Tíminn - 28.02.1961, Blaðsíða 8

8
TÍ M I N N, þrffljnðagiim 28. febráar -1981.
Dr. Richard Beck, prófessor, ritar fyrir Tímann eftirfarandi
grein um Ríkarð Jónsson, myndhöggvara
hve fasttengdur hann er átthög-
um sínum og æskustöðvum, sem
hann hyllir í hjartaheitum lof-
söngvum. Það er engin hálfvelgja
í þessum ijóðlínum:
Austurland er Eden jarðar,
æsku minnar paradís.
Þar óg glaður gætti hjarðar,
grét og söng við blóm og ís,
Þegar speglar fjörður fagur
fell og sveit og hamratind,
æðri sýn leit enginn dagur,
eilífð sér þar fyrirmynd.
Ungur að árum vakti Ríkarður
athygli á sér fyrir fágæta hæfi-
leika og listhæfni, er varð til
þess, að Georg læknir Georgsson
á Fáskrúðsfirði sendi honum
nokkur útskurðarjárn að gjöf, en
Páll H. Gíslason, kaupmaður í
Reykjavík, kom honum síðar á
framfæri til náms. Hóf Ríkarður
17 ára gamall tréskurðarnám hjá
snillingnum Stefáni Eiríkssyni,
með þeim árangri, að eftir
þriggja ára nám lauk hann prófi,
fyi'sta prófi í myndskurði, sem
tekið var á íslandi, og var próf-
smið hans snilldarverkið „Speg-
illinn hans Ríkarðs“, margdáður
að verðleikum, nú eign Þjóð-
minjasafnsins.
Ríkarður hafði með prófi sínu
náð mikilvægum áfanga á lista-
unnið að myndskurði og mynd-
höggvaraverkum, mest andlits-
myndum og teiknun, og árum
saman hélt hann uppi föstum
skóla í teiknun og tréskurði.
Hefur stór nemendahópur notið
kennslu hans í þeim greinum,
og með þeim hafa listræn og
þjóðleg áhrif frá honum borizt
út um landið.
Út hafa komið tvær stórar
bækur með myndum af ýmsum
af helztu verkum Ríkarðar og
viðfangsefnum, ásamt með rit-
gerðum um hann og listamanns-
feril hans. Myndir (1930), er Aðal
steinn Sigmundsson kennari
hafði búið undir pi'entun, og
Ríkarður Jónsson (Tréskurður
og mannamyndir), á vegum
Bókaútgáfunnar Norðra (1956).
Gefa bækur þessar góða yfii'sýn
yfir verk Ríkarðar og bera fag-
urt vitni fjöíhæfni hans, hug-
myndaaaðlegð og afköstum, enda
þótt í bókum þessum sé eigi að
finna nema lítinn hlu'ta verka
hans, sem skipta orðið þúsund-
um.
Hann hefurTagt mikla og vax-
andi stund á höggmyndalist,
einkum mannamyndagerð, og
gei't frábærlega snjallar myndir
af fjölmörgum þjóðkunnum
íslendingum samtíðarinnar, körl-
um og konum, að öðrum frátöld-
um, þar sem fágætur hæfileiki
hans til þess að ná svip^og lát-
Nbragði fyrirmyndarinnar lýsir sér
eftirminnilega.
Afbragð eru myndir hans af
sérkennilegum alþýðumönnum,
og risiriyndir hans era með sama
snilldarhandbragði. En talið er,
að brjóstlíkön hans og rismyndir
séu orðin um 500 talsins. Eru
slíkar myndir hans dreifðar um
landið allt, sem útimjmdir,
minnisvarðar og aðiar mynda-
styt'tur; en jafnframt eru aðrar,
innimyndir, í öllum helztu söfn-
um landsins, svo sem Listasafni
ríkisins og Þjóðminjasafninu, og
í skólum og mennfastofnunum
víðs vegar um landið: Þjóðleik-
húsinu, Alþýigishúsinu, Háskóla
Islarids, Menn'taskólanum í
Reykjavík, Sjómannaskólan-jm.
Kvennaskólunum í Reykjavík og
á Blönduósi, Hólaskóla, Eiða-
skóla, að nokkrar slíkar ájmenn-
ar stofnanir séu taldar. Skírnar-
fontar hans og aðrir listgripir
piýða kirkjur landsins í tugatali.
Má þar nefna sérstaklega hina
miklu Kristsmynd í Bessastaða-
kirkju og hinn fagurlega út-
skorna prédikunarstól þar í
V
Ríkarður Jónsson, myndhöggv-
ari og myndskeri, sem nýlega
steig yfir þröskuld hins áttunda
'ævitugar, er óvenjulega fjöl-
hæfur og afkastamikill listamað-
ur. Jafnframt er hann einn af
þeim mönnum, sem hátt her í
listsögu íslands á fyrra helmingi
tuttugustu aldar og skipa þar sinn
fasta og sérstaka sess, þvi að
hann er þar einn af br: '
endunum; hóf hinn forna ís-
lenzka myndskui'ð til nys «.gj
og virðíngar á rammþjóðlegum
grundvelli.
