Tíminn - 29.09.1960, Blaðsíða 7

T í MIN N, fimmtudaginn 29. september 1960.
7
Stofnfundur Sameinuðu þjóð-
anna hófst um sumarmál 1945, í
borg hins heilaga Fransiskusar
við Kyrrahaf. Nokkrar ráðagerðir
voru víst um það hér, að íslend-
ingar skyldi þegar gera menn vest-
ui þangað og vera með frá upphafi
að stofna h;ð eilífa ríki friðar og
réttlætis og frelsis um alla jörð.
En þó varð ekki úr förinni þá að
sinni. Þá var yndislegt veður á
íslandi. Þá kvað Skúli Guðmunds-
son:
Við lifum i glansi og geislum
gullfagra landsins — þó
verðum af dansi og veizlum
vestur í Fransiskó
Kviðlingurinn sýnir, að í skáld-
inu hefur verið lítill ferðahugur.
En síðar geröu fslendingar einnig
menn til heimboðsins. Og er ekki
þess að dyljast, að fyi'ir það og
síðan höfum vér einnig verið taldir
með þjóðum.
Hinn háttsetti ráðsmaður Sam-
einuðu þjóðanna er í háska stadd-
ur, því að trylling hefur gripið
hina svörtu sauði í hjörð hans, en
heimilismenn í Austurbænum á
búi Sameinuðu þjóðanna gera
heldur að trylla sauðina meira, en
að víkja þeim til haga fyrir fjár-
iranninn, svo sem þó er venja, þar
sem góður er bæjarbragur.
Frá því er að segja, að mér veitt-
íst það af hendingu, fátækum ís-
lendingi, að sitja sem meinlaus á-
heyrandi í höfuðsal Sameinuðu
þjóðanna og horfa þar á og hlýða
til, þegar Tryggvi Lie, hinn þel-
dckki, hausmikli, stórvaxni Norð-
maður og fyrsti ráðsmaður Sam-
einuðu þjóðanna gekk niður úr
valdastóli sínum, fyrir sjö árum,
saddur sinna setudaga, að því er
ætlað var, og mjög bakbitinn af
þeim í eystri bænum. En upp á
pallskörina steig hin nýja vonar-
stjarna þjóðanna, Dagur Hammar-
skjöld hinn sænski. Hammarskjöld
er af mikilli mannvirðinga-ætt og
valda-ætt í sinu föðurlandi, snotur
maður, bæði í fornri og í nýrii
merkingu, látlaus maður í allri
gerð og framgöngu. Það eitt varp-
aði sjálfkrafa sínum glæsileik yfir
þennan prúða og hófsamlega Norð-
urmann, að allir vissu að þarna
gekk fram ágætur íþróttamaður,
mikill fjallagarpur, því að annars
gat vel átt vio hann vísa Páls Ól-
afssonar um landshöfðingjann:
,,Enginn maður á honum sér, að
hann geti meira en ég“.
Er það einhver gletta meinlegra
örlaga, eða er það eitthvert miðs-
vetrarpróf hárrar og hulinnar
skólastjórnar á sína úrvalsnem-
endur, að sænskur bróðir vor, há-
borinn sonur norrænnar karl-
mennsku, aríi hins sænska auðs
og hins sænska ríkilætis, sænskrar
íyrirmennsku og hins hárbeitta
rænska stáls — að hann stendur
nú á því fárlega leiksviði þjóð-
anna sem svartir og píndir og
mjög fákunnandi Afríkumenn hafa
tætt frá öll leiktjöldin og hverja
tíulu, svo að alþjóðaeymdin blasir
við nakin og rúin.
Gamansemin er lausn mannsins
fiá oflátungshættinum, og' eina
Iikn hans gegn kvöl hégómans.
Það er annar víðkunnur Svíi,
skáldið Fröding, sem hefur kveðið
að orði eitthvað á þessa leið.
Það gat annars ekki hjá því
fsrið, að íslendingur sem sá ráðs-
mannaskiptin þar á Manhattan við
Austurá, í þann tíð, að honum yiði
mest um það í huga sér, að horfa
n tvo Norðurmenn skipta þar sessi
á þessum bápalli þjóðanna. Ég
veik viljandi til hliðar allri vitn-
e:kju um hagsýni eða pólitísk
klókindi hinna háu herra, sem
hafa stórþjóðirnar að baki sér.
