Tíminn - 28.09.1960, Blaðsíða 7

T í MIN N, xuiðvikuclaginii 28. seplember 1960.
7
★
Fyrir nokkru komu hjónaefni
til aS tala við mig. Hvorugt þeirra
þekkti ég áður. En faðir stúlkunn-
ar hafði bent henni á að tala við
mig, til þess að fá upplýsingar um
jörð, sem hann taldi að hægt væri
að útvega þeim til ábúðar næsta
vor (1961). Nú veltu Jxau því fyrir
sér, hvort þau ættu heldur að
gera, fá sér leigða íbúð hér í
Reykjavík, og stunda daglauna-
vinnu, eða flytja á jörðina, sem
faðir hennar taldi sig geta útvegað
þeim með vordögunum. Pilturinn
var Reykvíkingur, og hefur stund-
að daglaunavinnu, ýmist við hús-
byggingar eða á eyrinni, en stúlk-
an var uppalin í sveit, en hafði
veiið þrjá vetur og hluta úr sumr-
um hér, og mest „unnið í fiski“
eins og hún orðaði það sjálf. Þessi
tvö ungmenni voru að því leyti
betur sett en mörg önnur, sem Iíkt
stendur á um, að þau höfðu sýni-'
lega bæði verið sparsöm, og hugs-
að um að spara, því að þau áttu
bæði milli 80 og 90 þúsund krónur
á sparisjóðum og gátu því lagt
nokkuð fram til kaupa á búslóð,
þegar þau reistu bú, og þó haft
nokkuð til sikepnukaupa, er þau
færu að búa. Ekki veit ég, hve
mörg af þeim ixærri 2000 hjóna-
efnum, sem gifta sig á ári hverju,
geta sagt hið sama, en ég vildi
vona að þau yrðu sem flest.
Saman rædduni við svo um mál-
ið, og reyndum að gera okkur
grein fyrir hvaða vonir þau gætu
gert sér um tekjur næsta ár, ann-
ars vegar ef þau settust að í
Reykjavík, og stunduðu hér verka-
mannavinnu, og hins vegar ef þau
tækju jörðina, og færu að búa þar.
Settust þau hér að, yrðu þau að
taka íbúð á leigu. Ekki gátum við
gert okkur grein fyrir því hvað
þau mundu fá hana fyrir. Öll
þekktum við mörg dæmi þess, að
jafngóðar íbúðir, að því er virtist,
væru leigðar út fyrir svo misjafna
leigu að meiru munaði en helm-
ingi, og því yrði það undir heppni
og hending komið hvað þau kæm-
ust að hagkvæmum kjörum með
húsaleiguna. Aftur þótti mér lík-
legt, að jörðin yrði aldrei leigð
hærra, en þau þyrftu að borga hér
í húsaleigu í 3 til 4 mánuði, og því
að þessu leyti ódýrara að fá inni
í sveitinni.
Virkir dagar ársins eru um 300
og vinnutíminn 8 tímar á dag.
Tímakaupið í dagvinnu er kr.
20,67, og má því ætla að þau geti
haft 2400 tíma á 20,67 eða 49608
krónur yfir' árið. Dragist vinna á
vinnumarkaðinum ekki saman,
ætti að mega gera ráð fyrir að
verkamenn fengju eftirvinnu, og
ef til vill líka nætur- og helgi-
dagavinnu, og þá gætu árstekjurn-
ar orðið milli 60 og 70 þúsund, en
því væri valt að treysta, því að
margt benti á, að vinnumarkaður-
ínn myndi dragast saman, þó ekk-
ert væri hægt að fullyrða um það.
Margir teldu að búseta í Reykja-
vík hefði marga kosti fram yfii'
búsetu í sveit. Mætti þar fyrst
telja að verkamaðurinn fengi kaup
sitt alltaf greitt vikulega, en
sveitabóndinn yrði að bíða eftir
því, að vinna hans yrði að sölu-
hæfri vöru, og síðan því, að hún
seldist, og fengi silt kaup því löngu
eftir, að hann hefur unnið að
fiamleiðslu hennar, stundum hátt
á annað ár.
