Tíminn - 29.09.1961, Blaðsíða 8

8
v rP* *
TÍMINN, föstudaginn 29. september 1961
staddur á Stokkauesflugvelli
þennan dag. Motzfeldt hratt
fram báti og sótti hann. Svo
gerðist það fyrir eitthvað þrem
ur vikum, að Christensen korr
í þjóðminjasafnið í Kaupmanna
höfn með hauskúpu undir henr
inni. Við héldum fyrst, af
þetta væri hauskúpa af Eski-
móa, en dr. Balslev Jörgensen
mannfræðingur, sem var kvadd
ur tU, sagði undireins nei.
Þetta eru hauskúpur norrænna
manna, sagði hann.
GrasiS var grænna
— Eg var sendur í snatri
til Grænlands, hélt Meldgaard
magister áfram, — og þar er
ég búinn að vera við rannsókn
ir í hálfan mánuð. Þetta var
auðvitað skyndirannsókn, en
ég er sannfærður um, að rúst
ir Þjóðhildarkirkju, elztu
kirkju á Grænlandi, eru fundn
ar.
Þegar ég kom á staðinn, sá
ég, að grasið var þarna örlítið
grænna en annars staðar. Þeg
ar grannt var að gáð, sást líka
aðeins votta fyrir garðlagi. En
þetta sá ég einungis af því, að
ég vissi, að þarna voru fornar
minjar. Áður hafði þessu ekki
verið veitt athygli, þótt forn-
— Grafreiturinn umhverfis
þetta hús sýnir það. Hauskúp-
urnar, sem þar fundust, vöktu
fyrst athygli á staðnum. Þegar
við grófum lengra út, urðu
fyrir okkur margar beinagrind
ur. Við fundum þær sextán.
Umhverfis grafreitinn varð
einnig vart við garðlag.
Grafirnar hafa verið grafn-
ar alldjúpt í malarjarðveg, og
fólkið hefur verið jarðað án
kistu. Ekki er þó um það að
ræða, að þarna finnist minjar
svipaðar og á Herjólfsnesi, fatn
aður eða annað því um líkt.
Beinin eru orðin mjög fúin og
þola illa hnjask, og þau voru
ekki tekin upp að þessu sinni
Allar sneru beinagrindurnar
austur og vestur eins og títt
er í grafreitum kristinna
manna.
Stappar nærri fullri sönnun
— Hvaða rök verða færð að
því, að þarna séu rústir Þjóð-
hildarkirkju frekar en ann-
arrar kirkju, sem síðar hefur
verið reist?
— Þau eru svo veigamikil,
að þau stappa nærri fullri sönn
un, svaraði Meldgaard. — Þar
er fyrst að nefna, að þessar
rústir hljóta að vera frá fyrstu
var kallað Þjóðhildarkirkja",
segir þar.
Við verðum líka að meta mik-
ils vitnisburð Þorfinns sögu um
það, hvar Þjóðhildur lét byggja
kirkju sína: „eigi allnærri hús
unum“. Þetta kemur vel heim
við staðinn, þar sem þessar
rústir eru. Þær eru 250 metra
frá hinum forna skála. Sinna-
skipti Þjóðhildar urðu þeim
Eiríki rauða að áskilnaði, og
ef Þjóðhildarkirkja hefði til
dæmis verið reist þar, sem hin
ar gamalkunnu kirkjurústir
eru, hefði hún blasað við aug-
um Eiríks gamla í hvert sinn
sem hann kom út á Dæjarheli
una, og gert honum sífeldlega
gramt i geði. Þess vegna hef-
ur hún verið reist dálítið af-
síðis, og þar styður hvað ann-
að — frásögn sögunnar og sa
staður, sem. rústin er á.
Allar aðrar kirkjurústir, sein
kannaðar hafa verið á Græn-
landi, eru rétt hjá bæjarrúst-
um. Þær kirkjur allar hafa
staðið við sama hlað og bær-
inn. Þessi frumkirkja í Bratta
hlíð er þar undantekning.
950—960 ára
— Hvenær haldið þér, Meld
gaard magister, að þessi kirkja
hafi verið byggð?
ÞJÓÐHILDAR-
f Þorfinns sögu karlsefnis
er svofelld frásaga af því,
er Leifur heppni kom heim
til Brattahlíðar eftir vetur-
vist við hirð Ólafs konungs
Tryggvasonar og fund Vín-
lands: „Hann boðaði brátt
kristni í landinu ... Eirík-
ur tók því máli seint að
láta sið sinn, en Þjóðhildur
gekk skjótt undir og lét
gera kirkju eigi allnærri
húsunum. Það hús var kall-
að Þjóðhildarkirkja". í fyrri
nótt gisti í Reykjavík dansk
ur fornleifafræðingur, Jörg
en Meldgaard magister, er
hafði þau stórtíðindi að
segja, að rústir Þjóðhildar-
kirkju eru fundnar.
Jörgen Meldgaard er safn-
vörður við þjóðfræðideild þjóð
minjasafnsins danska, og síð-
an 1948 hefur hann verið átta
eða níu sinnum á Grænlandi
við fornleifarannsóknir. Það var
hann, seim fyrstur fann þar
menjar hins svonefnda Sar-
qaqsfólks, sem skutlaði sel í
fjörðum Vestur-Grænlands og
veiddi hreindýr í dölum þess
fyrir urii það bil 3000 árum.
Það er jafnvel talið, að fund
ur Þjóðhildarkirkju sé einn
athyglisverðasti atburður í
sögu umfangsmikilla rann-
sókna Dana á fornleifum frá
tímum norrænna manna á
Grænlandi síðan Poul Nörlund
gróf upp kirkjugarðinn á Herj
ólfsnesi og kannaði rústirnar
í Görðum í Einarsfirði.
