Tíminn - 18.01.1961, Blaðsíða 13

TÍMINN, miðvikudagittn 18. janúar 1961.
m
Ávarp Steingríms
Steinþórssonar
(Framhald af 9. síðu)'.
sú þróun ve.’ði í íslenzkum land-
búnaði, sem þarf að verða og vér
vonumsrt eftir. Kyrrstaða í þessum
efnum er sama og afturför. Eng-
inn atvinnuvegur er viðkvæmari
fyrir því en landbúnaður. Þar
þarf sífelld framsókn að vera að
verki og ekki sízt í þjóðfélagi eins
og hér á voru iandi, þar sem svo
margt er ógert og umbætur allar
skammt á veg komnar, þótt mikið
og margt hafi miðað rétt fram
hina síðustu áratugi.
Villandi saman-
burður
Oft er um það talað, að hlutur
iandbúnaðarins í þjóðarbúskapn-
um sé Iítill. Er þá oftast á því
staglazt, að sj ávarútvegur fram-
ifiði gjarna 95—97% af útflutn-j
ir.gsframleiðslu þjóðarinnar, en!
landbúnaður aðeins um 6% eða
þar undir, Svo oft er þetta sagti
bæði í tíma og ótíma, að allur
almenningur hlýtur að fá þá hug-i
n.ynd, að landbúnaður leggi smá-(
ræði eitt til þjóðarbúsins, en sjá-
anítvegurinn allt það er um dreg-^
ui. Þetta er því nær undantekn-'
ingarlaust sett fram á villandi
hátt og hefur ekki sízt verið gert
upp á síðkastið. Enda hefur svo
langt g^ngið, að fyrir nokkru
síðan fundu ýmsir ,^pekingar“,
er töldu sig með mestu andans
mönnum þjóðarinnar, upp á því
spakmæli, að betur hentaði að
fóðra bændastétt landsins á Hótel
Borg eða viðlíka stað, en láta þá
vera að gaufa við að framleiða
landbúnaðarafurðír.
Eg vil leitast við að skýra þetta
lítils háttar. Gerð hefur verið all-
nákvæm tilraun til þess að áætla
heildarverðmæti landbúnaðarfram-
leiðslu fyrir árið 1960 í meginat-
riðum, miðað við það verð, sem
bændur fá fyrir afurðir sínar.
Siærstu liðir eru mjólk og mjólk-
urafurðir og svo sauðfjárafurðir.
Þetta tvennt ger'ir meginhluta
verðmætisins. Þá eru hross, svín
og hænsn og auk þess garðjurtir.
Alls er verðmæti framleiðslunnar
á þennan hátt áætlað um 900 millj
ónir króna. Mun þó öruggt, að
heldur sé um van en of í þessu
efni. Hins vegar er útflutningur
isndbúnaðarafurða árið 1960 að-
cins 165 millj. króna. Þetta til-1
tölulega litla útflutningsverðmæti [
liefur margan villt, svo að þess er
ekki gætt iive stór hlutur verð-
n'æti landbúnaðarframleiðslunnar
er raunverulega
Þá höfum vér leitazt við að á-
ætla heildarverðmæti sjávarút-
vegsframleiðslu fyrir síðast liðið
ár. Höfum vér leitað álits fróðustu
nianna i þessum efnum og sér-
staklega fengið upplýsingar þeirra,
er bezt vita um þetta. Niðurstaða
þeirra athugana er sú, að heildar-
verðmæt^ sjávarafurða árið 1960
hefur reynzt rúmlega 2 milljarðar
króna eða rúmlega tvöfalt á við
lieildarverðmæti landbúnaðarins,
en sá mikli munur er, að af sjáv-
arframleiðslu er allur meginhlut-
inn fluttur út, eða allt að 2 millj-
arðar króna.
Það skal fram tekið, að þessi
samanburður um afköst þessara
tveggja höfuðatvinnuvega þjóðar-
innar er ekki gerður til þess að
■aia á tortryggni eða nokkurs kon-
ai meting hvors í annars garð,
heldur til þess að fá samanburð
á mikilvægi þeirra hvors um sig
og hve nauðsynlegt sé. að þeir
standi hvor með öðrum sem bræð
ur, er styðji hvor annan. Það
skal viðurkennt, að til bess að fá
samanburð á þessum tveimur at-
vinnuvegum hefði jafnframt þurf’
ar bera saman gjaldeyriseyðslu
landbúnaðar og sjávarútvegs og
geta á þann hátt metið hvor er
mikilsverðar þjóðhagsfræðilega
skoðað. Þetta hef ég ekki séð mér
fært að gera í þessu stutta erindi.