Sá, sem býr í Reykjavík, hefur
meira samneyti við murga menn,
eða getur haft það, en hinn, sern
býr í strjálbýlinu. Hann hefur
margfalda möguleika til þess að
sækja margs konar skemmtanir
eftir' því sem vilji hans stendur til
og pyngja hans leyfir, hann getur
fengið blöðin daglega, hafi hann
aura til að kaupa þau, meðan sveita
maðurinn fær þau sjaldnar, hann
á hægara með að sækja lækni, ef
veikindi ber að höndum. Þetta
meta marigir mikils. Allt þetta
þyrfti þau að athuga og leggja nið-
ur fyrir sér, áður en þau ákvæði
hvað þau gerðu.
Aftur á móti ættu þau erfiðara
með í Reykjavik, en í sveitinni
að hafa áhrif á börn sín, þegar
þar að kæmi. Þar yrðu þau að
mestu háð áhrifavaldi skólanna og
áhrifum frá félögunum á götunni,
og sumir teldu það mikinn galla.
Þau gætu heldur ekki sjálf með
vinnu sinni í Reykjavík gert neitt
til þess að láta tekjur sínar hækka
ár frá ári, en það gætu þau gert,
ef þau settust að á jörðinni, sem
þeim stæði til boða. Þar væru þau
sjálfs síns herrar, og uppskæru
eins og þau sjálf ynnu til, en þó
að þau ynnu á við tvo í eyrar-
vinnunni, fengju þau ekki hærra
tímakaup en skussinn, sem drægii
sem helzt þyrfti að leggja saman
nytjar, og 80 fjár á sama heyi og
fóðurbæti. Þá seldu þau enga
mjólk og hefðu aðeins afurðir sauð
fjárins til sölu úr búi. Gera mætti
ráð fyrir að eitthvað af ánum yrði
tvílembt, svo þau hefðu 90 lömb
undan þessum 80 ám. Ætti þá að
vera hægt að gera ráð fyrir að 80
löm-bum mætti lóga; því ekki er
ástæða til að reikna með mör’gum
viðeldum fyrsta árið, á nýkeypt-
um ánum.
í júlímánuði fengju þau fyrst
afurðir af sauðfénu — ullina. —
Gera má ráð fyrir að fá 1.8 kg. af
ull af ánni eða 144 kg. Áætlað er
að bændur fái 24,30 ikr. fyrir ullar-
kílógrammið og því kr. 3499,20 eða
um kr. 3500 fyrir alla ullina, hafi
öll ullin náðst af ánum, en það
gengur nú stundum misjafnlega.
Bæði er, að ærnar nást ekki allar
til rúnings, og eins er oft meiri
og minni vanræksla um smölun að
vorinu, en nauðsyn er að fleiri
bændur smali samtímis, eigi allt
fé að nást til rúningar, og getur
þó vantað, hvað þá ef fleiri eða
færri vanrækja smalamennskur,
þar sem lönd liiggja saman og sam-
smölunar er þörf. Aðrar afurðir
af sauðfénu falla til að haustinu í
Páll Zóphóníasson:
Hvað eigum við að gera?
af sér og ynni mikið rninna. Og
fleira kæmi hér til, sem yrði ljós-
ai'a, þegar við töluðum nánar um
aðstöðu þeirra, ef þau tækju jörð-
ina og færu að búa þar.
Jörðin, sem faðir stúlkunnar
taldi sig geta útvegað þeim til
ábúðar með vorinu 1961, liggur í
8 til 9 km. fjarlægð frá næsta bæ.
Þangað liggur ekki bílvegur, en
komast má þangað með bíl þegar
þurrast er að sumrinu. íbúðar-
húsið er úr tirnbri, 30 til 40 ára
gamalt, og er talið íbúðarhæft.