Það bar því vel í veiði, er
blaðamanni frá Tímanum tókst
að ná tali af Jörgen Meld-
gaard, er hann kom til Reykja
víkur á heimleið úr Eiríksfirði
seint í fyrrakvöld og staldraði
hér við í fáeina klukkutíma.
Þegar djákninn leit út um
^iuggann
— Sagan byrjar hjá djákn-
anum í Brattahlíð, Lars Motz-
feldt, sagði Meldgaard, grann-
ur, 'ljóshærður maður, læpt
fertugur, um leið og hann
kveikti í pípu sinni. Það átti
að byggja heimavistarskóla í
Brattahlíð, og Motzfeldt hafði
valið honum stað á dálítilli
bungu, rétt innan við lækinn,
sem rennur gegnum byggðar-
lagið, beint niður af húsi sínu.
„Hér á skólinn að vera“, sagði
Motzfeldt — „hérna verður
fallegast að horfa á hann utan
af firðinum".
Og svo byrjuðu þeir að grafa
fyrir húsinu snemma í septem-
ber. Þeir grófu einn dag, án
þess að til tíðinda bæri. Og
svo var það á öðrum degi, að
Motzfeldt varð litið út um
gluggann hjá sér til mannanna,
sem unnu við gröftinn. Hann
sá, að þeir höfðu fundið eitt-
hvað. Þetta reyndust vera
tvær hauskúpur. Þá stöðvaði
Motzfeldt óðar gröftinn og
valdi skólanum annan stað,
Jafnvel fegurðarskynið varð að
þoka um set fyrir helgi forn-
leifanna.
Nú hittist svo á, að N. O.
Christensen, skrifstofustjóri í
Græjjlandsráðuneytinu, var
leifafræðingar væru þarna að
störfum. Eg fékk 1 Gráthlérid-
inga í vinnu, og við ‘áfófutti
prófskurði, og brátt fundum
við leifar gamalla torfveggja
á þrjá vegu. Þarna kom í Ijós
tóft, opin á móti vestri, þriggja
metra breið og fjögurra til
fimm metra löng. í undirstöðu
torfgaflsins að austan var ofur
lítið af grjóti. f vesturstafni
hefur auðvitað verið timbur-
þil. Þjóðhildarkirkja hefur snú
ið dyrum í vestur eins og títt
var um kirkjur á íslandi og
Grænlandi frá upphafi vega.
— En hvaða sönnun er fyrir
því, að þetta hafi verið kirkja?
spyr blaðamaðurinn.
tímum norrænnar byggðar í
Eiríksfirði. Yfirleitt eru fornar
rústir á Grænlandi vel sýni-
iegar. En þessi rúst var svo
sigin í jörðu, að Poul Nörlund
varð hennar ekki var, þótt
hann leitaði fornra mannvirkja
á þessum stað. Hún hlýtur þv:
að vera mjög gömul.
f öðru lagi eru rústirnar af
þeirri stærð, sem vænta má
um hina fyrstu kirkju á þess-
um stað. Það er mjög trúlegt,
að hún hafi verið lítil, svona
viðlíka og lítið bænahús á ís-
landi. Kannski liggur líka )
orðum sögunnar bending um
það, að Þjóðhildarkirkja hafi
verið harla lítil: „Það hús
— Rétt eftir árið 1000, lík-
lega þegar á fyrstu misserum
eftir að Leifur heppni kom
með hinn nýja sið til Græn-
lands, og varla síðar en 1010.
Líklegt er, að stóra kirkjan,
sem hinar gamalþekktu rústir
eru af, hafi verið byggð á tíma
bilinu 1200—1250, en undir
þeim eru sennilega rústir
minni kirkju, sem er eldri. Eg
trúi því, að kirkjan hafi verið
færð á þann stað, þegar Eirík
ur rauði var fallinn frá og
kristni var farin að festast í
sessi — gæti ímyndað mér, að
önnur kristna kynslóðin í
Brattahlíð hafi byggt þar
kirkju svona um 1040—1050
Annars getur komið í ljós,
hvað hinar nýfundnu rústir
eru gamlar. Austurgaflinn hef
ur fallið út, og undir rofi úr
honum fann ég dálítið af kol-
uðum viði. Inni í tóftinni fann
ég líka mola af hálfbrunnum
viði. Með mælingum á geisla-
magni kolefnis 14 má ákvarða
aldur þessara mola með þeirri
nákvæmni, að ekki 'skakki
nema fjörutíu árum til eða
frá.
— Hvar bjugguð þér í Bratta
hlíð meðan þessar rannsóknir
fóru fram?
— Hjá djáknanum, Lars
Motzfeldt. Eg sá nöfnin ykkar
fslendinganna, sem voruð þar
í sumar, í gestabókinni hans,
og hann hafði líka til sýnis
Reykjavíkurblöð með greinum
og myndum frá Brattahlíg og
Görðum.
— Fylgdist fólkið í byggð-
inni ekki af áhuga með rann-
sóknunum?
— Jú. Eiríkur rauði Frede-
riksen kom til dæmis oft til
okkar til þess að horfa á vinnu
brögðin Eg veit ekki, hvort
hann kann að hafa séð þarna
í einhverri gröfinni bein nafna
síps. En gera má ráð fyrir, að
þarna hafi fyrsta kristna kyn-
slóðin verið jörðuð, þar á me?
al Þjóðhildur sjálf og Leifur
Uppdráttur af Brattahlíð viS EiríksfjörS. ÞjóShild? i ia ar þar, sem krossinn er dreginn, en. hinar
gamalkunnu kirkjurústir eru ferhyrningurinn við tæ Eiríks. Yngri bærinn utan ár er gangabær, sem
ætlað er, að sé frá um 1400.