Listlaunasjóíur
Framhald af 7. síðu.
skálda og rithöfunda upp í fyrsta
launaflokk og einn í hópi hvers
hinna: mynd-, tón- og leiklistar-
manna.
Aldrei má stofna til meiri launa-
g.æiðslu í fyrsta flokki en nemur
Yi af umráðafé úthlutunarnefndar
og í öðrum flokki ekki meiri launa-
greilðslu en nemur helmingi af
úíhlutunarfé úthlutunarnefndar.
í þeirri listgrein, sem ekki hefur
átt mann í hæsta flokki, er ekki
skylt að taka upp veitingu launa
samkvæmt ákvæðum þess flokks,
fyrr en hlutaðeigandi nefnd telur
efni standa til. Ekki er heldur
skylt áð úthluta árlega öllu fé
sjóðsins. Geyma má fé hans milli
ára, hvoxt heldur er fé fleiri eða
færri lístgreina.
Hver deild hefur sinn fjárhag.
6. gr. Fjármálaráðuneytið sér
um reikningshald sjóðsáns og
ávöxtun hans.
7. gr. Lög þessi öðlast þegar
gildi.
í greinargerð segir:
Úthlutun l.stamannalauna þeirra,'
sem ríkissjóður hefur af mörkum
látið, á sér skrykkjótta sögu. Ekki
skal sú saga rakin hér, enda óþarft j
að gera það. Óhætt er að fullyrða, j
að öllum er Ijóst, að nauðsyn ber
tJ þess, að íramhald þeirrar sögu
taki stakkaskiptum til bóta.
íslendingar eru listelsk þjóð.
Enginn vafi er á því, að hún vill j
búa svo vel sem hún getur að!
listamönnuin sínum. Sú alvar-
lega staðreynd grípur auðvitað
inn í, að hana skortir peninga til
margra nauðsynlegra hluta. Það
Fangbrögft
(Framhald af 8. síðui.
En fagnaðarlæti og sköll fjöld-j
ans, sem menn ávinna sér fyrir
að svíkja hinn góða málstað,
hafa reynzt fleirum en ískaríot;
heitnum skammvinn gleði. Þess
mætti Helgi Sæmundsson einnig
minnast.
Gunnar Dal.
En ég er þess fullviss, að hlutur
landbúnaðarins stendur ekkj lakar
um þetta.
Þá er annað atriði, sem ég ekki
get látið vera að nefna. Landbún
aður verður að hafa stórfellda
fjárfestingu árlega, eigi landið
ekki að ganga úr sér og rýrna
á skömmum tíma. Ræktun, þurrk
un lands, byggingar og önnur
mannvirki, er standa í þjónustu
landbúnaðarins, þurfa sífellt við-
hald og áframhaldandi umbætur.
Se þetta ekki framkvæmt á sóma-
samlegan hátt, fara mannvirki og
allar framkvæmdir í örtröð. Þetta
höfum vér, íslenzkir bændur, orð-
ið að sannreyna • á undanförnum
öldum og goldið mikið afhroð
fjTÍr. Það verður því að vera sí-
felldur og stöðugur fjárstraumur
frá bændum og öðrum þeim, er
jörðina erja, til jarðarinnar aftur,
til þess að bæta hana og gera
hæfa til framleiðslustarfanna.
Bændur verja árlega stórkostleg-
um fjármunum, til þess að bæta
og fegra iandið. Það verður verð-
mætara með hverju ári sem líður.
Eru tveir síðustu mannsaldrar en
þé einkum sá hinn síðasti ljós
vottur þess.
Án þess að hafa þetta rnái
lengra, leyfi ég mér aðeins að
spyrja: Hvað gerir sjávarútvegur-
inn eða getur gert í þessum efn-
um? Verða fiskimiðin aflasæili?
Er ekki megmóttinn sá. að fiskur-
inn færist fjær núverandi miðum;
og ekkert se til varnar nema leit-!
ast við að elta hann? Um margt!
mætti spyrja en hér skal látið
staðar numið.
