Tíminn - 28.09.1960, Blaðsíða 9

T f MIN N, miðvikudaginn 28. september 1960.
9
sinn álitlegasta nemanda, og jafn-
framt varðveitti þar í ríkum mæli
þann kost, sem flestum útlending-
um, er heimsækja land vort, finnst
mest á-berandi sem einkenni á
þjóðinni, og það er gestrisni. Sjálf-
ur var ég alinn upp á gestrisnu
heimili, og ótal gestrisnum heim-
i’.um og gestrisnum mönnum hef
ég kynnzt um dagana, en hvergi
hef ég komizt í kynni við eins
mikla gestrisni, eins og þá, er
Högna Sigurðardóttir og maður
hennar sýndu mér, og okkur öllum
fjórmenningunum, dagana, sem
við dvöldum í París í fyrra sumar.
Og eins og ég hef áður getið um,
íiutu fjölda margir aðrir gestrisni
þeirra þessa sömu daga. Land-
kynningin, kynning á íslenzkri
menningu og beztu eðliskostum ís-
lendinga, sem þar fór fram, og
mun hafa farið fram, um mörg ár,
er ómetanleg.
Hér í blaðinu er áður búið að
geta um, að Högna hafi tekið próf
í byggingarlist snemma á þessu
sumri frá Listaháskólanum i París.
Og af 300 nemendum, er luku hinu
sama prófi hafi hún verið dæmd
hæfust þeixra allra. Oft hefur hún
hlotið verðlaun þau ár, sem hún
hefur stundað nám í Listaháskól-
anum, en nú fær hún meðal ann-
ars þann rétt að verðlaunum, að
l.ún þarf ekki að sækja um af-
vinnuréttindi, hvorki í Frakklandi
cða Englandi, heldur aðeins að til-
kynna, ef hún vill setjast að í öðru
hvoru landinu og reka þar atvinnu.
. en merkustu verðlaunin, er hún
fékk frá skólanum eru PRIX
GUADET fyrir hæstu einkunn
deildarinnar á árinu, og i öðru lagi
verðlaun veitt af Franska ar'ki-
tektafélaginu. Það er heiðurspen-
ingur, fyrstu verðlaun fyrir loka-
teikninguna.
Þótt Högna sé afburðamikil
listakona á aiþjóðamælikvarða, er
hún fyrst og fremst íslenzk lista-
kona. Lokateikning hennar frá
Listaháskólanum er af húsi í ís-
lenzku landslagi, landslagi með
ísienzkum gróðurskilyrðum. Og
hún er líka íslenzk mannkosta-
Áhyggjufullir vegna dragnðtaveiðanna
Fréttamaður átti fyrir
skömmu tal við Þórhall
Björnsson, kaupfélagsstjóra á
Kópaskeri, um hið nývið-
byggða sláturhús þar. Meðal
annars, sem bar á góma, voru
möguleikar til fólksfjölgunar
á Kópaskeri, en þar hafa nú
búsetu milli sjötíu og áttatíu
manns. Þetta fólk er vfirleitt
bundið við ákveðin störf og
því oft ful! erfitt að fá nægi-
legan mannafla til að vinna að
slátrun, en mikill annatími
stendur þá yfir í sveitum
vegna gangna og rétta Þá hef-
ur stundum reynzt erfitt að fá
nægan vinnukraft að Kópa-
ckeri til annarra verka.
— Hér er mjög lítið um dag-
launavinnu, sagði kaupfélagsstjór-
inn, og þær byggingaframkvæmdir,
sem hafa verið hér, hafa yfirleitt
verið gerðar af aðkomufólki, fyrst
og fremst hér úr sveitunum en að
kona. Ekki mun leika á bví neinn
vafi, að Högna mun geta fengið
óþrjótandi verkefni og verða eftir-
sótt sem „arki’tekt" í stórborgum
Englands og Frakklands og víðar.