Það er óupphitað, en vatnsleiðsla
er í því, og skólpleiðsla frá, og í
eldhúsinu er Aga-eldavél. Útihús
eru ÖH úr torfi, fjós fyrir 6 kýr og
fjárhús yfir 100 fjár. Hlöður eru
við fjárhús og fjós. Túnið er milli
5 og 6 ha. og gefur af sér 190 hesta
af töðu. Það er slétt að % en %
er fleytingsþýfi. Heyvinnuvélar
hafa ekki verið notaðar, enda hæp-
ið mjög að það borgaði sig þar
sem ekki er hægt að nota þær
nema á hluta af túninu. Útengjar
er’u engar, en áður voru slegnir
60—70 hestar á útjörð, fleytings-
þýfðum jöðrum milli holta og
mýra. Fjárbeit að vetri væri talin
góð, og meðalföll dilka hefðu und-
an farin þrjú ár verið liðug 15
kg. Meðalbúið síðustu árin hefði
verið 2 kýr, vetrungur, þrjú hross
og 60—70 fjár. Möguleikar til þess
að stækka túnið vænx miklir, en
samfara því yrði að gera allmikla
skurði til að þurrka túnstæðið, ef
í stærri túnr’ækt ætti að ráðast.
Eins og nú stæði, bæri jörðin
ekki svo stórt bú, að vinnandi hjón
hjefðu fullt starf við það. Þau
hefðu aígangsvinnutíma og gætu í
honum unnið að því að slétta það
af túninu, sem enn er þýft, og
stækka túnið, og á þann hátt auk-
ið töðufenginn og síðan stækkað
búið. Og þar sem það mætti stækka
verulega svo að þau tvö gætu ekki
hæglega unnið fyrir því, þá ykist
þeirra kaup að sama skapi og þau
gætu stækkað búið. Hér hefðu þau
möguleika, sem þau gætu ekki haft
í Reykjavík.
Hvað þau hefðu fyrir vinnu
I sína við búið væri erfitt að segja.
i Það færi bæði eftir því, hvort þau
. vildu búa að mestu við kýr eða
i sauðfé, og því hve dugleg þau
væru, því að við búskapinn upp-
skæri hver eins og hann sáði. —
Á þessari jörð, sem þeim stæði
til boða, héldi ég að minnst mundi
hafast upp úr búi á jörðinni með
sama bústofni og þar væri nú. Það
væri það erfitt að koma mjólkinni
í veg fyrir mjólkurbíl daglega að
það væri ógerlegt nema um væri
að ræða dálítið mjólkurmagn, og
því yrði annaðhvort að hafa eins
margar kýr á jörðinni, og taðan
frekast leyfði, eða bara eina kú,
rétt til að fullnægja lágmarks-
þörf heimilisins, og síðan sauðfé
eins og 'heyið entist til.
Ef að þau veldu kúabúskap,
mætti ætla að þau gætu með liitl-
um kaupum af fóðurbæti haft 6
kýr og 3 hesta, en engar kindur.
Þau gætu vænzt þess að fá 2600
kg. af mjólk eftir kúna til sölu úr
heimili, og þá haft eftir mjólk til
heimilisins. Hve mikið þau mundu
fá fyrir mjólkina, færi bæði eftir
því hve feit hún væri, — og auk
þess væri verðið á haustmánuðun-
um hæst, og því verðið misjafnt
eftir mánaðar'mjólkurmagninu.
Annars væri i’eiknað með því að
bændur nú í ár ættu að fá kr. 4,18
fyrir hvert kg. að meðaltali, og
því yrði að áætla að þau gætu
fengið 2600 kg. sinnum 6 eða
156000 kg. á kr. 4,18 mest kg., eða
allt lagt inn mjólk fyrir 65208
krónur. Mjólkuiverðið væri að
nokkru greitt mánaðarlega en ekki
til fulls fyrr en árið væri liðið, og
séð hvert mjólkurverðið raunveru-
lega væri. Venjulega væri % til
% haldið eftir frá áætluðu verði
við mánaðarútborganir. Daglega
yrðu þau að koma mjólkinni 8—9
km. í veg fyrir mjólkurbílinn og
það væri tafsaimt, tæki um þrjá
klukkutíma hvern dag, eða allt að
því.