Nú hefur sótt nokkuð á mig káí-
le? minning, meinlítil mynd úr
eirti kunnasta blaði í föðurlandi
II?” —\arskj01ds. — Svíar eru
s'—--amastir allra Norðurlanda-
í í beim skilningi, að þeir
hal ’ á almannafæri reglu og
manr.aiiðum með hörðustum aga.
ísle.ndirrar hafa engan sa» v.ujm-
Helgi Hjörvar við hljóðnemann.
KÓNGÓ-
— Ur erindi Helga Hjörvars um daginn og veginn
Erindi Helga Hiörvar, rithöfundar, um daginn og veginn
í útvarpinu fyrir hálfri annarri viku, þar sem hann
ræddi aðallega um Kóngó og starf Sameinuðu þjóðanna
þar, vakti allmikla athygli, ekki sízt fyrir þá sök hve
frábærlega vel það var samið að máli og líkingum. Tím-
inn birtir hér meginkafla erindis þessa tiS yfirlestrar
í næði.
ugt er. Aðrir Norðurmenn eru þar
í milli. Nú var það fyrir nær hálfri
ö?d að Svíum þót-ti nauðsyn að efla
aga í sveitaþorpum, sem voru að
vaxa upp úr gömlu fámenni og
sveitabrag. Því að drykkjudólgar
tóku að vaða þar uppi um allar
helgar, en hálfvaxnir og hálffullir
slrákar drógust í sollinn. í sveita-
þorpum höfðu lengi verið lögreglu-
rnenn, einkermisbúnir, en óvopn-
aðir og pokalausir, einn í hverju
þerpi eða svo. Þeir voru sveita-
menn og héldu áfram að vera það
í embætti sínu og kóngsins múnd-
eringu. Nú samþykkti hið sænska
öryggisráð einróma,, að þessa
menn skyldi vopna sverði, til þess
að virðingu valdstjórnarinnar væri
betur borgið, einnig í dreifbýlinu.
Þá gerði Engström eina af sínum
eiskulegu þjóðlífsmyndum í Strix.
Það er kátt á laugardagskvöldið á
Gili — eða í einhverjum Gaul-
verjabæ þar í landi — og verða
mikil áflog. Sá gamli, nývopnaði
vorður faguna siða reynir af góð-
mennsku sinni að spekja dólgana,
nieð blíðu og friði og fortölum,
eins og Sameinuðu þjóðirnar verða
að gera. Hann stóð í þeirra spor-
um, löngu áður en þær þjóðir urðu
tii. Sverðið var biturt og glæsilegt,
en fullkomin fígúra, marklaust
tákn mjög fjarverandi valds. Nú
verður það háskalegt, dólgarnir
loysa það í góðsemi frá gyltu belti
kunningja síns, en áflogin snúast í
nýja stórhátið og æðisgenginn
hroðafögnuð. Lagavörðurinn stend-
ui hokinn álengdar og baðar hönd-
um og kallar: Þið getið meitt ykk-
ur á sverðinu, drengir, það er hár-
beitt!
Hvorki þarf mikla gamans-emi né
bcina mannvonzku til þess að
draga nokkra líkingu frá þessari
niynd Engströms að standi og
stöðu hins nafnkunna landa hans
nú í Skeiöaréttum Kóngó.-negr-
anna.
Ekki svo meint, að Dagur hinn
sænski hafi iiia staðizt sitt próf um
v;tsmuni og manndóm vors nor-
ræna kyns. En hann er settur á
siórt leiksvið hryggilega lítilla
Vitsmuna. Margir kokkar eru að
þessari liraklegu grautargerð. Þar
e: sem fyrr, að enginn einn og
engir tveir megna að gera gott,
er hver einn fyrir sig megnar að
gera öllum hinum allt illt. Nær
ágreiningslaust virðist það eitt, að
Belgar hafi í flestu illa gert, og því
i m verst við skilist. Þó hafa Belg-
ar smíðað Kongónegrum beztu
byssur í lieimi, útmetnar til að
skjóta í bakið á hinum hvítu yfir-
herrum, um ieið og þeir loks ggnga
út um hliðið.