Farsælt og gott nýtt ár
Sleingrímur Steinþórsson.
fé, sem hún lætur úr hinum sam-
eiginlega sjóði sínum — ríkis-
sjóðnum — til listlauna, verður
því í heild minna en margur vildi
og æskilegt væri.
Sfefna þarí að því að auka heild-
arframjagið.
Hitt er líka grundvallarnauðsyn.
að fénu, sem ríkið veitir hverju
sinni til listlauna, sé skynsamlega
skipt og réttlátlega milli' lista-
xnanna, svo að það komi að tilætl-
uðum notum, eftir því sem það
hrekkur til.
Að undanförnu hefur fjögurra
manria nefnd verið láfin skipta
fénu. Sameir.að Alþingi hefur kos-
ið nefndina hlutfallskosningu.
Tala nefndarmannanna við það
miðuð, að samtímis hafa þingflokk-
•arnir venjulega verið fjórir. Hver
þingflokkur þá komið að einum
manni, sem litið hefur verið á sem
fulltrúa flokksi'ns í nefndinni.
Pólitískir listdómarar
Það liggur í augum uppi, að
lítið vit er í því að kjósa slíka
listdómara .eftir pólitískum Iín-
um. Tala nefndarmannanna,
tvisvar tveir, gerir neitunarvald-
ið í nefndinni óeðlilega sterkt.
Engin trygging er fyrir því, að
innan nefndarinnar sé þekking á
öllum þeim listgreinum, sem
nefndin á að fjalla um. Kjörtími
nefndarinnar aðeins eitt ár. Eng-
in löggjöf eða reglugerð handa
nefndinni til að styðjast við eða
til að marka henni bás. Allt í
lausu lofti, nema naumt skorin
fjárhæð til skipta.
Flutningsmaður frumvarps þessa
tclur brýna nauðsyn bera til að
ráða bót hér á.
Frumvarpið flytur hann sem til-
rsunaspor í umbótaátt. Honum
dylst ekki, að vandasamt er að
skipa þessum málum, svo að vel
sé, og vonlaust verk að ætla sér
að gera það, svo öllum líki.
Flutningsmaður vill taka til at-
huguriar allar breytingartillögur
við frumvarpið, hvort sem þær
koma fram utan þings eða innan
og lýsir eftir tillöghm frá þeim,
er telja sig hafa gott og skynsam-
legt til þessara mála að leggja.
Aðalatriðið er að finna sem heppi-
legasta skipan listlaunamálanna. -,
Skál nú mtð fáum orðum vikið;
að einstökum greinum fiumvarps-j
ins til'skýringar.
Einnig frjáls framlög
Um 1. gr. Greinin mælir svoj
fjrir — og það er undirstöðuatriði j
— að stofnaður skuli sjóður. Sjóð-J
urinn nefnist Listlaunasjóður ís-j
lands. í sjóðinn gangi árleg fram -j
lög ríkisins til listlauna. Enn frem-
ur taki sjóðurinn á móti frjálsum;
fiamlögum til eflingar listum. j
Ekki er ólíklegt að slík tillög, t. d. j
gl'afir eða erfðafé, kunni að komaj
th sögunnar, ef stofnun er fyrir
hendi til þess að taka á móti slík-
um framlögum. Sú mun vera
rcynslan erlendis.
Úr sjóðnum á svo að greiða laun
til listamanna, samkv. reglum ann-
arra ákvæða frumvarpsins.
Minnst 2 mill|. kr.
Um 2. gr. Þessi grein mælir fjjr-
ir um lágmark árlegrar fjárveiting-
ar úr ríkissjóði til Listlaunasjóðs.
Flutningsmaður gerir hér ráð fyr
ir 2 millj. kr. sem lágmarki. •
Fjárveitinguna skal sundurliða
á fjárlögum í fernt, þ. e. milli
ijögurra listamannahópa, og á sú
greining í hópa að geta náð tii
allra íslenzkra listamanna.