Til sjálfs húshaldsins þyrftu þau
að kaupa minna en ef þau byggju
í Reykjavík, því að hér hefðu þau
mjólk og gætu líka haft garðmat
og kjöt af kálfunum sex, sem féllu
til og þau slátruðu og liklega legðu
til búsins, en gætu saltað og mætti
þá ætla að þeir legðu sig á 160
kr. hver.
Ef að þau aftur veldu að hafa
sauðfjárbú, gætu þau haft eina kú,
sláturtíðinni í sept. eða október.
Áætlað er nú að 15 kg. lambið geri
rétt um 400 kr. og má því ætla,
ef þau hafa 80 dilka til innleggs,
að þau fái 32000 kr. fyrir sláturfjár
afurðirnar, og milli 35 og 36 þús-
und fyrir allar afuiðir sauðfjár-
búsins. í sláturtíðinni fá þau nokk
urn hluta af sláturfjárafurðunum
greiddan, oft 3A til % af áætluðu
verði afurðanna. Eftir hinu verður
að bíða, oft nálægt því ár, eða
þangað til afurðirnar eru allar
seldar og hægt er að sjá hvert
verðið raunverulega verður. Við
teknaáætlun mína hér miða ég við
meðalkýr og dilkaþunga.
Nú vil ég benda á það aftur, að
verkamaðurinn í Reykjavík getur
í raun og veru ekkert gert til að
hækka það sem hann fær í tíma-
kaup, annað en vera sinni stétt
trúr og vinna að gengi hennar.
Hins vegar getur hann verið mis-
duglegur að ná í eftirvinnu, næt-
ur- og helgidagavinnu, en að öðru
leyti ekki haft áhrif á hvað hann
ber úr býtum, og ekkert gert til
þess að láta það hækka ár frá ári.
Þetta getur bóndinn aftur á móti.
Hann eykur tímakaup sitt með því
að vinna vel, fær meiri afköst t.d.
aukinn heyfeng, og getur því haft
fleira fé og fengið meiri afurðir.
og bóndinn, sem ekki hefur stærra
bú, en þessi jörð ber nú, hefur
tíma aflögu bæði vor og haust,
sem hann getur notað til jarðrækt-
arframkvæmda, stækkað túnið,
aukið töðufenginn, og þar með
tryggt sér meiri tekjur næsta ár.
Þetta getur hann gert ár eftir ár
þangað til að búið er orðið svo
stórt, að hann getur ekki annað
hirðingu þess með konu sinni, og
þarf að fara að fá sér verkafólk.
Þá kemur tímabil, sem hann hefur
ekki nægilega vinnu fyi’ir verka-
manninn, til að geta fullnýtt vinnu
hans, og þá ríður honum á að
stækka búið ört, svo vinna manns-
ins nýtist og fáist greidd af arð-
inum, sem búaukinn gefur af sér.
Hér er regin munur á aðstöðu
verkamannsins og bóndans bæði
til framtíðar sjálfs síns, og eins
viðhorfinu til þjóðarheildarinnar
og landsins. Bóndinn getur sem
sjálfstæður aðili aukið verðmæti
landsins og bætt lífsskilyrði eftir-
komandanna, en það á verkamað-
urinn mjög erfitt með, nema
óbeint. Hann getur ekkert gert til
þess að sonur han-s, sem tekur við
verkamannsstarfinu, beri meira úr
býtum en haxm sjálfur gerði, en
það gerir bóndinn með umbótum
á jörðinni. Þetta gera að heita
má allir bændur, það ei’u að vísu
til menn í bændastétt, sem lifa á
starfi fyrirrennara sinna að nokkru
leyti, og þá með því að nota t.d.
nýrækt sem aðrir hafa gert, þar
til hún aftur er komin í órækt.