En íslenzkur sveitamaður spyr
um eitt: Til hvers er allt bákn
Sameinuðu þjóðanna og allir
þeirra hávitru herrar? Áttu þeir
ekki að vita, og máttu þeir ekki
v;ta, voru þeir ekki umfram alla
aðra skyldugir til að vita hvernig
þessi blóðheita, hrausta og grimma
svarta þjóð væri undir það búin,
að hverfa úr þúsund alda myrkri
frumskóganna, hverfa frá óum-
ræðilegri kúgun og örbirgð og van-
þekkingu, hverfa frá mannáti allt
fram á þennan dag, að ætla má —
cg íklæðast á einu missiri hinni
silkifögru, hólkvíðu frelsiskápu
Sameinuðu þjóðanna. Verða á
einum degi jafnoki þeirra sem
sömdu svo haglega mannréttinda-
skrána. Hveriir áttu að vita þetta,
eí ekki herrar Sameinuðu þjóð-
arma? Og ef þcir ekki vissu þetta,
ef þeir létu sig þetta engu varða
fyrir frelsisdaginn, — frelsisdag
Lúmúmba, hvað skal þá rekast í því
í ótíma, hvernig Lúmúmba, hinn
svarti Spartakus vorra tíma. reynir
að friða land sitt og stjórna
því.
Hvað er frelsi? — hjóm og þvaður,
björinn þinn nema sigur vinni.
Þrælahjörð þér veröldin verður,
verk þíns sjálfs nema geri þig
frjálsan-------------------------
verk þ fns sjálfs nema geri þig
frjálsan.
Þetta mun hin treglæsa Kóngó-
þjóð — öllu heldur þjóðernislausir
og fjandsamlegir ættflokkar á
þessu landsvæði — fá sárlega að
reyna, en allra helzt stjórnendur
Kóngólanda, hverjir sem þeir
verða.
Ekki má krefjast þess að herrar
Sameinuðu þjóðanna hafi numið
eða skilið lærdóm Matthíasar. En
það ætla ég, að postuli og líknar-
maður hinna svörtu Afríkumanna,
Albert Sweitzer, hafi ritað á heims-
rnáli á þá leið, fleirum en einu, —
að hvað sem landsstjórn líður,
hvað sem líður trú og hærri menn-
ing, þá vanL svartar þjóðir enn
margar kynslóðir ofurlítið mennt-
aðra verkamanna, velkunnandi
handiðnaðarmanna, kaupmanna,
kennara, lækna — margar kyn-
slóðir, tvær aldir?
Og því spyr íslenzkur sveitamað-
ur: Hverjir valda því, að svo ægi-
legum eldi er sleppt lausum og
stjórnlausum með öllu, eins og nú
hefur verið gert í Afríku? —
Belgar munu vera frá dæmdir
ábyrgð. Trúnaðurinn við þá í upp-
hafi var enginn, pólitískar refjar
af verstu gerð. Trúnaður sjálfra
þeirra þar eftir. Þeir eru líkir þeim
kennara, sem stal lærisveinum sín-
um í þrælavinnu langan vetur, tók
peningana, bað nemendur að
snauta, en fór sjálfur suður á “Maj-
orka á sumaimálum. En hvar eru
allir námstjórarnir? Hvar eru
þeirra pióf? Belgar eru félags-
menn- Sameinuðu þjóðanna og
mættu formlega svara til ábyrgðar
r.ú fyrir þeirra dómi. En hver er
aö bæítari með slíkri ábyrgð í
skuldabréfum, sem enginn vill við
gangast?
Axel Oxenstjerna, hægri hönd
og eftirmaður Gústafs Adolf, ætl-
aði að senda son sinn fyrir sig og
land sitt á fur.d stjórnarherra suð-
ur í Mið-Evrópu. Ungi maðurinn
veigraði sér við að vera seltur í
hóp slíþra manna. — Hann fékk
svarið: Það sér á, drengur minn,
að þú veizt ekki enn, hvað lítið vit
það er, sem stjórnar heiminum.
Dagur Hammarskjöld mætti hafa
minnzt þessara sænsku orða á fífl-
pallinum í Kóngó. Hann hefur
kennt þetta á sjálfum sér.
Taflinu hsllar mjög á hvítan,
allra helzt í Afríku. Hvítur skal nú
horfast þar í augu við það, að
verða étinn af svörtum, þegar ekki
þarf meira af honum að læra.
Enda eiga svartir menn Afríku og
hún þá. — Og mundi ekki Kóngó
fullkomna spádóminn, grun þjóð-
anna, sprengja skurnið á þjóðaegg-
inu stóra og ískyggilega á klöppun-
um á Manhattan við Austurá? En
tveir alvaxnir gammar taka flugið?
