Tíminn - 28.02.1961, Blaðsíða 9

Sm
Cjír
' 'i.’r >’jil

jJpal
m
W8f
íi*;uí";

Rismyndin Sáðmaður eftir Ríkarð Jónsson.
kirkjunni, ennfremur Krists-
myndina (Krossmarkið) í Landa-
kotskapeliu.
Auk tunna fjölmörgu verka
Ríkarðs á opinberum Stöðum, eru
önnur verk hans, ti’éskurðarverk
og margt mannamynda. víða á ís-
lenzkum heimilum, eigi aðeins
innan lands, heldur einnig utan
Islandssr.randa, t. d í Vestur-
heimi.
Mörg verk hans eru einnig er-
lendis á Norðurlöndum og víðar
urn lönd, eins og siðar mun að
nokkru gerið, bæði í eigu opin-
berra aðila, félaga og einstak-
linga.
Mikillar fjölbreytni gætir í
útskornum munum Ríkarðar;
listfengi nans og hugkvæmni
lýsa sér ágætlega í myndskurði
hans eigi síður en í snjallri
mannamyndagerð hans. Hvergi
lýsir skapandi gáfa hans sér þó,
ef til vill, betur heldur en í sum-
um teikningum hans, sem eru
ósjaldan ráknrænar og vekjandi
til umhugsunar. i
Þegar x minni er borið, að
brjóstlíkneski og rismyndir Rík-
aiðar af samtíðarmönnum skipta
orðið nokkurum hundruðum, út-
skorin verk haris þúsundum, og
sambærilegur fjöldi teikninga
þeirra jg annarra verka hans,
liggur það í augum uppi, hverju
óhemju starfi hann hefur afkast-
að, og lætur mann jafnframt
renna grun í það, hvílík andans
orka og skapandi gáfa liggja að
baki þeirrar afkastasemi og eru
uppspretta hennar, að ógleymdri
eljunni, sem slíkt ævistarf út-
heimtir.
Það fer að vonum, aðsnilldar-
rík og sérstæð verk Ríkarðar, í
skurðlist og myndlist, hafa
dregið að sér athygli útlendinga
eigi síður en landa hans austan
hafs og vestan, enda hafa fjöl-
margar ágætar tímarita- og
blaðagreinar, prýddar myndum
af verkum hans, komið út á
Norðurlöndum, í Þýzkalandi og
’ víðlesnum tímaritum og blöð-
um í Vesturheimi. Hafa erlendir
listfræðingar lokið miklu lofsorði
á verk hans. Má í því sambandi
minna á eftirfarandi ummæli í
ítarlegri og ágætri ritgerð Þór
odds Guðmundssonar rithöfund-
ar „Rætt við Ríkarð“ (Eimreiðin.
janúar—júní 1959):
„Frægð Ríkaiðs nær langt út
fyrir landsteinana. Svo segir
norski listfræðingurinn Ivar
Grimstad í ágætri, afmælisgrein
um Ríkar'ð, að hann sé mynd-
skeri á heimsmælikvarða. Hann
gerði fundarhamar Sameinuðu
þjóðanna, drykkjarhorn Hákonar
konungs 7. og minnismerki'Char-
couts hins franska, sem stendur
utan við París, svo að Örfá dæmi
séu nefnd. En þjóðlegheitin eru
hans meginstyrkur og æðsta
stolt.
Um skjaidarmerki íslands fór
fram samkeppni 1918. Komu
fram allmargar tillögur, bæði
eftir innlenda og erlenda lista-
menn. Ein af tillögum Ríkarðs
hlaut náð fyrir augum dómnefnd-
arinnar. Og eftir henni var
skjaldarmerki íslands með land-
vættunum gert. íslenzkara gat
það ekki verið. „Við áþrif frá
hinni gömlu, þjóíílegu list fann
ég sjálfan mig,“ segir Rikarður.
Hann er bæði raunsær og hefð-
bundinn í list sinni. Með þeim
hætti nær hann bezt til fólksins.
Ramman íslending hef ég ekki
fyrirhitt en Ríkarð Jónsson.
Þetta er hárrétt athugað, því
að Ríkarður er, eins og rétti-
lega hefur verið um hann sagt
af öðrum, „manna þjóðlegastur
í Hst sinni,“ s'tendur djúpum rót-
um í íslenzkri menningarmoid
og sækir efniviðinn í myndskurð
sinn beint í hið íslenzka umhverfi
sitt, á láði og legi, bæði í dýra
ríkið og í hversdagslíf þjóðar-
innar. Séra Jakob Jónsson frændi
'hans fór ekki villur vegar, er
hann sagði um hann sextugan í
afmælisgrein: „Ættjarðarástin
og tilfinningin fyrir því sérkenni-
lega í fornum arfi þjóðarinnar
vakti löngun hans til að leita
fyrirmyndar' og myndarefnis á
þjóðlegum grundvelli. Hlóðirnar
í eldhúsinu, frostrósirnar á glugg
anum, þangið í fjörunni, amboð
og áhöld við dagleg störf fólks-
ins hafa orðið honum uppistaða
í skrautrósir og skornar myndir.“
(Tíminn, 19. sept. 1948).
Á þjóðlega strenginn slær Rik-
arður einnig tíðum í kvæðum
sínum og vísum, en hann er skáld
gott, jafnframt því og hann er
gæddur sönggáfu í ríkum mæli,
og af sama þjóðlega toganum er
það spunnið, að hann hefur kveð-
ið rímur bæði oft á samkomum
og á hljómplötur, en er hinn
snjallasfi kvæðamaður. Meðal
prýðilegra kvæða hans má nefna
„Jón í Skjálg“, sem er tilþrifa-
mikil mannlýsing, orðhög og
hreimmikil; „Kattargælu“, sem
kveðin er í rammþjóðlegum stíl,
þar sem kisu er lýst með lífi og
lit, fjöri og fyndni; og „Þú
bóndi“, tileinkað bændaför Aust-
firðinga til Suðurlands 1954 og
flutt á Þingvelli 13. júní það ár.
Vel og viturlega er t.d. að orði
komizt í þessu erindi lcvæðisins:
aöjs
:

Spegilburst — hafrney — skorin út af Ríkarði.
Þú bóndi, sem yrkir íslenzka
mold,
yrkir um leið hennar dýrustu
kvæði.
Þú lifir og hrærist um láð og
flæði
þess lands, sem að er vor sál
og hold.
Vor íslenzka menning og ættar-
fold
er íslenzkri sál, öll heimsins
gæði.
Ríkarði er einnig létt um að
kasta fram stöku, og hitta iparg-
ar ferskeytlur hans, hvort heldur
er í alvarlegum eða öðrum tón-
tegundum, vel í mark. Hann hef-
ur sameinað ágætlega, eins og
Guðlaug Sveinbjarnardóttir að
Uppsölum í Flóa, þá tvítug
stúlka, sagði í afmælisvísu til
hans sextugs:
Láttu aldrei á því hlé,
ævi þinnar vöku,
■að yrkja líf í leir og tré,
líka marga stöiku.
f þessari frásögn um Ríkarð
Jónsson, hinn fjölhæfa og þjóð-
lega snilling, hefur orðið að
stikla á stóru, en nóg sagt verið
til þess að tninna á það, hve stór-
gjöfull hann hefur verið þjóð
sinni með listaverkum sínum, og
hve mikið hún á honum að sama
skapi að þakka. Höggmyndir
hans og skurðmyndir munu eiga
fyrir sér langlífi á íslenzkum
söfnum, og halda áfram að bera
fjölþættri Ustgáfu hans og af-
köstum ótvíræðan vitnisburð. En
í hvað allra mestri skuld stendur
þjóðin þó við hann fyrir hinar
mörgu og sniHdarlegu manna-
myndir hans, því að það er aug-
ljóst mál, hvers virði það er
fyi'ir framtíðina, frá menningar-
sögulegu og mannfræðilegu sjón-
armiði, að eiga andlits’fall og
svipmót hundraða manna og
kvenna varðveitt með þeim hætti.
Vetur konungur — teikning eftir RíkarS.