Tíminn - 03.01.1961, Blaðsíða 8

8
T í MIN N, þriðjudaginn 3. janúar 1961.
Ávarp forseta íslands, herra Ásgeirs Ás-
geirssonar, í ríkisútvarpinu á nýársdag, —
flutt á forsetasetrinu á Bessastöðum.
ÁSGEiR ÁSGEIRSSON
G-óðir íslendingar, nær og fjær!
Ég ávarpa yður enn héðan frá
Bessastöðum fyrir hönd okkar
hjónanna með innilegri nýárs-
kveðju og þökk fyrir gamla árið.
Mér er þá fyrst ljúft og skylt að
flytja yður hjartanlegar þakkir í
tilefni af endurkjöri á hinu liðna
ári', og hið þess af heilum hug, að
okkur megi auðnast að standa svo
í þess'ari stöðu sem traust yðar og
þjóðarheill heimtar. Guð gefi, að
þetta nýhyrjaða ár verði gott og
farsælt fyrir land og lýð! Vér öll
í sameiningu kveðjum einnig
gamla árið með þakklátum hug til
forsjónarinnar fyrir mildan vetur,
gott vor og sólríkt sumar. Þá er
ekki hægt að gera til hæfls, ef ekki
liggur vel á mönnum og skepnum
í slíku árferði. Náttúran hefur
stundum sýnt annan svip í voru
norðlæga landi, þó engir miðaldra
menn muni nú orðið neitt líkt því,
sem kalla mætti hallæri í eldri
merkingu.
Óáran hefur birzt í ýmsum
myndum: eldgos, jarðskjálftar, haf-
ís, grasleysi, aflabrestur — og get-
ur líka átt sér stað í sjálfu mann-
fólkinu. Aflahresturinn einn dreg
ur nú nokkuð úr, að allt leiki í
iyndi. Um stjórnarfar ræði ég ekki,
enda minnist ég þess ekki, að allir
hafi nokkru sinni lokið upp einum
munni um þá hluti, hvorki til lofs
né lasts. En þó er ekki úr vegi
að minna á, að slíkt liggur að
nokkru leyti í sjálfu stjórnskipu-
laginu. Af lýðræði og þingræði
leiðir flokkaskipting og flokka-
dráttur, hvoit sem mönnum líkar
hetur eða ver. Og þegar suipir
veita ríkisstjórn hrautargengi en
aðrir mótspymu, þá er auðskilið,
að dómarnir verða ærið misjafnir.
Ég bið menn að skilja þetta ekki
svo, að ég sé að finna að sjálfu
stjórns'kipulaginu. Ég fullyrði, að
vér íslendingar búum við það
stjórnskipulag í megindr'áttum,
sem oss bezt hentar, og sem á
djúpar rætur í sögu þjóðarinnar,
alla leið aftur til landnámsaldar.
Ég fullyrði einnig, að ekkert það
skipulag sé til né hugsanlegt, sem
geri þegn eða þjóðhöfðingja óskeik
ulan eða afmái mannlegan veik-
leika ne breyskleika. Og þó hygg
ég að vitsmunir, réttvísi og náung-
ans kærleikur njóti sín bezt við
frjálst lýðræðisskipulag hjá þeim
þjóðum, sem til þess hafa þroska
og sögulega þróun.
í sögunni verður það talið eitt
meginatriði hihs liðna árs, hve
margar nýlenduþjóðir hlutu þá
fr'elsi og fullveldi, en eins og vér
heyrum í daglegum fréttum, þá
gengur ærið misjafnlega að taka
á móti frjálsræðinu. Það er því
ástæða til, að vér íslendingar sting
um höndinni í eigin barm, og rifj-
um upp fyrir oss, hvað því veldur',
að þróun vestræns lýðræðis og
fullveldis'takan hefur gengið svo
hljóða- og snurðulítið með vorri
þjóð, sem raun er á, og hvaða skil-
yrði séu fyrir því, að oss farist
sjálfstjórnin framvegis vel úr
hendi. Það er ekkert stjórnskipu-
lag svo gott, að ekki þurfi að halda
vel á, og þeirri skoðun jafnvel
haldið fram af sumum, að mann-
■eðlið sé svo rysjótt, að það hljóti
að ganga hverju skipulagi til húð-
ar' á tilteknum tíma. í frönsku
byltingunni skiptist á þingstjórn,
fárra manna veldi og einræði á
fám árum með miklum hörmung-
um, svo aðeins sé nefnt eitt dæmi.
