, sem sagt hefur verið um
gildi flutnings á óratorískum verk-
um og verðmæti þeirra fyrir dag-
skrá Ríkisútvarpsins, á einnig við
um frumflutning fyrstu óperuvið-
fangsefnanna á íslandi. Þrátt fyrir
alla mótstöðu auðnaðist dr. Urban-
cic að sjá þann draum sinn rætast,
að mega undirbúa og stjórna óperu
flutningum með því sem næst ein-
göngu íslenzkum tónlistarkröftum.
Maður skyldi halda, að upptökur
frumflutninga fyrstu óperanna hér
á landi, hefði verið vandlega varð-
veittar af hálfu Ríkisútvarpsins
sem merkileg heimild. Þó verðum
við enn að endurtaka spurninguna:
Hvar eru hinar ágætu upptökur
af öllum fyrstu óperum hér á
landi? Samkvæmt þeim upplýsing-
um, sem Rikisútvarpið veitir fyrir-
fannst þar í fyrra aðeins upptakan
af Tosca. Allar aðrar óperur, sem
dr. Urbancic stjórnaði á árunum
1951—1957, Rigoletto, La Traviata,
Bajazzo, Cavalleria Rusticana og
Töfraflautan — sem flutt var í til-
efni af ártíð Mozarts — eru sagðar
ófinnanlegar. Sama gildir um upp-
tökur af öllum þeim óperetxum,
sem dr. Urbancic stjórnaði, fyrst
í Iðnó og síðar í Þjóðleikhúsinu,
t. d. upptökuna af frumflutningi á
Leðurblökunni hér á landi, Kátu
ekkjunni, Sumar í Týról, sem fs-
lendingum væri kær eign, þótt
ekki væri nema fyrir íslenzku text-
ana. En við spurningunni: „Hvar
eru. .. . ? höfum við ekkert svar
getað fengið heldur.
Það er alkunna, að dr. Urbancic
vann ekki aðeins af öllum mætti
að því að erlend stórverk yrðu
flutt af íslenzkum tónlistarkröftum
í sívaxandi mæli, heldur og að
kynningu á íslenzkum tónverkum.
Sem eitt dæmi um það má nefna,
að það kostaði hann 2 ára leit að
hafa upp á handriti að hátíðar-
kantötu Emils Thoroddsens, sem
virtist með öllu týnt og glatað, en
fannst loks í fórum Ríkisútvarps-
ins. Hann lauk þá samningu þess
eftir ósk ekkju tónskáldsins (loka-
söngurinn, „Rís íslands fáni“, er
eftir hann), og stjórnaði loks flutn
ingi á því fyrst í maí 1954 í Þjóð-
leikhúsinu og síðan úti fyrir Al-
þingishúsinu þann 17. júní sama ár
— en það var tónlistarviðburður,
sem hver íslendingur má sannar-
lega vera stoltur af. Því meiri
ástæða var fyrir Ríkisútvarpið að
sjá svo um, að þetta snjalla og
þjóðlega íslenzka tónverk mætti
hljóma sem oftast í eyrum almenn
ings. En samt fór nú svo, að þessi
tónlistardýrgripur reyndist aftur
horfinn hjá útvarpinu þegar til átti
að taka á sextugsafmæli hins látna
tónskálds, Emils Thoroddsens, í
júnímánuði 1958 — og ekki nóg
með það, heldur voru öll nótna-
handritin, þar á meðal patitúrút-
skriftirnar, horfin. Og nú var dr.
Urabncic ekki lengur á lífi til að
galdra tónverkið fram aftur. En
þegar sextugsafmælið var liðið hjá,
kom það allt í einu í leitirnar aft-
ur af sjálfu sér og var nú flutt fyr-
ir stuttu í útvarpið. Voru þá 6 ár
liðin frá áðurnefndum frumflutn-
ingi þess!
En sagan um varðveitingu menn
ingarlegra heimilda í Ríkisútvarp-
inu verður þó ekki full sögð, nema
tOfærð séu nokkur dæmi um fram
komu þá, sem dr. Urbancic sætti
í sambandi við þau tónverk, sem
hann lék sjálfur. Upptökur af
hljómleikum hans á bezta kirkju-
orgel landsins í Landakoti, eru
ófinnanlegar og af öllum hinum
mörgu orgelverkum, sem hann lék
þar, er ekkert eftir nema kannske
eitt einasta. En hluti af hljómplöt-
um með orgelleik hans úr Fríkirkj
unni er skráður sem „bannað að
flytja“. Hver bannar, fæst hins veg
ar ekki upplýst. Áreiðanlega ekki
flytjandinn, þaðan af síður erfingj-
ar hans, sem hlotið hafa ráðstöfun-
arrétt á verkum hans að honum
látnum. Sama gildir um upptök-
urnar af píanóleik hans sem ein-
leikara, undirleikara og meðleik-
ara í kammermúsíkverkum.