Það má á ýmsan hátt lifa á erfiði
annarra.
En bóndinn getur líka á annan
hátt aukið tekjur sínar frá því
sem ég gerði ráð fyrir að þau
hefðu, ungu hjónin, en það er með
því að koma sér upp arðsamari
skepnum. Það eru til bændur, sem
leggja ekki inn 2600 lítra af mjólk
úr hverri kú, sem þeir hafa í fjós-
inu, heldur 3000, og einstaka mun
meira og fá þá líka mikið meiri arð
af búinu. Á sama hátt eru líka til
margir bændur, sem ekki fá 15
kg. af dilkakjöti eftir hverja kind,
sem þeir hafa á fóðri, heldur 20
kg. og nokkrir, sem fá mun meira.
Allir bændur hafa því möguleika
á að auka árstekjur sínar með því
að auka arðinn af skepnunum þó
skepnunum sé ekki fjölgað, og það
er kannski verðmesta aukningin
fyrir þjóðfélagsheildina og niðj-
ana. Hér hefur bóndinn líka sér-
istöðu gagnvart verkamanninum,
og hvorutveggja þetta, að gjöra
jörðina og búféð gjöfulli við fram-
tíðina en það var við okkur, gerir
hann að meiri og betri manni.
Það er margt sem ungu hjóna-
efnin þurfa að taka afstöðu til
þegar þau ákveða hvort þau eiga
heldur að verða búendur og hús-
i’áðendur í sveit eða verkafólk í
Reykjavík.
Þetta var nú meginið af því, sem
ég sagði hjónaefnunum í meira en
klukkutíma viðtali. En hvaða er-
indi á þetta einkasamtal í Tím-
ann? munu rnenn spyrja. Til þess
að ég sendi Tímanum það, liggja
þrjár meginástæður.
Sú fyrsta er, að það gifta sig ár-
lega 2000 hjón, og ég vildi gjarnan
að fleiri en þessi ein hugsuðu um
hvað þau ættu að taka fyrir og
hver’nig þau með sparsemi og fyr-
irhyggju þyrftu að hugsa fyrir
framtíðinni.
Sú er önnur, að ég vildi gjarnan
enn einu sinni benda bændum á
hve mikill munur getur verið á
arðsemi búa þeirra eftir því
hvernig þeir reka þau. Þeir þurfa
að læra hver af öðrum, og með
því bæta áriega afrakstur búa
sinna. Þetta hefur gengið grátlega
seint, menn halda í gamlar venj-
ur og siði foreldra og laga sig
ekki eftir breyttri aðstöðu.
Og hin þriðja er sú, að aðal-
fundur Stéttarsambands bænda
samiþykkti að endurskoða skyldi
verðlagsgrundvöll þann, sem verð-
lag landbúnaðarafurðanna hefur
verið ákveðið eftir, til þess að gefa
bóndanum jafnt í árstekjur og
meðal-verkamanninum. Mér hefur
viizt að þá væri aldrei nægilegt
tillit tekið til þess, að verkamað-
urinn fær kaup sitt vikulega, en
bóndinn allt si/tt kaup löngu eftir
að hann hefur lagt fram vinnu
sína, og sumt ekki fyrr en allt að
22 mánuðum eftir að vinnan er af
hendi leyst. Á þetta vildi ég benda
og biðja þá menn að hugsa um, er
endurskoða verðlagsgrundvöllinn.
Hjónaefnin, sem við mig töluðu,
bið ég að „forláta" að ég nota
þetta samtal við þau, sem uppi-
stöðu í þessa grein; en ég vona að
ég hafi ekki á neinn hátt farið
þannig með það, sem þau sögðu,
að þau þurfi að fyrtast við.
25. september 1960.
Páll Zóphóníasson.