Eg hygg, að vér íslendingar höf
um nokkuð einstæða sögu að segja.
Hingað komu allir landnámsmenn
með sveit sína á skipum, og vísast
að þær skipshafnir séu frumdrög
vor's stjórnarfars. Orðið „sveit"
fær merkinguna hérað og hrepp-
arnir, sem enn eru við líði, eru hin
fyrsta félagseining. Hreppstjórn
■helzt óslitið til vorra tíma, þr'átt
fyrir erlend yfirráð, og enn eru
haldnir hreppsfundir allra kosn-
ingabærr'a manna, þegar svo ber
undir. Stofnun Allsherjarþings á
Þingvöllum í lok landnámsaldar
er vort þjóðarslolt, og þeir eru
ótaldir meðal erlendra þjóða, sem
vita það eitt um ísland, að þar
sé enn við líði elzta þing sögunn-
ar — nema þeir kunni einnig að
nefna Heklu eða Geysi. Með slíka
forsögu að baki var' leið endurreisn
arinnar mörkuð, endurheimt Al-
þingis og fullveldis þjóðarinnar.
Hinar beztu endurminningar vorar
eru tengdar þjóðveldinu forna, og
framtíðarvonirnar þingræði og full
veldi. Sagan hefur gefið þjóðinni
þor og trú á þegn og þing. En sag
an skapar þeim líka mikla ábyr'gð,
sem á málum halda fyrir þessa og
komandi kynslóðir. Á því veltur
einnig virðing vor meðal annarra
þjóða, hvernig oss tekst sjálfstjórn-
in með svo dýran arf að bakhjar’li.
Pýramídi eða svo ég tali íslenzku,
Keilir lýðræðisins stendur hér á
fornum og breiðum grunni. Er
það traustara en að hann standi á
toppinum. Heimastjói'n héraða um
aldir er grundvöllurinn. Á annað
þúsund ár eru liðin frá stofnun
allsherj arþings. Stj órnskipunin
var svo sjálfsögð, að hún hafði ekk
ert sérstakt heiti fyrr en nú á
síðari tímum, er vér tölum um
þjóðveldi, þingræði og lýðveldi.
Hún byggist á erfðum og þeim tíð
aranda, sem komið hefur til hjálp
ar, og ríkt hefur á síðar'i tímum
í nágrenni voru. Stjórnskipulagið
hefur vaxið og þróazt samfellt um
aldir. Þróun lýðræðisins fram á
þennan dag hefur reynzt auðvelt
að fella saman við hinn forna arf,
og barátta margra ágætra forustu-
manna ber stjórnmálaþroska þjóð-
arinnar góða sögu. Og að síðustu,
en ekki sízt, byggist öryggi þjóðar i
innar á þroska hins einstaka þegns.
Það eru í flestum málum sérstök
orð, sem slá birtu á hugsunarhátt
þjóðanna. Eitt af þessum orðum
í íslenzku máli er: „góður þegn“.
Þau orð hafa enn sinn ljúfa hljóm,
og þegnskapurinn er hin bezta stoð
lýðr'æðisins. Það er ekki meðal
allra þjóða þorað eða jafnvel þor-
anlegt að treysta hinum „sauð-
svarta almúga11. En því get ég not
að þetta orðatiltæki hér, að ef það
hefur nokkurn tíma haft pólitíska
merkingu, þá er hún fyrir löngu
úr' sögunni. Þegnunum er treyst
til að vera grundvöllur skipulags
ins, enda eru þeir samarfar S'ögunn
ar eigi síður en þeirv sem taldir
eru til forustumanna. í hvaða þjóð
félagi sem er', þarf forustu, þó með
misjöfnum hætti sé. En þar sem
almennur kosningaréttur er ríkj-
andi, þá þarf hinn góði þegn að
geta dæmt um menn og málefni.
Eftir málefnum og hagsmunum
velja flestir sér flokk, en hver full
trúi, sem er kosinn, þar'f jafnan
að taka ákvarðanir út frá nýjum
viðhorfum, og um atriði, sem eru
ókunn eða ófyrirsjáanleg við kosn
ingar. Hinn góði þegn þarf því að
kjósa sér fulltrúa, sem er dómbær
og líklegur til forustu. Án slíks
aðhalds er ekki víst að flokkar
vandi ætíð svo til framboðs sem
skyldi.