En ég veit að hún þráir að setjast
að hér heima í nálægð við ættfólk
s tt og til þess að vinna að aukinni
fegrun og smekkvísi í húsabygg-
ingum og skipulagningu okkar
hraðvaxandi höfuðborgar og ann-
arra baeja og byggða íslands.
Vér íslendingar megum ekki við
því að njóta ekki starfskrafta,
vitsmuna og þekkingar ungra af-
burðamanna og kvenna, er þjóðin
hefur alið.
Rætt við Þórhall Rjörnsson, kaupféiagsstjóra
á Kópaskeri
nokkru leyti af fólki annars staðar
frá.
— Er atvinnugrundvöllur fyrir
fxeira fólk hér eins og nú er
háttað?
— Það er nú kannske varla hægt
að telja að svo sé, því að slátrunar-
tíminn, sem er eins konar vertíð
hjá okkur, er svo stuttur. Hann
skapar ekki möguleika til að fólk
geti setzt hér að. Hins vegar ger-
um við okkur vonir um, að ef
tekst að halda þeirri landhelgi,
sem við höxum nú tekið og ekki
verður opnað fyrir dragnótinni, þá
geti hér skapazt útvegur og um
leið atvinnuskilyrði fyrir miklu
fleira fólk. Við höfum hér stórt
frystihús og sláturhús með miklum
afköstum, sem ekki er notað nema
halfan annan mánuð á ári. Það
væri vissulega mjög mikilsvert
fyi’ir okkur og þjóðarheildina, ef
hægt væri að nota þetta lengur en
nú er. En því aðeins verður það
hægt, að fiskimið okkar, sem eru
ágæt hér fyrir Sléttu og í Öxar-
Að réttu miklumst vér af því, er
ungir íslenzkir íþróttamenn vinna
íþróttaafrek, eða ung íslenzk stúlka
fær alþjóðaviðurkenningu fyrir
íegurð og góða framkomu. En
r.ámsafrek Högnu Sigurðardóttur,
mun vera mesta afrek, er nokkur
fslendingur hefur unnið á þessu
ári. Og þetta afrek hennar vekur
þaéi'Vonii', ‘að hún muni geta unnið
þjóði'nni ðinbtáhlegt gagn. ef henni
cndist líf og heilsa og islenzkt
sinnuleysi rekur hana ekki til ann-
arra landa, en nú í haust kemur
Högna heim frá Frakklandi.
Þorsteinn M. Jónsson.
ÞÓRHALLUR BJÖRNSSON
firði, verði ekki eyðilögð. Þau hafa
ívívegis áður verið eyðilögð, fyrst
af togurunum, sem herjuðu hér
upp úr aldamótum og toguðu upp í
landsteina og hreinsuðu þá flóaim
af fiski, svoleiðis að hér varð ekki
vsrt í tuttugu ár. Upp úr 1920 fór
svo aftur að koma hér fiskur og
vaxandi, og um 1930 var hér kom-
:n gnægð fiskjar, en þá var opnað
íyrir dragnótaveiðum. Árin þar á
ettir voru miðin svo gjöreydd að
nýju og hefur ekki orðið fisks vart
siðan fyrr en nú, að hann er að
koma aftur hér í flóann og hefur
það lítils háttar verið stundað. En
þar sem þetta er nú rétt að byrja,
er ekki risin upp sú útgerð, sem
hér gæti orðið.
Nú eru hins vegar uppi háværar
rsddir um það að opna flóana og
firðina fyrir dragnótaveiðinni á
nýjan leik, og erum við mjög
áhyggjufullir, ef það skyldi verða
gert hér. Að vísu mundu þeir bái-
ar, sem fengju leyfi til að skarka
hér með dragnót, fá dágóða veiði í
nokkur ár meðan þeir væru að
hreinsa, en fyrir okkur væri slíkt
gjörsamleg fyrirmunun á atvinnu-
vegi, sem við annars gætum stund-
að.
— Þið búizt við að stunda hér
handfæraveiðar?
— Já, handfæra- og línuveiðar.