Aðra skiptingu á listlaunafénu
er milli þessara hópa á Alþir.gi
ekkj að hafa með höndum samkv j
frumvarpinu
Má til hægðarauka tala um. að
skiptingin rr.’ðist við fjórar list-
greina'r. Eðblegt verður að telja
að fjárveitiogavaldið skipti mill:!
listgreinanna En gert er ráð fyrir,
sérstakri úthlutunarnefnd fyrir
hverja listgrein (sjá 4. gr.) Ekki
e: framkvæmanlegt að láta þær
nefndir skipta milli listgreinanna.
Um 3. gr. Hér ræðir um list-
launaflokka og launahæð í hverj-
um flokki. Fyrsti flokkurinn er
fastlaunaflokkur. Þar er gert ráð
fyrir, að launin séu eins og hálf
hámarkslaun í VII. launaflokki
starfsmanna ríkisins. Þetta er nú
h u. b. 36.400 kr. eða 3.400 kr.
næira en haéstu listamannalaunin
á þessu ári skv. úthlutun þing-
kjömu nefndarinnar.
f öðrum flokki eru föst laun a.
ni. k. í 5 ár samfleytt. Hæð laun-
anna er eins og þriðjungur há-
markslauna í VII. launaflokki
starfsmanna ríkisins, eða h. u. b.
24.500 kr. Það er 4.500 kr. meira
er listamannalaunin í ár í næst-
hæsta flokki skv. úthlutun þing-
kjömu nefndarinnar.
Nauðsynlegt er að ákveða launa-
hæð í þessum tveim flokkum. en
heppilegra að miða við launa-
fiokka hjá starfsmönnum ríkisins
en krónutölu, af því að þá verður
upphæðin hreyfanleg án lagabreyt-
ingar, þegar launakjör starfs-
manna ríkisins taka breytingum.
f þrðija flokki eru ekki föst
laun, og þar er launahæðin ekki
fyrirskipuð. Þar á að launa þeim,
sem vinna einstök verk, er ástæða
þykir að launa. Og þar á nýgræð-
irgurinn að fá uppöivun og að-
hlynningu. Af þessu leiðir, að í
þessum flokki mega launin vera
mishá til manna.
Fjórar nefndir
Um 4. gr. Þessi grein tiltekur,
hverjir skuli velja menn til þess
að úthluta listlaunum.
Er þar gert ráð fyrir, að sérstök
nefnd starfi fyrir hverja listgrein
eða deild sjóðsins (sbr. 2. gr.).
Fjölmennust er nefndin fyrir út-
h’utun til skálda og rithöfunda, af
því að sú úthlutun mun hafa verið
umfangsmesta starfið.
Tilgangurinn með því að hafa
nefndirnar fjórar er að tryggja, að
þekking á listgreininni verði fyrir
hendi. Valið á mönnum í nefnd-
rnar er ætlazt ti lað sé í höndum
þeirra aðila, sem eiga að hafa skil-
yrði til að velja fyrir hlutaðeig-
andi listgrein hæfa menn að þekk-
ingu og réttdæmi.
Kjörgengi í nefnd er bundið við,
að maðurinn hafi þar ekki eigin-
hagsmuna að gæta. Með því
ákvæði er minnt á, að óhlutdrægni
eigi að vera grundvöllur úthlut-
unar.
Kjörtímabii nefnda er þrjú ár.
Mikilsvert skilyi'ði til, að nefnd
geti náð tökum á viðfangsefninu,
er, að menn séu lengur en eitt ár
í nefndarstarfinu.
Síðasta málsgrein þessarar grein
ai er um skyldur nefndanna til að
gera Alþingi (fjáiveitinganefnd)
árlega grein fyrir síðustu úhhlut-
ur. og fjárþörfinni vegna næstu út-
hlutunar. Eiga þá nefndarmenn-
irnir að vera vökumenn yfir hag
listanna og ráðgefendur Alþingis.
1. flokkur
Um 5. gr. Þessi grein felur í sér
ýmis ákvæði, sem nauðsynleg eru,
svo sem: hvaða listamenn skulu
vera sjálfkjörnir í fyrsta list-
launaflokk, þegar lögin taka gildi.