Og hví skyldi það ekki verða
tímans lausn? Og bví skyldi það
kosta tortíming jarðar vorrar?
Allir vilja liía sjálfir. Sameinuðu
þjóðirnar yrði áfram höfuðvígi
vesturmanna. Austurmenn mundu
gera sér nýtt samyrkjubú með æði-
mörgum hjúum Eitthvað yrði rið-
ið á landamerki, og einhverjir
þrætupartar áfram, eins og gerist
um stórjarðir. — Fyrsta makk
Bandaríkjanna og Sovétmanna •—
í hljóði bak við gardínu — yrði um
það, að halda sinni hendi hvor í
þæfilinn á Kinverjanum, að hann
geri ekki alla Asíu að Kóngó. Og
einkum að stilla svo til, að -hann
sieli ekki skoðunum og kennisetn-
irgum til óþurftar, en allra sízt
auðugum námum.
Og meðan þeir Trausti Einars-
scn og Þorbjörn Sigurgeirsson
tclja ódeili atómkjarna og þenja
mælivað um vetrarbrautirnar,
kynni lítið fljúgandi far að lenda á
okkar hrjáðu jarðkringlu og bera
einhver boð um það, að í sólnanna
b.eimi sé fleira en járntjaldið og
Kóngó. Mjög þyrfti mannkindin
r.ú að fá einhver boð frá betri
stöðum-------— —
19.9 1960.
BÆKUR OG HÖFUNDAR
Stjórnskipun Islands
eftir prófessor Óiaf Jóhannesson
Fyrir skömmu kom út ný bók j
eftir prófessor Ólaf Jóhannesson,
er nefnist Stjórnskipun íslands.
í formála fyrir ritinu segir höf-
undur, að yfii’litsrit þetta um
stjórnskipun íslands sé fyrst og
fremst ætlað til afnota fyrir lög-
fræðinema. En jafnframt ætti það
þó að geta orðið að gagni fyrir
lögfræðinga og alla þá hina mörgu,
sem vinna við einhvers konar op
inbera sýslu. Þá er það von höf-
undar, að þeir, sem við þjóðmál
fást, igeti haft nokkur not af bók-
inni, þar sem hún fjallar um efni,
sem mjög varða alla stjórnmála-
starfsemi, og eru raunar undir-
staða hennar’. Stjórnskipun ríkisins
er málefni, sem snertir alla þjóð-
félagsþegna, og þeir ættu að
kynna sér. Þessi atriði hafa verið
höfð í huga við samningu bókar-
innar, að svo miklu leyti, sem
samrýmanlegt er aðaltilgangi
hennar.
Höfundur byggir bókina að
mestu á fyrirlestrum um sfjórn-
lagafræði, sem hann hefur flutt i
lagadeild Háskóla íslands á undan
förnum árum.
Yfirlitsrit þetta um stjórnskipun
íslands skiptist í sjö þætti, og
gefa fyrirsagnir þeirra nokkra
hugmynd um þau fræði, sem ritið
fjallar um.
Þættirnir eru þessir:
1. þáttur: íslenzka ríkið og stjórn-
skipun þess.
2. þáttur: Yfirlit um stjórnskip-
unarsögu íslands. Þetta
stutta og greinargóða
yfirlit gefur óvenju
glögga heildaryfirsýn
um megindrætti í sögu
stjórnskipunar íslands
frá setningu Úlfljóts-
laga og stofnun Alþing-
ÓLAFUR JÓHANNESSON
prófessor
is til gildistöku lýðveld-
isstjórnarskrárinnar á
Þingvöllum árið 1944.
3. þáttur: Land og þjóð.
4. þáttur: Aðaldrættir og grund-
völlur íslenzkrar stjórn-
skipunar.
5. þáttur: Handhafar ríkisvalds-
ins.
6. þáttur: Ríkisvaldið.
7. þáttur: Mannréttindaákvæði
stjórnarskrárinnar.
Bókin er 304 blaðsíður í átta
blaða broti.
Að mínum dómi er mikill feng-
ur að þessu ýtarlega verki um
stjórnskipun íslands. Ekki aðeins
það, að höfundur hennar er einn
merkasti lögfræðingur þjóðarinn-
ar-, heldur einnig snjall rithöfund-
(Framhald á 13. síðu).