Sem eitt augljósasta dæmi um
ástandið í Ríkisútvarpinu í þessum
málum og hvaða meðferð eigin
verk Victors Urbancic hafa sætt
af hálfu þess, skal hér að endingu
sagt frá því, hvernig farið hefur
varðandi Klarínettsónötu hans-
Þetta verk, sem oft er leikið er-
lendis, var leikið inn á hljómplötu
á vegum Ríkisútvarpsins af Agli
Jónssyni, sem tókst það snilldar
vel, en höfundurinn sjálfur annað-
ist undirleik á flygel. Eins og
vænta má hefur hljómplata þessi
verulegt gildi, að minnsta kosti
fyrir okkur. En þegar til átti að
taka var Klarínettusónatan líka
horfin! Og loks var það upplýst,
að „af tilviljun" hefði komið
sprunga í þessa hljómplötu, og
hefði hún því verið eyðilögð.
Að sjálfsögðu mundum við hafa
tekið þessar upplýsingar góðar og
gildar, einkum þar eð þess var að
vænta, að opinber stofnun sem
(Framhald á 13. síðu).
Sérhver kona á auðvelt með að
sjá hvenær maðurinn er aftur
sómasamlega rakaður *
Dr. Viktor Urbancic
söngleiki í Þjóðleikhúsinu og kom
fram sem orgel- og píanóleikari,
svo að upptökur hans fyrir Ríkis-
útvarpið í leikhúsi, hljómleikasal i
og útvarpssal munu vera orðnar
hátt á annað hundrað.
Eftir andlát hans voru margiri
að hvetja okkur til að bjarga þess
um upptökum frá glötun frá út-
varpínu, þar sem komið hafði í
ljós, jafnvel á meðan dr. Urbancic
var enn á lífi, að þær reyndust
annað hvort ekki finnanlegar eða
þá að meira eða minna leyti eyði-
lagðar, ef til þeirra átti að taka.!
Við nefnum hér sem eitt dæmi,!
þær ótrúlegu staðreyndir í sam-
bandi við upptöku á hinu fræga:
kórverki Rossinis: Stabat Mater. |
Flutningur þessa verks, árang-t
urinn af margra mánaða markvissu I
og erfiðu starfi íslenzkra söngvara 1
og þrotlausrí þjálfun hljómsveitar
manna, fór fram þann 6. marz
1951 og hlaut frábærar viðtökur
og dóma íslenzkra og erlendra
áheyrenda, bæði í lekihúsinu, þar
sem tónverkið var flutt og þeirra,
sem heyrðu það í útvarpinu, og^
teljast sérfróðir á sviði tónlistar-1
innar. Margur mundi segja, að
þar með hefði dagskrá Ríkisút-
varpsins orðið mikilvægu tónlistar-:
verðmæti auðugri.
í byrjun maímánaðar, ekki
nokkrum árum seinna, heldur
aðeins tveimur mánuðum síðar,
hugðist dr. Urbancic láta erlenda
gesti heyra upptökuna. En þá kom
í ljós, að inn á segulbandsupptök-
una á þessu dásamlega tónlistar-
verki hafði verið leikin jazztónlist.
Þar með voru íslendingar sviptir
Hvar er hin íslenzka útgáfa 36-
hannesarpassíunnar niðurkomin?
(svo ekki sé minnzt á Messíasar-
oratoríið). En sú útgáfa verksins
var sérstæð að því leyti, að það
var ekkí um að ræða þýðingu á
þýzka textanum við tónlist Bachs,
eins og annars staðar utan Þýzka-
lands. Victor Urbancic hafði tek-
izt að samhæfa vers úr passíusálm
um Hallgríms Péturssonar og ritn-
ingargreinar á íslenzku, við tó_n-
list Bachs. Þar með eignuðust fs-
lendingar einir allra menningar-
þjóða að samlöndum tónskáldsins
undanskildum, útgáfu Bachpassí-
unnar á móðurmáli sínu — með
öðrum orðum: Bach-passíuna með
íslenzkum frumtexta. Þetta vakti
mikla athygli erlendis og er talið
einstætt. Dr. Victor Urbancic vann
þetta verk fyrir fslenzku þjóðina
í heild, það var gjöf hans til henn
ar, og hefur því engin stofnun né
einstaklingur rétt til að eyðileggja
það. Þess vegna spyrjum vér enn:
Hvar er hin íslenzka Jóhannesar
passía og hvar eru nótnahandritin
að henni? Það væri allri íslenzku
þjóðinni óbætanlegt tjón ef þessi
fjársjóður hennar hefði ekki verið
varðveittur sem skyldi.
Menn kunna að svara því til, að
dr. Urbancic hafi „bara verið út-
lendingur", eins og hann fékk að
heyra, enda þótt honum hafi ís-
lerzki ríkisborgararétturinn verið
jafn heilagur og hans eiginn heið-
ur. Vann hann allt sitt starf í ná-
inni samvinnu við íslenzka tónlist-
arkrafta og af brennandi áhuga
fyrir að efla íslenzkt tónlistarlíf,
morgun og flnnið mismuninn.
, 10 blaða málmhylki með
hólfl fyrir notuð hlöð
U
Til að fullkomna raksturinn — Gillette rakkrem
•V* v V«V»V«V*V*V*V*V*V*> V*V*V*V*V*V*V*V*V*V»V-
Gillette