Hér mundi fyrst og fremst verða
tiillubátaútgerð, en hún hefur
gefið mjög góðar tekjur víða í
þorpum hér norðan lands.
Ég vil svo að lokum taka það
fram, að ég lít á ásælni þeirra
manna sem vilja fá leyfi til drag-
nótaveiða á heimamiðum fjarlægra
héraða, nákvæmlega sömu augum
eg yfirgang Breta í íslenzkri land-
helgi þess fólks, sem hér býr og
því er lífsnauðsyn að verja hana
fyrir þeim aðgerðum sem hafa eyð-
ingu í för með sér, hver sem þar á
hiut að máli.
Þannig lítur kaupfélagsstjórinn
á dragnótaveiðarnar, en rétt er að
láta öll sjónarmið koma fram í svo
umdeildu máli.

þessi ást okkar á tungunni
virðist einungis ná til rit-
aðs máls, a.m.k. ef dæma
má eftir því virðingarleysi,
sem hingað til sýnt hefur
verig töluðu máli íslenzku.
Mér er ekki kunnugt um,
hvað kann að hafa verið
skrafað og skrifað um ís-
* lenzkan framburð fyrr á öld
um, en ekki er mér grun-
laust um að það sé sáralítið.
Á þessari öld má segja, að
hljótt hafi verið um þetta
mál frá því Guðmundur
heitinn Björnsson, landlækn
ir, skrifaði um þetta merka
grein í Skólablaðið árið 1912
sem hann nefndi „Réttrit-
unarheimska og framburðar
forsmán“, og þangað til dr.
Björn Guðfinnsson hóf Há-
skólafyrirlestur sinn um
framburð og stafsetningu
haustið 1946. Skylt er þó að
geta þess, að nokkrir merk
ir menn studdu málstað
Guðmundar landlæknis og
skýrðu frá sjónarmiðum sín
um f þeim efnum. Má þar
nefna grein Helga Hjörvar
í XII. árg. Skólablaðsins um
framburðarkennslu og hljóm
bætur, og grein Jóhannesar
L. L. Jóhannessonar í sama
blaði' um þetta efni. Þá hafði
Þorsteinn Gíslason, skáld,
áður einnig skrifað mjög
vinsamlega grein stílaða til
Guðmundar landlæknis um
málið.
Að vísu má segja, að grein
Guðmundar hafi aðallega
fjallað um stafsetningu, en
þar er þó að finna þessi at-
hyglisverðu orð um fram-
burð á íslenzku: :
„Eg fæ ekki betur séð, én
það væri ofurhægt að semja
nákvæmar framburðarreglur
og laga og fegra framburð-
inn að miklum mun; þessi
reglubundni, fagri fram-
burður ætti að vera spari-
búningur málsins; þannig
ætti að kenna málið í öllum
skólum og þannig ættu allir
menntaðir menn að tala
það. — Réttmœli er undir-
staða réttritunar."
Þessi orð hins gáfaða land
Iæknis eru enn j fullu gildi.
Vert er að vekja athygli á
síðustu setningunni: „Rétt-
mæli er undirstaða réttrit-
unar.“ Við þurfum ekki að
leita lengi til þess að finna
rökstuðning fyrir þessari
skoðun; því hver hefur ekki
einhvern tíma fengið bréf,
þar sem auðveldlega má
lesa úr rithættinum fram-
burðargalla höfundar, svo
sem flámæli, linmæli o. s.
frv.
Sé því skoðun Guðmundar
Björnssonar rétt, að rétt-
mæli sé undirstaða réttrit-
unar, liggur í augum uppi
hve réttur og fagur fram-
burður er nauðsynlegur
hverjum manni.
í sambandi við vaknandi
áhuga á fögrum fmmburði
móðurmálsins er skylt að
minnast hér sjóðstofnunar
Helga Hjörvars og konu hans
s.l. haust, þar sem kveðið er
á um verðlaunaveitingar úr
þessum sjóði fyrir fegurst
talað mál í úvarp. Var sjóð-
stofnun þessi fögur kveðja
hins þjóðkunna úvarps-
manns, sem á s.l. ári fyrir
aldurs sakir lét af löngu og
merku starfi sem skrifstofu
stjóri útvarpsráðs.