Á hinunr almenna kjósanda hvíl-
ir ábyrgð og honum er vandi á
höndum. Hann dæmir um hvernig
þingmenn og ríkisstjórnir hafi
reynzt undanfarið, hann verður að
mynda sér skoðun á álitsgerðum
sérfræðinga i flóknum þjóðmélum,
og standast þungan áróður úr
möi'gum áttum.
í lýðræðisþjóðfélagi er jafnan
ágreiningur. Án ágreinings má
segja, að kosninga pyrfti ekki með.
Agreiningur stafar af eðlilegum
ersökum, mismunandi lífsskoðun,
óu'kum hagsmunum eða hreinni
valdastreitu. En það eru takmörk
fyrir því, hve langt ágreiningur má
ganga og nvaða bardagaaðferðum
er beitt, svo að lýðræðinu sé ekki
hætta búin. Á sama hátt eru tak-
ir.örk fyrir því hvernig beita megi
ir.eirihlutavaldi, þó sumt sé raunar
tv.ndið í stjórnskipunarlögum. Það
siendur enn í gildi hið fornkveðna-
Með lögum skal land byggja. En
lóg ná aldrei út yfir allt mannlegt
líf. Til framkvæmdanna þarf jafn-
menn, — dómsvald og fram-
kvæmdavald.
Það væri of langt mál að ræða
ítarlega þær skorður, sem stjórn-
skipulag getur sett við misbeitingu
valds og áróðurs. En á sama hátt
og góður þegn, þegnskapur er
meginöryggi stjórnskipulagsins, á
sama hátt er og verður hinn góði
drengur, drengskapurinn, höfuð-
trygging réttlátrar framkvæmdar.
I'rengur góður“, er eitt af bessum
orðtökum, sem lýsa hugsjón þjóð-
a.ynnar, réttlætiskennd og mann-
úc Berserksgangurinn hefur aldrei
notið virðingar. Það væri hættu-
legur misskilningui, að þegnskap-
uv og drengskapur komi ekki
f.okksbaráttunni við. Þessi hugtök
cru tvístirnið í þeim þjóðarþroska,
scm gerir iýðræðisskipulag öruggt
t:3 frambúðar.
í annan stað ber ekki ætíð eins
niikið á milii í átökum ipnan þjóð-
felagsins og stundum virðist á líð-
‘judi stund eftir öluurótinu a yfir-
borðinu. Og vel hafa staðizt flestar
aðalákvarðanir í málefnum bióðar-
in.iiar, þó hörðum átökum hafi
valdið á stund úrslitanna. íslend-
ingar eru óvenjulega samstæð
þjcð, af einum stofni að kalla, tala
si'mu tungu, mótaðir af einni trú
cg þjóðerni. Andrúmsloftið hefur
sín óbeinu áhrif hvað sem skuðun-
um líður. Þessum skyldleik er erf-
itt að lýsa til hlítar en vér finnum
bann þegar vér hittumst á fömum
'■egi í mannhafi erlendra stór-
bcrga. Og við finnum hann þ-áfald-
lcga í daglegu lífi, innan fjölskyldu
og í vinahóp, á samkomum og stór-
hátíðum.
Hátíð er til heilla bezt. Það höf-
un, vér sjálfsagt flestir fundið
þessa dagana. Við finnum það
þegar jólaguðspjalbð er lesið,
þessi undursamlegi boðskapur- sem
lýsir ætíð jafnskært í skammdegis-
niyrkrinu. Vér finnum það nú um
áramótin, þegar vér þökkum hver
cðrum fyrir gamla árið. Þrátt fyrir
allt, er það svo margt og mikið,
i sem vér höfum hver öðrum að
þakka. Og vér óskum hver öðrum
g’eðilegs nýárs af heilum hug í
[ eiiri von að árið verði gott hverj-
um um sig og þjóðinni í heild, inn
a við og út, á við. Bjartsýni og
kjarkur sómir vel nýbyrjuðu ári.
I hverri hátíð býr nokkuð af
sögu og sál þjóðarinnar. Sumar
n 'ðast við merkismenn og atburði,
aðrar við kristnihald, og enn aðrar
eiga rætur sinar í náttúru landsins,
atvinnulífi og gangi himintungla.
Og þó rennur allt þetta saman opn-
ar hug vorn og sameinar sálirnar.
Á sínum beztu stundum á þjóðin
e:na sál._
Góðir íslendingar. Gleðilegt nýtt
lár!