Enn fremur ákvæði um, hve marga
menn megi færa upp í fyrsta flokk
árlega. Þessu þurfa að sjálfsögðu
a? vera einhver takmörk sett og
eru þau takmörk í 2. og 3. máls-
grein greinarinnar. Þar að auki
verða nefndirnar að sjálfsögðu að
veita forsjá í þessum efnum og
gera sér grein fyrir því, hvað fært
er. Tekið er fram, að ekki er sjálf
sagt að úchluta öllu' umráðafé
sjóðgins árlega og ekki skylt að
launa samkv. hærri launaflokkum,
fvrr cn hlutaðeigandi nefnd telur
efni standa til, þó að fé sé fj’rir
hendi. Féð geymist.
Um 6. gr. Fðlilegt þykir, að fjár
málaráðuneytið annist reiknings-
hald sjóðsins og ávöxtun
Um 7. gr. Rétt þykir að ætlast
tii. að lögin öðlist gildi strax og
þau ^iafa náð samþykki. Stangist j
það við fjárlög fyrir 1961. t d.
upphæð fjárveitingar, er auðvelt
með bráðabirgðaákvæði að eyða
þvri ósamræmi.
Á VfÐAVANGI ...
(Framhald af 7. söta).
mikil að Ólafi fannst óhætt
að taka aðeins hluta af ár-
inu 1960 í útreikninga sína.
Talan sem Óláfur fær út
er að sjálfsögðu algjör mark
leysa, eins og sú, sem hann
fékk út árinu áður, því að
það var ógjörlegt að hlaupa
lengra öfganna á milli.
Það er staðreynd að árið
1958 fór gjaldeyrisstaðan
batnandi og sannað hefur
verið að þjóðin átti léttar
með að standa undir afborg
unum af erlendum lánum,
vegna þess að lánin höfðu
farið til arðbærra framkv.
og uppbyggingar en ekki til
eyðslu, eins og þau lán, sem
núverandi ríkisstjórn hefur
tekið.
Það er hæpið að nokkur
forsætisráðherra í nokkru
landi hafi nokkru sinni hald
ið uppi svo blygðunarlaus-
um áróðri krydduðum röng
um upplýsingum og ósann-
indum. Enginn ábyrgur
stjórnmálamaður myndi ger
ast sekur um svo svívirði-
lega meðferð á tölum sem
Ólafur Thors er sannur að
sök um.
Frá Alþingi
(Framhald af 7. síðu).
að fara um landið á hestum,
á heimtingu á hentugum leið
um fyrir sig eins og fólkið,
sem ekur í bílum.
Ekki verður heldur annað
með sanni sagt en að hestur-
inn eigi það skiiið af þjóðinni
að hún ætli honum götu, þó
að breyttr séu tímar og hún
ekki eins mikið upp á hann
komin og áður var.
Reiðvegir þeir, sem tillag-
an er um að lagðir verði, munu
að sjálfsögðu einnig létta um
ferð með sauðfé og nautgripi.
Þeim búpeningi er nú varla
orðið vært sums staðar á þjóð
vegum.
Mörg eru dæmi þes, að ak-
vegir hafa verið lagðir ofan
í gamla vegi og jafnframt
eyðilögð með girðingum og
skurðum aðstaðan til að ferð
ast utan vegarins. Virðist
ekki ósanngjarnt, að haft sé
í huga við lagningu nýrra
vega, að fleiri þurfa að kom
ast leiðar sinnar en vélknúnir
vagnar.
Reiðvegirnir þurfa ekki að
vera vandaöir. Með þeim
vegagerðartækjum, sem nú er
völ á, má áreiðanlega leggja
langa reiðvegi með litlum til
kostnaði. Verkfróðir menn
telja, að viða muni sáralitlu
þurfa til að kosta, svo að mik
il úmbót verði, sæmilegir
hestavegir séu á mörgum stöð
um nær sjálfgerðir. En það
þarf að skipuleggja þá og
gera þá gamfellda. Hesta-
mannafélögin á hverjum stað
geta lagt til kunnugleikann
við athugun vegstæðanna og
skipulagningu.
Bezt hef'ði auðvitað verið,
að þetta hefði verið gert
samhliða því, að akbrautirn
ar voru lagðar. En skeð er
skeð, og ekki gagnar um að
sakast. Nú er aðalatriðið aö
draga ekki lengur að athuga,
hversu mikiö verk og kostn-
aðarsamt er hér um að ræða.
og setja síðan skynsamlega
löggj öf um framkvæmdir. Það
felst í þingsályktunartillög-
unni og ekki annað.