Þótt þeim mönnum, sem
kenna islenzku í skólum okk
ar ætti ekki að vera skota-
skuld úr því að leiðrétta
meinlegustu villur í fram-
burði nemenda, ber hins að
minnast, að hér á landi hef
ur engin samræming ís-
lenzks framburðar enn átt
sér stað; og má reyndar
segja, að hún hafi ekki verið
fmmkvæmanleg, sökum
skorts á nauðsynlegum und-
irbúningi. Einn kennari not
ar þennan framburð, annar
hinn, og fer það venjulega
eftir þvj hvaðan menn eru
ættaðir af landinu; og sama
máli gegnir vitanlega um
okkur leikara, presta þing-
menn og útvarpsþuli og aðra
þá, sem skilyrði hafa til að
móta framburð öðrum frem
ur.
Það er satt að segja ekki
efnilegt fyrir erlendan stúd
ent, sem kemur hingað til
íslands til þess að læra að
tala málið. Af kennslubók-
um í islenzku fyrir útlend-
inga er tæplega um annað
að ræða en bók dr. Stefáns
Einarssonar annars vegar
og hins vegar bók Sigfúsar
Blöndals, bókavarðar. En
guð hjálpi þeim stúdent,
sem ætlar að notfæra sér
báðar bækurnar, því að þá
Stefán og Sigfús greinir á
um aðalatriði þessa máls.
Hefur hvor sinn framburð.
Er þetta gott dæmi um ó-
samræmið og óreiðuna, sem
ríkir í þessum efnum á fs-
landi.
Það var því ólítið gleði-
efni, þegar dr. Björn Guð-
finnsson hóf rannsóknir sín
ar á íslenzkum framburði.
En upphaf þessa máls var
það, að á haustþinginu 1939
hafði verið áætlað nokkurt
fé á fárhagsáætlun Ríkis-
útvarpsins „til málfegrunar
eftir fyrirmælum kennslu-
málastjómarinnar“, eins og
komist var þar að orði. Varð
þetta í fyrsta sinn sem fé
var veitt af mállýzkurann-
sókna á íslandi.
Tveim árum síðar, eða
1941, eftir að rannsóknir
voru hafnar, kom j ljós að
frekari fjárveitingar væri
þörf, en þáverandi forsætis-
ráðherra, Hermann Jónas-
son, sem einnig fór með
kennslumálin, hljóp þá und
ir bagga og veitti aukinn
styrk til greiðslu ferðakostn
aðar við mállýzkurannsókn
irnar, og árið 1946 kom svo
út fyrsta bindi Bjöms um
mállýzkur, þar sem saman
voru teknar niðurstöðurnar
af rannsóknum hans.
Má segja, að rit þetta hafi
verið byggt á sandi, því dr.
Björn og aðstoðarmenn
hans rannsökuu framburð
um það bil 10.000 manna
víðs vegar um land og var
framburður hvers hljóðhafa
skráður á sérstakt spjald.
Dr. Björn hugsaði sér þetta
fyrsta bipdi af tveim eða
þrem, en hann var lengst
af heilsuveill maður og lézt
fyrir aldur fram.
Var það stórskaði þessu
merka máli, er hans missti
við, því hann hafði sterkan
áhuga á samræmingu ís-
lenzks framburðar og var
manna bezt fallinn til þess
að stjóma hinum umfangs-
miklu og tímafreku rann-
sóknum, sem nauðsynlegar
eru til undirbúnings þess,
að við eignumst skynsamleg
an og fagran fyrirmyndar-
framburð á íslenzku.
Er nú nauðsynlegt að ein-
hver fær maöur taki upp
merki hins fallna visinda-
manns og beri málið fram til
sigurs.