íslenzka þjóðin hefur einnig
sýnt það með ýmsum hætti, aö
hún kann vel að. meta þennan
sérstæða og fjölgáfaða listamann
sinn og mikilvægj menningar-
starfs hans Hefur það komið
fagurlega i ljós á merkum tíma-
mótum í ævi hans, svo sem á
sextugs- og sjötugsafmæli hans,
hve vinamargui' hann er og hve
mikii ítök hann á í hugum landa
sinna. Hefur þá rignt yfir nann
kveðjum og heillaóskaskeytum
úr öllum áttum. Mörg hafa þau
verið í ijóðum, bað, sem Ríkarð-
ur kallar rímskeyti, og er gott
heiti. Hafa og ófá þeirra yerið
mjög vel ort og snjöll. Ágæt
mannlýsing felst t. d. í þessari
ljóðkveðju, sem Grétar Fells rit-
höfundur sendi Ríkarði á sextugs
afmæli hans:
Verkglaður völundur,
vitmaðui' geðríkur,
víðsýnn og veglyndur,
vinmargur því,
þrekmaður þjóðhollur,
þannig er Ríkarður,
verði hann langlífur
landinu í.
Ríkarður Jónsson er, eins og
kunnugt er (hann hefur aldréi
farið dult með það), Austfirðing-
ur í ættir fram, fæddur að Tungu
í Fáskrúðsfirði 20. september
1888. Foreldrar hans voru þau
Jón Þórarinsson, bónda á Núpi á
Berufjarðarströnd, Ríkarðsson-
ar Longs hins enska, kaupmanns
og bónda á Djúpavogi og Eski-
firði, og Ólöf Finnsdóttir, Guð-
mundssonar, bónda í Tungu í
Fáskrúðsfirði, og Önnu konu
háns, af traustum og kunnum
ættum austur þar.
Kona Þórarins var Elísabet
(kölluð Lísibet) Jónsdóttir, frá-
bær merkiskona, ættuð af Beru-
f jarðarströnd í allmarga liði fram.
Lisfengi og bókhneigð, hag-
mælska og sönggáfa, er rík í
ættinni, meðal annars var Jón
faðir Ríkarðar hinn mesti völ-
undur. Bróðir Ríkarðs er Finnur
listmálari Jónsson, einn af sér-
stæðustu og ágætustu listamönn-
um fslands á sínu sviði, eins og
löngu er vitað og viðurkennt
Frá því á þernskuárum og
fram til fermingaraldurs ólst
Ríkarður upp að Strýtu í Ham-
afsfiröi eystra, og varð fyrir djúp-
um og varanlegum áhrifum af
svipmikilli og séi'kennilegri nátt-
úrufegurðinni á þeim slóðum.
Kápuna á fyrri myndabók
sinni prýddi hann eirstungu
eftir sjálfan sig af æsku-
heimilinu við Hamarsfjörð,
með Búlandstind í baksýn.
Og fjallið, sem prýðir kápumynd
hans ’ á Ijóðasafninu Aldrei
gleymist Austurland (1949), er
vitanlega einnig hans kærj Bú-
landstindúr. í kvæðum og vísum
hans í því safni, eins og víðar,
kemur það einnig glöggt fram,
brautinni, en framundan voru
löng og ströng námsár í Kaup-
mannahófn, og er það sérstaklega
aðdáunarvert, hvernig Ríkarði
tókst að brjótast í gegnum það
langa og dýra listnám sitt af eigin
rammleik, nema hvað Alþingi
veitti honum eitt sinn 300 króna
námsstyrk. Þegar á námsárum
hans í Kaupmannahöfn lýsti sér
einnig í verkum hans sú fjöl-
hæfni, sem jafnan síðan hefur
svipmerkt listamannsstarf hans,
því að hann vann þar jöfnum
höndum að myndhöggi, tréskurði
og teiknun. Löngu síðar (1920—
21) dvaldi hann árlangt á ftalíu,
■aðallega í Rómaborg, til þess að
kynna sér fagrar listir og auðga
anda sinn með öðrum hætti.
Naut hann til farayinnar nokkurs
styrks af ríkisfé, og varð honum
dvölin suður þar hin ápægjuleg-
asta og ávaxtaríkasta að sama
skapi að iistrænum og vekjandi
áhrifum.
Ríkarður Jónsson hefur verið
mikill gæfumaður í hjúskaparlífi
sínu. Vorið 1914 kvæntist hann
Maríu Ólafsdóttur frá Dallandi í
Húsavík i Norður-Múlasýslu,
hinni ágætustu konu. Fluttust
þau samsumars til Reykjavíkur,
og hafa verið búsett þar síðan,
að undanteknum árunum 1920—
23. Þau hafa eginast fjögur mjög
mannvænleg börn og hóp jafn
myndarlegra barnabarna. En
þungur harmur var þeim kveð-
inn, er eizta þarn þeirra og einka
sonur, Ríkarður Már arkitekt,
fjölhæfur og glæsilegur efnis-
maður, lézt aðeins rúmlega þrí-
tugur árið 1946.
Á þeim hálfum fimmta áratug',
sem hann hefur nærri samfelltver
ið búsettur iReykjavík,hefurhann
Ein af 500 höggmyndum Ríkarös af samtíðarmönnum — Karl Steingrímsson.